Σε μια περιοχή του πλανήτη όπου οι συμμαχίες μετακινούνται σαν την άμμο της ερήμου, ο βασιλιάς Αμπντάλα της Ιορδανίας ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί. Η γεωγραφία και η ιστορία της Ιορδανίας την τοποθετούν στην καρδιά της γεωπολιτικής σκακιέρας της Μέσης Ανατολής, καθώς συνορεύει με τη Συρία, το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ και τη Δυτική Οχθη. Αυτή η στρατηγική θέση έχει προσδώσει στην Ιορδανία κεντρικό ρόλο στην περιφερειακή διπλωματία, ενώ παράλληλα την εκθέτει σε απειλές από όλες τις πλευρές. Καθώς ο κόσμος παρακολουθεί το χάος γύρω του, ο βασιλιάς Αμπντάλα Β‘, ο διστακτικός σύμμαχος, πρέπει να διαχειριστεί τις πολύπλοκες σχέσεις με τις περιφερειακές δυνάμεις και τους δυτικούς συμμάχους. Η προσέγγισή του χαρακτηρίζεται από προσεκτική διπλωματία, καθώς προσπαθεί να διατηρήσει τη σταθερότητα της Ιορδανίας εν μέσω της διαρκώς μεταβαλλόμενης δυναμικής στη Μέση Ανατολή.
Στην προσπάθειά του να τα καταφέρει, ήδη από το 1999, όταν και ανέλαβε τον θρόνο, κουβαλά την κληρονομιά του πατέρα του, του βασιλιά Χουσεΐν, η βασιλεία του οποίου διήρκεσε σχεδόν μισό αιώνα. Ο βασιλιάς Χουσεΐν ήταν άριστος γνώστης της πολιτικής της Μέσης Ανατολής, γνωστός για την ικανότητά του να διατηρεί τη σταθερότητα της Ιορδανίας παρά τις συχνές αναταραχές στην περιοχή. Η κληρονομιά του δεσπόζει στην εξουσία του βασιλιά Αμπντάλα, θέτοντας τον πήχη ψηλά για αποτελεσματική διακυβέρνηση και στρατηγικές προβλέψεις.
Οι διπλωματικές σχέσεις με τους δύο πόλους
Από τη μία πλευρά, οι ΗΠΑ είναι εδώ και καιρό ένας κρίσιμος σύμμαχος της Ιορδανίας, παρέχοντας σημαντική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Από την άλλη, οι εσωτερικές προτεραιότητες της Ιορδανίας απαιτούν μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση στη διπλωματία. Τα τελευταία χρόνια η σχέση δοκιμάστηκε από τη μεταβολή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, ιδίως υπό τη διακυβέρνηση Τραμπ, η οποία υιοθέτησε μια πιο επιθετική στάση στη Μέση Ανατολή. Η πρόκληση για τον βασιλιά Αμπντάλα είναι να ευθυγραμμιστεί με τα συμφέροντα των ΗΠΑ χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την εσωτερική σταθερότητα της Ιορδανίας ή τη θέση της στον αραβικό κόσμο.
Καθώς η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, η Ιορδανία βρίσκεται σε μοναδική θέση, καθώς είναι ο θεματοφύλακας των ισλαμικών ιερών τόπων στην Ιερουσαλήμ, γεγονός που της δίνει ένα έννομο συμφέρον για την έκβαση της σύγκρουσης. Η στάση του βασιλιά Αμπντάλα είναι σταθερή αλλά μετρημένη, υποστηρίζοντας τη λύση των δύο κρατών και διατηρώντας παράλληλα τον διάλογο με το Ισραήλ. Η προσέγγιση αυτή αντικατοπτρίζει την ευρύτερη διπλωματική στρατηγική του: να διατηρεί ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνίας, πιέζοντας παράλληλα για μια ειρηνική λύση. Η στάση του επηρεάζεται από την εσωτερική δυναμική της Ιορδανίας, όπου ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού είναι παλαιστινιακής καταγωγής, καθιστώντας τη σύγκρουση ένα εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα.
Ο Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας σε συνέντευξη Τύπου έπειτα από συνάντησή του με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν τον περασμένο Φεβρουάριο.
Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος είχε βαθύτατες επιπτώσεις στην Ιορδανία, με την εισροή προσφύγων να επιβαρύνει τους πόρους και να δοκιμάζει τις υποδομές της χώρας. Η απάντηση του βασιλιά Αμπντάλα στην κρίση ήταν τόσο ανθρωπιστική όσο και ρεαλιστική. Η Ιορδανία έχει προσφέρει καταφύγιο σε εκατομμύρια Σύρους τα τελευταία χρόνια, αλλά ο τεράστιος αυτός όγκος έχει δημιουργήσει οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις. Η προσφυγική κρίση ανάγκασε τον βασιλιά Αμπντάλα να πλοηγηθεί σε πολύπλοκες σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, εξισορροπώντας τις ανθρωπιστικές ανάγκες με την εσωτερική σταθερότητα της Ιορδανίας. Η προσέγγισή του ήταν να ζητήσει διεθνή στήριξη και παράλληλα να διαχειριστεί προσεκτικά τους περιορισμένους πόρους της Ιορδανίας για να αποφύγει τις κοινωνικές αναταραχές.
Η κατάσταση στο εσωτερικό
Εκείνο που επηρεάζει σημαντικά τις αποφάσεις του βασιλιά Αμπντάλα για την εξωτερική πολιτική και την προσέγγιση των περιφερειακών συμμαχιών είναι οι εσωτερικές πιέσεις στην Ιορδανία, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής αστάθειας και των υψηλών ποσοστών ανεργίας.
Ενα σημείο που επηρέασε το διοικητικό στυλ του βασιλιά Αμπντάλα ήταν οι εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης που είχαν παρατεταμένες και ποικίλες επιπτώσεις. Οι διαδηλώσεις του 2011, αν και δεν ήταν τόσο εκτεταμένες ή βίαιες όσο σε άλλες αραβικές χώρες, ανέδειξαν την απογοήτευση του κοινού για ζητήματα όπως η υψηλή ανεργία, η αύξηση του κόστους ζωής και η αντιληπτή διαφθορά στην κυβέρνηση.
Ο 62χρονος σήμερα Αμπντάλα προσπάθησε να διατηρήσει τον έλεγχο της μοναρχίας βασιζόμενος στον μηχανισμό ασφαλείας και στους στενούς συμβούλους του για να διατηρήσει την εξουσία του καθεστώτος. Αυτό περιελάμβανε την καταστολή των διαφωνιών και την αντίσταση στις εκκλήσεις για ουσιαστικότερη πολιτική φιλελευθεροποίηση. Ταυτόχρονα, ο βασιλιάς Αμπντάλα αναγνώρισε την ανάγκη να αντιμετωπιστούν ορισμένες εκφράσεις δημόσιας δυσαρέσκειας για να αποφευχθούν περαιτέρω αναταραχές. Εφάρμοσε οικονομικές μεταρρυθμίσεις, όπως μέτρα λιτότητας και πρωτοβουλίες ιδιωτικοποιήσεων, με στόχο τη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας.
Το βασιλικό ζεύγος (καθιστοί), σε οικογενειακή φωτογραφία που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2022. Ο διάδοχος του Χασεμιτικού θρόνου Χουσεϊν, η πριγκίπισσα Σάλμα, ο πρίγκηπας Χασέμ και η πριγκίπισσα Ιμάν. | Balkis Press/ABACAPRESS.COM
Οι οικονομικές προκλήσεις στην Ιορδανία, η οποία διακρίνεται από υψηλό δημόσιο χρέος, σημειώνει ανεργία των νέων σε ποσοστό 41% και μετρά πάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες κάτω από το όριο της φτώχειας, έχουν τροφοδοτήσει την απαρέσκεια και έχουν οδηγήσει σε συχνές διαδηλώσεις κατά των μέτρων λιτότητας και των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Οι οικονομικές δυσχέρειες έχουν καταπονήσει την παραδοσιακή βάση υποστήριξης της μοναρχίας, ιδίως τις εθνικιστικές φυλές που έχουν ασκήσει κριτική στις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές υπό την ηγεσία του βασιλιά Αμπντάλα. Η εκστρατεία ιδιωτικοποιήσεων και τα μέτρα λιτότητας, αν και επικροτήθηκαν από ορισμένους διεθνείς παρατηρητές, έχουν διαβρώσει τα οφέλη και τις ευκαιρίες που απολάμβαναν προηγουμένως οι φυλές, οδηγώντας σε αυξανόμενη δυσφορία και αίσθηση περιθωριοποίησης.
