Είναι πολύ ενδιαφέροντα αυτά που γράφει ο Αλεκ Ρος στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Η οργισμένη δεκαετία του 2020. Εταιρείες, χώρες, λαοί και η μάχη για το μέλλον μας» (εκδ. Ικαρος) για τις παθογένειες του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος και για την υπαρξιακή, οικονομική και πολιτική μεταμόρφωση που είναι αναγκαία προκειμένου να οικοδομηθεί ένας καλύτερος κόσμος. Ο 51χρονος Αμερικανός υπηρέτησε ως ανώτερος σύμβουλος της Χίλαρι Κλίντον σε θέματα καινοτομίας την περίοδο της θητείας της στο υπουργείο Εξωτερικών (από το 2009 έως το 2013 δηλαδή) και θεωρείται από τους κορυφαίους ειδικούς παγκοσμίως σε αυτόν τον τομέα. Το προηγούμενο πόνημα του οξυδερκούς αναλυτή από το 2021, που είναι διακεκριμένος επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων της Μπολόνια, λεγόταν «Οι βιομηχανίες του μέλλοντος» (2017), κυκλοφόρησε σε 24 γλώσσες και εξέταζε τις επιπτώσεις της αλματώδους τεχνολογικής προόδου στο αύριο της παγκόσμιας οικονομίας.
Κύριε Ρος, λέτε στο βιβλίο σας ότι εξαιτίας της παντοδυναμίας των πολυεθνικών κολοσσών χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Ποια είναι τα πρώτα απαραίτητα βήματα που θα μας οδηγήσουν σε αυτό;
«Τα πρώτα βήματα μπορούν να γίνουν σε διάφορους τομείς. Καθένα τους συμβάλλει στην επιτυχία του επόμενου. Μπορούμε να αλλάξουμε πορεία την επόμενη δεκαετία εφαρμόζοντας μια σειρά αλληλένδετων μεταρρυθμίσεων που θα δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες για ολόκληρο τον πλανήτη. Εν ολίγοις, αυτές περιλαμβάνουν την αντικατάσταση του μετοχικού καπιταλισμού με τον συμμετοχικό καπιταλισμό, τη μεταρρύθμιση του διεθνούς φορολογικού συστήματος, την επέκταση των μέτρων προστασίας της εργασίας ώστε να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα και την άμεση πίεση για μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Καθεμία από τις ιδέες αυτές λειτουργεί συνεργατικά με τις άλλες. Κάθε βήμα κάνει το επόμενο πιο εφικτό και πιθανό. Η κατάργηση του μετοχικού καπιταλισμού μάς δίνει τη δυνατότητα να καταλύσουμε τους φορολογικούς παραδείσους, παρέχοντας στις κυβερνήσεις τους πόρους για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, όπερ σημαίνει μειωμένη κλιματική μετανάστευση. Το τέλος της επαναγοράς μετοχών μπορεί να σημαίνει ότι οι εταιρείες θα έχουν περισσότερα χρήματα για να πληρώσουν τους εργαζομένους, τόσο σε μετρητά όσο και σε μετοχές, κάτι που θα εξασφαλίσει την ευημερία των εργαζομένων και θα καταστήσει την αυταρχική διακυβέρνηση της κοινωνίας λιγότερο ελκυστική επιλογή. Η μαγεία αυτών των επιδιορθώσεων είναι ότι λειτουργούν μαζί. Καμία δεν είναι ανέφικτη και η πρόοδος προς τη μία κάνει τις άλλες πολύ πιο εφαρμόσιμες».
Αναφέρατε τον μετοχικό και τον συμμετοχικό καπιταλισμό. Μπορείτε να κάνετε μια διάκριση μεταξύ τους;
«Ο καπιταλισμός δεν είναι ένα πράγμα, υπάρχουν διάφορα μοντέλα του. Ο μετοχικός καπιταλισμός υποδεικνύει ότι μόνος στόχος μιας επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους των ιδιοκτητών της, των μετόχων της. Ο συμμετοχικός καπιταλισμός βάζει και άλλους παράγοντες στην εξίσωση: τους εργαζομένους, την ευρύτερη κοινωνία, τους πελάτες, το περιβάλλον. Μέχρι τα 70s αυτή ήταν η επικρατέστερη μορφή καπιταλισμού στις ΗΠΑ μέχρι που προέκυψε μια πιο νέα, πιο αδίστακτη εκδοχή του, οι αρχές της οποίας τέθηκαν από την Οικονομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Νομίζω ότι το παρακάναμε με τον μετοχικό καπιταλισμό, γι’ αυτό και υπάρχει τόση οργή στην κοινωνία μας. Υπάρχουν ελάχιστοι νικητές και πολλοί χαμένοι και όσοι ωφελούνται αυτή τη στιγμή είναι πάρα πολύ λίγοι».
