Ο Αδριανός Γολέμης, γιατρός αποστολών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (European Space Agency – ESA), αλλά και ο μοναδικός έως τώρα Ελληνας που ολοκλήρωσε επιτυχώς όλα τα στάδια επιλογής αστροναυτών της ESA, αποκτώντας τη δυνατότητα και εκείνος μια ημέρα να ταξιδέψει στο Διάστημα για την Ελλάδα, προβάλλει μέσα από την οθόνη του υπολογιστή μου εξαιρετικά οικείος.
Η αγάπη του για τις διαστημικές αποστολές αλλά και για την αστρονομία ξεκινά από παιδί. Μάλιστα ο ίδιος είναι και ερασιτέχνης αστρονόμος και στις 8 Απριλίου, ως μέλος μιας ελληνικής ομάδας, θα βρεθεί στις ΗΠΑ για να φωτογραφίσει την ολική έκλειψη Ηλίου σε συνεργασία με τον κυνηγό εκλείψεων Αριστείδη Βούλγαρη και τον καθηγητή Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στο Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι Θανάση Οικονόμου.
«Ο Εντγουιν Χαμπλ, ένας από το πιο διάσημους αμερικανούς αστρονόμους, έλεγε ότι για τους περισσότερους ανθρώπους υπάρχει πάντα ένα κάλεσμα. Για εμένα, λοιπόν, αυτό το κάλεσμα ήταν η αγάπη για το Διάστημα, την αστρονομία και τις αποστολές των αστροναυτών» αναφέρει μιλώντας στο ΒΗΜAgazino.
Η πορεία
Ο ίδιος αρχικά σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, έχοντας ως πρότυπο τον γιατρό παππού του, ο οποίος υπήρξε παράδειγμα προσφοράς και ανιδιοτέλειας. Μετά την αποφοίτησή του, όμως, δεν έπαψε να αναζητεί τρόπο να παντρέψει την Ιατρική με την αγάπη του για το Διάστημα.
Ετσι προχώρησε σε μεταπτυχιακές σπουδές εστιάζοντας στην ιατρική έρευνα στον χώρο του Διαστήματος στο International Space University με έδρα το Στρασβούργο. Τα πράγματα από εκεί και πέρα πήραν την πορεία τους.
Ο ίδιος προχώρησε στην πτυχιακή του στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και το 2014 επιλέχθηκε από την ESA για να στελεχώσει τον απομονωμένο Σταθμό Concordia στην Ανταρκτική, όπου και εργάστηκε για ένα έτος ως ιατρός-ερευνητής, μελετώντας την επίδραση των ακραίων συνθηκών διαβίωσης στον ανθρώπινο οργανισμό και στην ψυχολογία. «Ηταν μια μοναδική εμπειρία» σημειώνει σήμερα.
«Η Ανταρκτική επιλέχθηκε γιατί οι δυσκολίες που παρουσιάζει προσομοιάζουν στις συνθήκες στο Διάστημα. Ημασταν μια μικρή ομάδα 13 ατόμων προερχόμενη από διαφορετικές χώρες. Η θερμοκρασία μέσα στη βάση μας έφτανε τους 19°-20°C. Εξωτερικά, βέβαια, φορούσαμε ειδικές στολές για να προστατευθούμε, καθώς η θερμοκρασία έφτανε στο μίνιμουμ τους -80°C. Θυμάμαι είχαμε αρκετά προβλήματα ύπνου επειδή στην Ανταρκτική το καλοκαίρι δεν νυχτώνει ποτέ ενώ τον χειμώνα έχουμε μόνιμα νύχτα.
Και φυσικά υπήρχε και το ψυχολογικό κομμάτι. Βέβαια, την ίδια στιγμή η έμπνευση και η ικανοποίηση που αντλούσες από το γεγονός ότι συμμετείχες σε μια αποστολή που έβαζε ένα μικρό λιθαράκι στην έρευνα ήταν μεγάλη. Επίσης η Ανταρκτική είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου μπορείς να δεις τον ουράνιο θόλο τόσο καθαρά».
Γιατρός αποστολών
Ο ίδιος στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα για τη στρατιωτική του θητεία και αμέσως μετά εργάστηκε στο Ινστιτούτο Διαστημικής Ιατρικής και Φυσιολογίας (MEDES) στην Τουλούζη. Aπό το 2018 βρίσκεται πλέον μόνιμα στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών της ΕSA, όπου εργάζεται ως γιατρός αποστολών έχοντας ήδη επιβλέψει ιατρικά πέντε αποστολές από ευρωπαίους αστροναύτες που ταξίδεψαν στο Διάστημα.
