Τα νέα από το Παγκόσµιο Οικονοµικό Φόρουµ είναι ανησυχητικά όσο και σαφή: «20 εκατοµµύρια άνθρωποι στην περιοχή της Μεσογείου δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιµο νερό». Και ενώ το πρόβληµα είναι σαφώς πιο έντονο στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, η Ελλάδα ακολουθεί σε απόσταση αναπνοής, µε τα νησιά του Αιγαίου να βρίσκονται στη δυσµενέστερη θέση.

Ισως αυτό να προκαλεί έκπληξη σε όσους ζούµε στην πρωτεύουσα ή σε πιο βόρειες περιοχές της Ελλάδας, ωστόσο οι κάτοικοι των συγκεκριµένων νησιών γνωρίζουν πολύ καλά τη δραµατική κατάσταση. Ηδη βρίσκονται αντιµέτωποι µε το πρόβληµα της έλλειψης νερού για τις καλλιέργειές τους, ενώ είναι πολύ σύνηθες το φαινόµενο των πολλών διακοπών υδροδότησης µέσα στην ηµέρα που τους έχει φέρει στα όριά τους.

Με την καλοκαιρινή σεζόν να έχει ξεκινήσει και κάποια νησιά, όπως η Νίσυρος, να αναµένουν µέχρι και έξι φορές µεγαλύτερο πληθυσµό από αυτόν που φιλοξενούν τον χειµώνα, η κατάσταση θα γίνει ακόµα πιο πιεστική.

Ως κάτοικος ενός από τα νησιά µας µε το πιο έντονο πρόβληµα, ο Αλέξανδρος Στεφανάκης, επίκουρος καθηγητής στη Μηχανική Διεργασιών της Επεξεργασίας Νερού και Υγρών Αποβλήτων στο Πολυτεχνείο Κρήτης, είναι ο καταλληλότερος να µας µιλήσει για την έκταση του προβλήµατος αλλά και για τους τρόπους αντιµετώπισής του.

Αλέξανδρος Στεφανάκης

Αυτή τη στιγµή, µάλιστα, υλοποιούνται τρία µεγάλα έργα επεξεργασίας υγρών λυµάτων που έχει σχεδιάσει ο ίδιος σε Μεξικό και Σαουδική Αραβία, ενώ το εργαστήριό του αναπτύσσει δύο καινοτόµες λύσεις παραγωγής πόσιµου νερού µε φυσικό τρόπο, οι οποίες θα µπορούσαν να εφαρµοστούν αποκεντρωµένα, ανά νοικοκυριό ή επιχείρηση, δηλαδή ανάλογα µε τις ανάγκες.

Εχουµε συνειδητοποιήσει οι Ελληνες πόσο µεγάλο είναι το πρόβληµα της λειψυδρίας στη χώρα µας;

«Οχι, δεν το έχουµε συνειδητοποιήσει ακόµη, και αυτό δεν ισχύει µόνο για εµάς, αλλά και για πολλές άλλες χώρες. Συνήθως όταν το συνειδητοποιούµε είναι ίσως και λίγο αργά. Είναι παρόµοιο µε αυτό που συµβαίνει µε την κλιµατική αλλαγή, που το έχουµε καταλάβει πλέον, αλλά δεν µπορούµε να αντιστρέψουµε την κατάσταση».

Πολλοί λένε πως πια ό,τι και να κάνουµε στον τοµέα της κλιµατικής αλλαγής είναι µάταιο. Συµµερίζεστε αυτή την άποψη;

«Η αλήθεια είναι κάπου στη µέση. Προφανώς δεν υπάρχει ένας διακόπτης που αν τον ενεργοποιήσουµε αύριο θα σταµατήσει η κλιµατική αλλαγή, γιατί όλα λειτουργούν σωρευτικά, όπως έχουµε αναπτύξει τις οικονοµίες µας δεκαετίες τώρα. Ακόµα και σήµερα όµως µπορούµε να µετριάσουµε το πρόβληµα. Να το λύσουµε, να το εξαφανίσουµε εντελώς, δεν γίνεται, οπότε στοχεύουµε στο να µετριάσουµε τις επιπτώσεις του.