Η διαφωνία με το μοντέλο εξουσίας στη χώρα αυξάνεται, με τις διαδηλώσεις να γίνονται όλο και πιο συχνές, καθώς οι πολίτες διαμαρτύρονται για τις οικονομικές δυσκολίες και την έλλειψη ουσιαστικών πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Περιορισμοί στην ελευθερία του Τύπου, συλλήψεις διαδηλωτών και αντιληπτή εδραίωση της εξουσίας στο παλάτι τροφοδοτούν περαιτέρω την κριτική για το στυλ ηγεσίας και την προσέγγιση διακυβέρνησης του Αμπντάλα Β’.
Ολες αυτές οι εσωτερικές παράμετροι επηρεάζουν μοιραία και τις αποφάσεις του βασιλιά Αμπντάλα στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής και στις περιφερειακές συμμαχίες. Η ανάγκη ενίσχυσης για την αντιμετώπιση των οικονομικών προκλήσεων οδήγησε την Ιορδανία να στραφεί σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις δεσμεύσεις που συνδέονται με τα πακέτα εξωτερικής βοήθειας. Η λεπτή ισορροπία μεταξύ της προτροπής για αυτοδυναμία στο εσωτερικό και της αναζήτησης βοήθειας εκτός συνόρων έχει φέρει την Ιορδανία σε δύσκολη θέση.
Συμμετοχή στις διεθνείς προσπάθειες αντιτρομοκρατίας
Η Ιορδανία συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην καταπολέμησή της τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η χώρα έχει ισχυρό ιστορικό εφαρμογής των νόμων και πρωτοβουλιών για την καταπολέμηση του εξτρεμισμού, με έμφαση στην πρόληψη και την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού (P/CVE). Οι προσπάθειες της Ιορδανίας έχουν συνδεθεί στενά με τις περιφερειακές εξελίξεις, όπως η άνοδος εξτρεμιστικών ομάδων – μεταξύ αυτών ο ISIS και το Μέτωπο Αλ Νούσρα –, οι οποίες αποτελούν απειλή για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής.
Στην Μτάουνινγκ Στριτ με τον Βρετανό Πρωθυπουργό, Ρίσι Σούνακ.
Ο βασιλιάς Αμπντάλα συνεργάστηκε στενά με τους διεθνείς συνασπισμούς κατά της τρομοκρατίας, ευθυγραμμίζοντας την Ιορδανία με εταίρους όπως το ΝΑΤΟ και οι Ηνωμένες Πολιτείες για να ενισχύσει τις αντιτρομοκρατικές της ικανότητες και να συμβάλει στην περιφερειακή σταθερότητα. Η συμμετοχή της χώρας στο φόρουμ εταιρικής σχέσης του Μεσογειακού Διαλόγου του ΝΑΤΟ και η συνεργασία με τις ΗΠΑ στην εκπαίδευση φίλιων αραβικών δυνάμεων αποδεικνύουν τη δέσμευσή της για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας μέσω της διεθνούς συνεργασίας.
Σχέσεις Ιορδανίας – Ελλάδας
Συνολικά, η ενίσχυση των σχέσεων Ιορδανίας – Ελλάδας διευκολύνθηκε από την ηγεσία του βασιλιά Αμπντάλα και καταδεικνύει την προληπτική προσέγγιση της Ιορδανίας για την πλοήγηση στο εξελισσόμενο γεωπολιτικό τοπίο της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου. Εχει συμμετάσχει σε αρκετές από τις τριμερείς συνόδους κορυφής με τους ηγέτες της Ελλάδας και της Κύπρου, υπογραμμίζοντας τη δέσμευση της Ιορδανίας για εμβάθυνση της συνεργασίας στην περιοχή.