Ο ίδιος μιλάει αναλυτικά για τα στάδια μιας αποστολής. «Αρχικά ξεκινάμε παρακολουθώντας ιατρικά τους αστροναύτες προτού ξεκινήσει μια αποστολή. Πραγματοποιούμε όλα τα ιατρικά τεστ, τα οποία επαναλαμβάνονται συχνά, ελέγχοντας εάν η υγεία τους βρίσκεται στο αναμενόμενο επίπεδο. Επίσης εποπτεύουμε τα ιατρικά και βιολογικά πειράματα που θα διεξαγάγουν. Αυτό το στάδιο διαρκεί περίπου έναν χρόνο.
Στο Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ για την εκτόξευση του Λουκά Παρμιτάνο το 2019 (από την ίδια πλατφόρμα έγινε η αποστολή του πρώτου ανθρώπου στο Διάστημα, του Γιούρι Γκαγκάριν).
Στη συνέχεια έρχεται το δεύτερο στάδιο, που είναι η καραντίνα πριν από την εκτόξευση. Και εμείς ως γιατροί συμμετέχουμε σε αυτή για δύο εβδομάδες, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι οι αστροναύτες δεν θα κολλήσουν κάποια νόσο πριν βρεθούν στο Διάστημα. Σε αυτή την περίοδο επαναλαμβάνουμε τα ιατρικά τεστ και παρέχουμε κάποια εκπαίδευση, για παράδειγμα να μάθουν ο ένας να κάνει στον άλλον αιμοληψία όταν θα βρίσκονται στο Διάστημα, και φυσικά ετοιμάζουμε τα φάρμακα που θα πάρουν μαζί τους. Η ημέρα της εκτόξευσης, τώρα, είναι η πιο συναισθηματικά φορτισμένη.
Βλέπεις τον άνθρωπο με τον oποίο συνεργάζεσαι για πάνω από έναν χρόνο να βρίσκεται στην κορυφή μιας ρουκέτας που απογειώνεται. Από εκεί και πέρα, μετά την επιτυχή εκτόξευση, ξεκινά το κομμάτι της τηλεϊατρικής, όπου παρακολουθούμε την υγεία τους από συγκεκριμένους σταθμούς. Ο ένας βρίσκεται στο Χιούστον και ο δεύτερος είναι στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών στην Κολωνία».
Οπως εξηγεί ο Αδριανός Γολέμης, ενόσω οι αστροναύτες βρίσκονται στο Διάστημα, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα ως γιατρός έχει μια εμπιστευτική βιντεοκλήση μαζί τους. «Σκοπός είναι να ελέγξουμε ότι όλα είναι καλά. Φυσικά περιμένουμε να δημιουργηθούν αλλαγές στο σώμα τους από την παραμονή στο Διάστημα. Τις πρώτες ημέρες υπάρχει ένας αποπροσανατολισμός και μια δυσκολία στην κίνηση.
Μην ξεχνάμε ότι δεν υπάρχει βαρύτητα, δεν υπάρχει η έννοια του επάνω και του κάτω, για αυτό και θα δείτε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό να υπάρχουν ταμπέλες που αναγράφουν «αυτό θεωρείται ταβάνι», «αυτό θεωρείται πάτωμα».
Eνα ακόμη σύμπτωμα είναι ότι το αίμα ανεβαίνει προς το κεφάλι, γι’ αυτό και τις πρώτες ημέρες οι αστροναύτες εμφανίζουν πρησμένο πρόσωπο ή υποφέρουν από πονοκεφάλους. Μπορούν ακόμη να αντιμετωπίσουν προβλήματα στην όραση. Πρόκειται πάντως για συμπτώματα που πλέον έχουν μελετηθεί και υπάρχει ενδεδειγμένη αντιμετώπιση. Κάτι που μελετάται τα τελευταία χρόνια είναι ότι μπορούν να παρουσιαστούν θρομβώσεις σε υγιείς ανθρώπους».