Η δεκαετία που διανύουµε, µέχρι το 2030, είναι η πιο αποφασιστική για το τι τελικά θα καταφέρουµε. Αν θυµάστε, στα 90s είχαµε την τρύπα του όζοντος. Καταργήσαµε τα CFCs, την ουσία αυτή που υπήρχε στα ψυγεία και στα σπρέι, που δηµιουργούσε το πρόβληµα. Αυτό έγινε το 1993-1994. Ξέρετε πότε είδαµε για πρώτη φορά 1% µείωση της τρύπας του όζοντος; Πριν από δύο χρόνια. Κάνεις κάτι σήµερα για να ελπίζεις να δεις το αποτέλεσµα σε 15-20 χρόνια.

«Δεν µιλάµε για τρόπους να κρατήσουµε τη θερµοκρασία σταθερή, αλλά να µην ξεπεράσει η αύξησή της τον 1,5°C. Αυτό είναι που θα κάνει τη διαφορά».

Δεν µιλάµε λοιπόν για τρόπους να κρατήσουµε τη θερµοκρασία σταθερή, αλλά να µην ξεπεράσει η αύξησή της τον 1,5°C. Αυτό είναι που θα κάνει τη διαφορά. Οι επιπτώσεις είναι πραγµατικά τόσο µεγάλες και έντονες που ακόµα και µισός βαθµός έχει σηµασία. Τώρα είµαστε πάνω από τον 1 βαθµό. Θεωρώ λοιπόν ότι είναι δύσκολο να φτάσουµε τον στόχο. Το βλέπετε και εµπειρικά. Στην Κρήτη δεν είχαµε σχεδόν καθόλου χειµώνα. Βροχή πρέπει να έχει ρίξει λιγότερο από το µισό από ό,τι συνήθως, τα Λευκά Ορη ποτέ δεν είχαν τόσο λίγο χιόνι. Το καλοκαίρι θα είναι δύσκολο».

Η έλλειψη βροχοπτώσεων έχει προκαλέσει μια χωρίς προηγούμενο ξηρασία στον ποταμό Πάδο στην Ιταλία. @Shutterstock

Γιατί κάθε φορά όµως που βρέχει υπάρχει πρόβληµα πληµµυρών;

«Αλλάζουν τα χαρακτηριστικά των βροχοπτώσεων. Αν και δεν βρέχει κατά µέσο όρο δραµατικά λιγότερο από ό,τι στο παρελθόν, πέφτει µεγάλη ποσότητα βροχής σε σύντοµο διάστηµα και αυτό δηµιουργεί το πρόβληµα. Το νερό δεν προλαβαίνει να απορροφηθεί από το έδαφος και γίνεται απορροή. Εχουµε µπαζώσει ρέµατα, οπότε το πρόβληµα θα εντείνεται. Τα νησιά του Αιγαίου και ειδικά η Ανατολική Κρήτη έχουν µεγαλύτερο πρόβληµα. Αν πάτε προς Σητεία, Βάι, θα δείτε ότι η ερηµοποίηση έχει ξεκινήσει. Δεν υπάρχουν µεγάλα δέντρα, µόνο χαµηλή βλάστηση».

Πόσο εντείνει το πρόβληµα ο τουρισµός;

«Πάρα πολλά νησιά έχουν ήδη ξεπεράσει τη «φέρουσα ικανότητά» τους, δηλαδή το πόσον κόσµο µπορούν να φιλοξενήσουν. Υπάρχουν νησιά στο Αιγαίο που ο πληθυσµός τους το καλοκαίρι εξαπλασιάζεται. Ακόµα και στα Χανιά, που είναι µεγάλη πόλη σε µεγάλο νησί, υπάρχει υπερτουρισµός. Οι υποδοµές που υπάρχουν δεν είναι αρκετές για τόσον κόσµο. Από το πιο απλό µέχρι το αποχετευτικό δίκτυο και το δίκτυο υδροδότησης, δεν έχουν σχεδιαστεί για τέτοιους πληθυσµούς. Οπότε αυτό θα το βρούµε µπροστά µας πάρα πολύ άµεσα.

Σε πολλά µέρη γίνονται συνεχώς διακοπές υδροδότησης και σε αρκετές περιπτώσεις διαρκούν πολλές ώρες. Σε έναν µεγάλο αριθµό νησιών οι άνθρωποι βασίζονται ακόµη στα πλαστικά µπουκάλια, γιατί δεν έχουν ποιοτικό πόσιµο νερό. Κάναµε στο Πολυτεχνείο µια µελέτη για τη Νίσυρο και υπολογίσαµε ότι την καλοκαιρινή περίοδο καταναλώνονται µισό εκατοµµύριο µπουκάλια νερό. Και αυτό έχει έµµεσα περιβαλλοντικά κόστη, όπως είναι η ενέργεια που σπαταλάται για να µεταφερθούν τα µπουκάλια, η πλαστική ρύπανση, τα µικροπλαστικά.