Στο μέτωπο της άμυνας, η Ελλάδα έχει παράσχει μεγάλο αριθμό υποτροφιών για το στρατιωτικό προσωπικό της Ιορδανίας προκειμένου να φοιτήσει στις στρατιωτικές ακαδημίες της. Οι δύο χώρες έχουν επίσης πραγματοποιήσει κοινές αμυντικές συνόδους κορυφής, σηματοδοτώντας μια αυξανόμενη εταιρική σχέση ασφαλείας. Στον τομέα της ενέργειας, η Ιορδανία και η Ελλάδα, μαζί με την Κύπρο, έχουν διερευνήσει ευκαιρίες συνεργασίας, ιδίως γύρω από την ανάπτυξη των πόρων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Από πολιτιστικής απόψεως, υπάρχουν διαχρονικά στενοί δεσμοί μεταξύ της Ιορδανίας και της Ελλάδας που απορρέουν από τον εξέχοντα ρόλο του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην ιορδανική κοινωνία. Εκτιμάται μάλιστα ότι το Πατριαρχείο έχει εκκλησίασμα τουλάχιστον 120.000 πιστών στην Ιορδανία.
Eνας χαμηλών τόνων ηγέτης
Τον Μάρτιο του 2023, οι σχέσεις της βασιλικής οικογένειας με την Ελλάδα έγιναν με έναν ιδιαίτερο τρόπο στενότερες. Η κόρη του βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντάλα Β’, πριγκίπισσα Ιμάν, παντρεύτηκε τον ελληνικής καταγωγής Τζαμέελ Αλέξανδρο Θερμιώτη σε μια τελετή στο βασιλικό παλάτι κοντά στην πρωτεύουσα Αμμάν.
Η πριγκίπισσα Ιμάν, απόφοιτη του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν στην Ουάσιγκτον, είναι η μεγαλύτερη κόρη του βασιλικού ζεύγους της Ιορδανίας και δεύτερη στη σειρά διαδοχής του θρόνου, μετά τον πρίγκιπα Χουσεΐν μπιν Αμπντάλα. Ο σύζυγός της, γεννημένος το 1994 στη Βενεζουέλα, σε οικογένεια ελληνικής καταγωγής, είναι χρηματοοικονομικός σύμβουλος στη Νέα Υόρκη.
Τα μέλη της βασιλικής οικογένειας έχουν καταφέρει να εξισορροπήσουν τα δημόσια καθήκοντά τους με έναν βαθμό ιδιωτικότητας, που τους επιτρέπει να διατηρούν μια αίσθηση κανονικότητας εν μέσω των απαιτήσεων της θέσης τους. Η βασίλισσα Ράνια, η σύζυγος του βασιλιά Αμπντάλα, υπήρξε «κοινή θνητή» και μάλιστα είναι παλαιστινιακής καταγωγής. Πέρα από τους προαναφερθέντες διάδοχο Χουσεΐν και πριγκίπισσα Ιμάν, το ζευγάρι έχει άλλα δύο παιδιά: την πριγκίπισσα Σάλμα και τον πρίγκιπα Χασέμ.
Η Βασίλισσα Ράνια με τον συζυγό της, Βασιλιά Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας, σε παρέλαση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας το 2016 στην πρωτεύουσα Αμμαν. | Reuters
Η προσωπική ζωή του βασιλιά Αμπντάλα αντανακλά μια χαμηλού προφίλ συμπεριφορά και μια ισχυρή εστίαση στην οικογένεια. Παρά τη θέση του ως μονάρχη της Ιορδανίας, έχει διατηρήσει έναν σχετικά μετριοπαθή τρόπο ζωής, αποφεύγοντας τις έντονες επιδείξεις πλούτου που συχνά συνδέονται με «γαλαζοαίματους» της Μέσης Ανατολής.
Τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν τον αθλητισμό, ιδίως τον μηχανοκίνητο αθλητισμό, τον οποίο έχει χρησιμοποιήσει για να συνδεθεί περισσότερο με τον ιορδανικό λαό. Το στρατιωτικό του υπόβαθρο, καθώς υπηρέτησε στις ιορδανικές Ενοπλες Δυνάμεις και έφτασε μέχρι τον βαθμό του υποστρατήγου στις ειδικές δυνάμεις, έχει επίσης διαμορφώσει το ηγετικό του στυλ, δίνοντας έμφαση στην πειθαρχία και στην πρακτική προσέγγιση της εθνικής ασφάλειας.