Είστε ειδικός σε θέματα καινοτομίας. Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεάσει η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης το μέλλον μας;
«Νομίζω ότι σε μερικά χρόνια θα πηγαίνουμε στις δουλειές μας και είτε θα λέμε εμείς σε μια μηχανή τι να κάνει είτε θα μας δίνει εκείνη διαταγές. Ελπίζω ότι η πιο ελπιδοφόρα προοπτική θα αποδειχθεί τελικά και πιο βάσιμη. Με τον τρόπο που η αυτοματοποίηση της παραγωγής μάς επέτρεψε να πάμε από την εξαήμερη εργασία στο πενθήμερο μοντέλο και έφερε καλύτερα αποτελέσματα στη γεωργία και στη βιομηχανία με λιγότερο κόπο, έτσι ελπίζω ότι και η χρήση της AI θα μας απαλλάξει από δουλειές που είναι βαρετές και επαναλαμβανόμενες, δημιουργώντας ένα πλαίσιο που θα μας επιτρέπει να είμαστε πιο ανθρώπινοι. Ολα αυτά θα εξαρτηθούν φυσικά από το ρυθμιστικό πλαίσιο που θα υιοθετηθεί τελικά. Διότι προς το παρόν συζητάμε για την τεχνητή νοημοσύνη που δεν αναλαμβάνει δουλειές ρουτίνας αλλά γίνεται πιο δημιουργική, με γνωστικές ικανότητες».
Ποιοι σύγχρονοι στοχαστές έχουν επηρεάσει πιο πολύ τον τρόπο σκέψης σας;
«Παρά τη δουλειά που έχω κάνει στο πεδίο της γεωπολιτικής, είμαι πιο πολύ επηρεασμένος από προσωπικότητες των τεχνών και του πολιτισμού. Ζούμε σε μια εποχή από την οποία η πραγματική φιλοσοφία απουσιάζει. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του effective altruism, ενός κινήματος που εκπροσωπείται, μεταξύ άλλων, από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Γουίλ Μακ Ασκιλ και κάποια από τα μηνύματά του μου προκαλούν απέχθεια. Τα αποτελέσματα αυτής της φιλοσοφίας μπορούμε να τα δούμε στον τρόπο σκέψης του Σαμ Μπάκμαν-Φριντ που εξαφάνισε μερικά δισεκατομμύρια δολάρια μέσω της εταιρείας κρυπτονομισμάτων FTX. Θεωρώ ότι πολλοί από τους σύγχρονους κραταιούς στοχαστές είναι ακραίοι στις πεποιθήσεις τους, είτε συντάσσονται με την Aριστερά είτε ανήκουν στη Δεξιά. Είμαι υπέρ του κεντροαριστερού, κεντρώου χώρου και υπέρ δραστικών λύσεων χωρίς την πολεμική ταξική ρητορεία της άκρας Αριστεράς και χωρίς τη μισαλλοδοξία που βλέπω στην Ακροδεξιά».
Πείτε μας λίγα λόγια για την εμπειρία σας ως συμβούλου της Χίλαρι Κλίντον σε θέματα καινοτομίας την περίοδο που ήταν υπουργός Εξωτερικών.
«Ηταν δουλειά μου να λύνω προβλήματα, χρησιμοποιώντας συχνά την τεχνολογία και την καινοτομία, που ήταν δύσκολο να λυθούν διά της διπλωματικής οδού. Αυτό περιλαμβάνει από το να εμποδίσουμε τον Ασαντ στη Συρία να χρησιμοποιήσει το GPS στα κινητά τηλέφωνα των πολιτών του προκειμένου να κάνει στοχευμένες δολοφονίες μέχρι τον συντονισμό της βοήθειας για τους πληγέντες μετά τον σεισμό του 2010 στην Αϊτή».