Ποιο ήταν όμως το πιο δύσκολο περιστατικό που κλήθηκε να αντιμετωπίσει; «Μεγάλες δυσκολίες αντιμετωπίσαμε την περίοδο της πανδημίας. Θα σας πω ένα ενδιαφέρον στοιχείο: το μόνο σημείο με ανθρώπινη ζωή στο οποίο δεν κατάφερε να «φτάσει» ο κορωνοϊός ήταν ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός.
Η έλλειψη βαρύτητας επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο γίνεται ευάλωτο. Αρα το να νοσούσε κάποιος στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ειδικά την περίοδο που δεν είχαμε ακόμη το εμβόλιο, θα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνο. Ενα ακόμη κρίσιμο περιστατικό που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε με τους συναδέλφους μου ήταν οι θρομβώσεις που προανέφερα. Είναι κάτι που έχει παρατηρηθεί να συμβαίνει τα τελευταία έξι χρόνια.
Ηταν κάτι δύσκολο, γιατί αρχικά δεν περιμέναμε ένας υγιής αστροναύτης να αντιμετωπίσει θρομβώσεις και δεν είχαμε στείλει με την αρχική αποστολή την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, βέβαια, κάθε έξι μήνες πηγαίνει μια καινούργια αποστολή, αλλά ενδιάμεσα ταξιδεύουν και εφοδιαστικά σκάφη χωρίς πλήρωμα. Χρειάστηκε λοιπόν να στείλουμε επιπλέον φάρμακα με μια τέτοια αποστολή και, στο μεταξύ, μέχρι αυτή να φτάσει, να ελέγξουμε την κατάσταση χωρίς φαρμακευτική αγωγή».
Τέλος, όπως εξηγεί, έρχεται το τρίτο και το τέταρτο σκέλος μιας αποστολής. «Πρόκειται για την προετοιμασία των αστροναυτών για την προσεδάφιση (παλαιότερα, μέσω Ρωσίας και Καζακστάν) ή προσθαλάσσωση (από το 2021, μέσω ΗΠΑ). Και σε αυτό το στάδιο υπάρχει μια προετοιμασία του σώματος. Πρέπει να αυξήσουμε τον όγκο των υγρών και γενικά να προετοιμάσουμε τους αστροναύτες για την επιστροφή στη Γη, αφού το σώμα τους έχει συνηθίσει πλέον την έλλειψη βαρύτητας.
Βέβαια, ως γιατροί βρισκόμαστε και στον χώρο της προσθαλάσσωσης και κατευθείαν παρέχουμε στους αστροναύτες φαρμακευτική αγωγή και ελέγχουμε τα ζωτικά τους σημεία. Είναι πολύ συνηθισμένο να εμφανίσουν ορθοστατική υπόταση, ζάλη ή αποπροσανατολισμό τις πρώτες ημέρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι μπορείς να τους δίνεις ένα αντικείμενο να το κρατήσουν και όταν δεν το χρειάζονται να το αφήνουν στον αέρα, γιατί έχουν συνηθίσει την έλλειψη βαρύτητας.
Μέσα σε λίγες ώρες τους συνοδεύουμε με ειδική πτήση στην Ευρώπη, όπου έρχεται το στάδιο της αποκατάστασης. Πρέπει, για παράδειγμα, να σημειωθεί ότι η μυϊκή μάζα στο Διάστημα μειώνεται, μπορεί όμως να ξαναχτιστεί μέσα σε λίγους μήνες. Αυτό που είναι πιο δύσκολο να αποκατασταθεί είναι η πυκνότητα των οστών, η οποία μπορεί να πάρει χρόνια να φτάσει στο επίπεδο πριν από την αποστολή».
O πρώτος έλληνας αστροναύτης;
Την ίδια στιγμή, ο Αδριανός Γολέμης είναι ο μοναδικός έως τώρα Ελληνας που ολοκλήρωσε επιτυχώς και τα έξι στάδια επιλογής αστροναυτών της ESA, βρισκόμενος στο top 0,1% ανάμεσα σε 22.500 υποψηφίους. Μπορεί επομένως δυνητικά να ταξιδέψει στο Διάστημα, εκπροσωπώντας τη χώρα μας. «Είμαστε πλέον σε μια περίοδο που η εξερεύνηση του Διαστήματος αναπτύσσεται ραγδαία σε διαφορετικό πλαίσιο σε σχέση με παλαιότερες εποχές» αναφέρει.