Στη Σαντορίνη έχει προ πολλού ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα. Υπάρχει µια µονάδα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, αλλά όταν για 5-6 µήνες ο πληθυσµός του νησιού αυξάνεται 2 και 3 φορές, επιβαρύνεις το σύστηµα και το πρόβληµα της ρύπανσης των υδάτων γιατί δεν γίνεται σωστή επεξεργασία».

Η λίμνη Ιθναχάρ στην Ισπανία, κατά τη διάρκεια μιας χρόνιας ξηρασίας. @Shutterstock

Πόσο εντείνουν το πρόβληµα οι πισίνες, όπου ειδικά στις ξενοδοχειακές µονάδες παρατηρείται µεγάλη αύξηση του αριθµού τους; Τι µέτρα θα µπορούσαν να ληφθούν;

«Υπάρχει ένα ξεχωριστό δίκτυο στην Κρήτη, που είναι το αγροτικό νερό. Δεν είναι κατάλληλο για πόση και χρησιµοποιείται για άρδευση. Το καλοκαίρι µπορεί αυτό το δίκτυο να µη λειτουργεί επειδή, ως πιο φτηνό, το χρησιµοποιούν για να γεµίσουν τις πισίνες. Ηδη από τώρα, για 2-3 ηµέρες δεν έχει καθόλου νερό για τις καλλιέργειες. Δραστικές λύσεις, όπως να απαγορευτούν οι πισίνες, υπάρχουν, αλλά το θέµα είναι το ποιος θα αναλάβει το πολιτικό κόστος. Οπως λέγαµε παραπάνω, µε το παράδειγµα της τρύπας του όζοντος, ό,τι κάνεις τώρα θα φανεί στο περιβάλλον σε περίπου 20 χρόνια.

«Οταν έχουµε τις µονάδες επεξεργασίας λυµάτων και το επεξεργασµένο νερό, που είναι εκατοντάδες χιλιάδες κυβικά κάθε ηµέρα, και το ρίχνουµε στη θάλασσα αντί να το επαναχρησιµοποιούµε, αυτό είναι σπατάλη».

Κανένας δεν θα προβεί σε δραστικές, µη δηµοφιλείς λύσεις, χωρίς στο τέλος να καρπωθεί το ανάλογο όφελος. Ο πολιτικός βλέπει µε ορίζοντα τεσσάρων χρόνων που είναι να επανεκλεγεί. Επιπλέον, το θέµα δεν είναι να ρίξουµε το βιοτικό µας επίπεδο, την άνεσή µας. Μπορούµε να κάνουµε πιο σωστή, ορθολογική και βιώσιµη διαχείριση των πόρων που έχουµε, όπως θα γίνεται µε το έργο που ετοιµάζουµε στο Μεξικό. Οταν έχουµε τις µονάδες επεξεργασίας λυµάτων και το επεξεργασµένο νερό, που είναι εκατοντάδες χιλιάδες κυβικά κάθε ηµέρα, και το ρίχνουµε στη θάλασσα αντί να το επαναχρησιµοποιούµε, αυτό είναι σπατάλη».

Μιλήστε µας για το έργο στο Μεξικό που έχετε σχεδιάσει.

«Είναι τώρα υπό κατασκευή και έχω κάνει τον σχεδιασµό, καθώς εξειδικεύοµαι στα συστήµατα επεξεργασίας λυµάτων µε λύσεις βασισµένες στη φύση. Κατασκευάζουµε λοιπόν εκεί πολύ µεγάλες µονάδες που θα επεξεργάζονται τα υγρά απόβλητα και τα επεξεργασµένα λύµατα θα τα δίνουµε σε άλλη µονάδα, που θα παράγει από αυτά πόσιµο νερό.

Παράλληλα, έχω κάνει τον σχεδιασµό σε δύο ακόµα έργα στη Σαουδική Αραβία. Το ένα είναι το µεγαλύτερο σύστηµα τεχνητού υδροβιότοπου επεξεργασίας λυµάτων στον κόσµο. Στη Σαουδική Αραβία κατασκευάζονται εκ του µηδενός τρεις τουριστικές πόλεις. Πρόκειται για το «Red Sea Project» στην Ερυθρά Θάλασσα. Είναι µια περιοχή στην οποία ίσως να µην έχει πατήσει ποτέ άνθρωπος. Είναι πολύ παρθένα, µε µικρά νησάκια, απίθανα µέρη, όπου κατασκευάζουν µια πόλη από το µηδέν – καινούργιοι δρόµοι, αεροδρόµιο, λιµάνι, 50 υπερπολυτελή ξενοδοχεία µε δωµάτια στον βυθό –, και η τεχνολογία που επέλεξαν για να επεξεργάζονται τα λύµατα από όλη την καινούργια αυτή πόλη είναι ένας τεχνητός υδροβιότοπος, δηλαδή ένα οικολογικό σύστηµα επεξεργασίας.