Ποια είναι η άποψή σας για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;
«Η Ρωσία έχει ολοκληρωτικά, 100%, το βάρος της ευθύνης για αυτόν τον πόλεμο. Δεν υπάρχει ούτε ένα μικρό ποσοστό που να βαραίνει κάποιον άλλον. Και θα δούμε αν ο δυτικός κόσμος έχει την προθυμία και τη διάθεση να υψώσει ανάστημα σε έναν απολυταρχικό νταή σαν τον Πούτιν, ο οποίος έχει ήδη αμφισβητήσει την ανεξαρτησία της Μολδαβίας, έχει εισβάλει στη Γεωργία – αν δεν τον αντιμετωπίσουμε θα θελήσει να επαναφέρει την ΕΣΣΔ και την απολυταρχία της. Πιστεύω ότι είναι μοχθηρός και θα πρέπει να τον σταματήσουμε – σχεδόν – με κάθε κόστος. Θα ήθελα να προσθέσω και τούτο: αν κάτι επιβεβαίωσε την ανάγκη ύπαρξης του ΝΑΤΟ, αυτό ήταν η εισβολή στην Ουκρανία».
Την κλιματική κρίση προλαβαίνουμε να την αντιμετωπίσουμε;
«Θα μπορούσαμε να εστιάσουμε στην αλλαγή συμπεριφοράς των ανθρώπων και πρέπει να το κάνουμε, όμως αν θέλουμε να μειώσουμε σημαντικά τους δείκτες θα πρέπει να γίνουν πρωτοποριακές ανακαλύψεις στην έρευνα για ανανεώσιμες πηγές καθαρής ενέργειας. Αυτό ίσως και να απαιτήσει την επένδυση δεκάδων, ακόμη και εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανάπτυξη τεχνολογιών όπως η δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, η βιομάζα ή η πυρηνική σύντηξη. Πρέπει να εστιάσουμε σε όλες, γιατί δεν ξέρουμε από πού θα προκύψει η ιδανική λύση και μέχρι τότε φοβάμαι ότι θα βαδίζουμε απλώς προς την περιβαλλοντική καταστροφή».
Για την Ελλάδα τι άποψη έχετε; Ποια θέση καταλαμβάνει στον σύγχρονο κόσμο;
«Εχω επισκεφθεί την Ελλάδα, είναι μια πολύ όμορφη χώρα με υπέροχους ανθρώπους και η οικογένειά μου την αγαπάει πολύ, αλλά δεν είμαι ειδικός. Δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστή για τον ρόλο της στον χώρο της καινοτομίας, δεν έχει τη φήμη οικονομίας του 21ου αιώνα. Πολιτικά, προκαλεί σύγχυση στους Αμερικανούς και δεν μπορούμε να καταλάβουμε με σαφήνεια γιατί διαχρονικά οι ΗΠΑ δεν είναι δημοφιλείς στην πατρίδα σας όσο στην υπόλοιπη Ευρώπη – κάτι που προσωπικά με εκπλήσσει, γιατί εδώ υπάρχει συμπάθεια και αγάπη για την Ελλάδα, υπάρχει και μια δυνατή ελληνοαμερικανική κοινότητα. Ισως και λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης επικρατεί επίσης και η εντύπωση μιας πολιτικής αστάθειας».
Συγκαταλέγετε εαυτόν στους αισιόδοξους ή στους απαισιόδοξους;
«Είμαι αισιόδοξος διότι μόνο οι αισιόδοξοι αλλάζουν τον κόσμο. Οταν επιλέγεις να είσαι απαισιόδοξος είναι σαν να παραδέχεσαι ότι δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα. Οσοι άνθρωποι γνωρίζω που έχουν σημειώσει σημαντικά επιτεύγματα είναι όλοι αμετανόητα αισιόδοξοι και δεν χάνουν το φρόνημά τους ακόμη και όταν έρχονται αντιμέτωποι με την αποτυχία. Θυμάμαι πάντα τη ρήση του Θίοντορ Ρούζβελτ: «Είναι πολύ καλύτερο να τολμάς μεγαλειώδη πράγματα, να κερδίζεις ένδοξους θριάμβους, έστω και αν καταλήγεις να αποτυγχάνεις, παρά να συντάσσεσαι με εκείνα τα φτωχά πνεύματα που ούτε απολαμβάνουν πολλά ούτε υποφέρουν πολύ, επειδή ζουν στο γκρίζο λυκόφως που δεν γνωρίζει ούτε νίκη ούτε ήττα». Οι πεσιμιστές ζουν σε αυτό το γκρίζο τοπίο, οι αισιόδοξοι ζουν στη λιακάδα».