«Στη δεκαετία του ’60 και του ’70 θυμόμαστε ότι ήταν κάτι αρκετά δαπανηρό. Πλέον η εξερεύνηση του Διαστήματος εκτός από τα επιστημονικά πλεονεκτήματα φέρει και πολλά οικονομικά. Μάλιστα, μια πρόσφατη μελέτη του 2022 έδειξε ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύει μια χώρα στις αποστολές αστροναυτών και ρομποτικής εξερεύνησης παίρνει πίσω 3,4-3,80 ευρώ. Δημιουργούνται θέσεις εργασίας και τελικά αναπτύσσεται τεχνολογία για το Διάστημα, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται στη Γη.
Σας δίνω, για παράδειγμα, τις μικρές κάμερες που έχουμε στα κινητά μας. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα και πιο μικρές χώρες έχουν μπει σε αυτό το πεδίο. Και νομίζω ότι είναι μια ευκαιρία και για την Ελλάδα να το πράξει».
Με ομοίωμα του Σογιούζ που μεταφέρει αστροναύτες στο Διάστημα, το 2019 στο Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ.
Είναι η χώρα μας όμως προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο; «Ναι» απαντά. «Υπάρχουν καινοτόμες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία αεροδιαστημικής στην Ελλάδα με σημαντικές επιτυχίες και υπάρχει φυσικά και το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος, ένας εθνικός φορέας που συντονίζει τις πρωτοβουλίες για το Διάστημα. Την ίδια στιγμή, έχουμε και καταρτισμένες επιστημονικές ομάδες που έχουν συνεισφέρει σε πειράματα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και σε επίγεια «διαστημικά ανάλογα». Διαθέτουμε, λοιπόν, άξιο έμψυχο δυναμικό».
Πόσο πιθανό είναι λοιπόν ο ίδιος να βρεθεί στο Διάστημα; Oπως εξηγεί, είναι κάτι το οποίο εξαρτάται από τη βούληση της χώρας μας, καθώς αποτελεί επιλογή της χώρας προέλευσης κάθε αστροναύτη.
«Η Ελλάδα αποτελεί από το 2005 μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Εάν το επιλέξει, μπορεί να ξεκινήσει μια διαπραγμάτευση με την ESA για κάτι τέτοιο. Το θέμα, βέβαια, δεν είναι εάν εγώ ή κάποιος άλλος Ελληνας ή Ελληνίδα θα ταξιδέψουμε στο Διάστημα. Το πρωτεύον είναι να δρέψει η χώρα μας τα πολλαπλά οφέλη που πέρα από τα επιστημονικά και οικονομικά πλεονεκτήματα είναι και γεωπολιτικά, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή το πράττουν χώρες όπως η Ουγγαρία, η οποία ετοιμάζεται για την πρώτη της αποστολή, ενώ έχουμε επίσης τη Ρουμανία, την Τουρκία, την Αυστρία, την Τσεχία να επενδύουν σε αυτόν τον τομέα.
Η Ελλάδα, που έχει πλέον γυρίσει σελίδα και επανέρχεται σε αναπτυξιακή πορεία, θα μπορούσε να επενδύσει πόρους στη βιομηχανία του Διαστήματος, ώστε να λάβει πίσω πολλαπλάσια οφέλη από την Ευρώπη, η οποία θα συνάψει αντισταθμιστικά συμβόλαια με τη δική μας βιομηχανία, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και διευκολύνοντας την ανάπτυξη νέων, καινοτόμων κλάδων οικονομικής δραστηριότητας».
Ο ίδιος αυτή τη στιγμή μόλις ολοκλήρωσε παρακολουθώντας ως ιατρός την αποστολή του σουηδού αστροναύτη Μάρκους Βαντ τον Ιανουάριο του 2024. «Η αποστολή έληξε επιτυχώς. Και μάλιστα με τον Μάρκους είμαστε και συναισθηματικά δεμένοι επειδή περάσαμε ταυτόχρονα τα στάδια επιλογής αστροναυτών της ΕSA.
Από εδώ και πέρα ξεκινάμε να προετοιμάζουμε σιγά-σιγά τα ιατρικά πρωτόκολλα για τη Σελήνη, καθώς το 2026-2027, σε συνεργασία Ευρώπης, Αμερικής και άλλων χωρών, η ανθρωπότητα θα επιστρέψει στο φεγγάρι και πλέον όχι για μια «τριήμερη διαμονή», αλλά για κάτι πιο μακροπρόθεσμο».