Εγκατάσταση Τεχνητών Υγροβιότοπων (5000 στρέμματα) για την επεξεργασία του υργού αποβλήτου από την εξόρυξη και ανάκτηση πετρελαϊκών υδρογονανθράκων στο Ομάν (έργο στο οποίο συμμετείχε ο Αλ. Στεφανάκης @Αρχείο Αλ. Στεφανάκη

Το άλλο έργο βρίσκεται στη Νeom, το οποίο είναι ένα κτίριο σε ευθεία γραµµή αρκετών χιλιοµέτρων που θα έχει δικό του µικροκλίµα. Και πάλι εκεί τα λύµατα θα τα επεξεργαζόµαστε µε την οικολογική τεχνολογία».

Εχετε όµως και ακόµα δύο ερευνητικά έργα στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Μιλήστε µας για αυτά.

«Στο ένα, σε συνεργασία µε µια γαλλική startup, έχουµε αναπτύξει ένα πάνελ νερού που αν το δει κάποιος θα νοµίζει ότι είναι φωτοβολταϊκό, το οποίο έχει την ικανότητα να απορροφά την υγρασία από την ατµόσφαιρα και µε την ηλιακή ακτινοβολία να τη δίνει πίσω ως πόσιµο νερό.

Εχουµε στήσει τα πρώτα 6 πάνελ εδώ στο Πολυτεχνείο. Κάτι τέτοιο µπορεί να αποτελέσει λύση για κάθε σπίτι, καθώς µε 2-3 πάνελ θα µπορείς να καλύψεις τις ανάγκες µιας οικογένειας για πόσιµο νερό. Παράγεις ουσιαστικά πόσιµο νερό από το τίποτα. Θα κάνουµε µια εγκατάσταση από 50 πάνελ σε ένα spa στη Νίσυρο για να δούµε πώς λειτουργεί σε µεγαλύτερη κλίµακα.

Τα πρώτα έξι πάνελ νερού στο Πολυτεχνείο Κρήτης που απορροφούν την υγρασία του αέρα και τη δίνουν πίσω ως πόσιμο νερό. @Αρχείο Αλ. Στεφανάκη

Το άλλο είναι ένα σύστηµα αφαλάτωσης, το οποίο ξεκινάµε τώρα µε ολλανδική εταιρεία. Εχει να κάνει µε την εγκατάσταση 8 πάνελ αφαλάτωσης που, µε ηλιακή ακτινοβολία πάλι, χωρίς κατανάλωση ενέργειας, φτιάχνεις πόσιµο νερό.

Σταθμός αφαλάτωσης στο νησί της Ηρακλειάς @Ευρωκίνηση

Τέτοιου είδους λύσεις χρειαζόµαστε πλέον, µε πράσινες τεχνολογίες που θα αντιµετωπίζουν το πρόβληµα χωρίς να δηµιουργούν την ίδια στιγµή ένα άλλο. Καµιά φορά, ξέρετε, η πεπατηµένη λύση έρχεται και επιβαρύνει περαιτέρω την κατάσταση. Μελετάµε εφαρµογές µε µειωµένο περιβαλλοντικό αποτύπωµα, µε ελάχιστες ή µηδενικές εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, χρησιµοποιώντας φυσικά υλικά και όχι συνθετικά και χηµικά».

Εµείς στο σπίτι θα πρέπει να εφαρµόζουµε τις πρακτικές εξοικονόµησης νερού ή δεν θα έχει κάποιο µετρήσιµο όφελος;

«Ολα έχουν τη σηµασία τους και πρέπει να είµαστε ευαισθητοποιηµένοι. Να µην τα περιµένουµε όλα από την κεντρική διοίκηση ή από τους δήµους, αν και εκείνοι που πρέπει να είναι πιο συνειδητοποιηµένοι από όλους είναι όσοι βρίσκονται στα κέντρα λήψης των αποφάσεων».