Το περασμένο φθινόπωρο, όταν ο νεοσύλλεκτος Ανατόλι Στσετίνιν πληροφορήθηκε ότι σύντομα θα πήγαινε στο μέτωπο στην Ουκρανία, αποφάσισε να διαφύγει στην Αρμενία, νομίζοντας ότι εκεί θα ήταν ασφαλής. Οι ρωσικές αρχές όμως δεν είχαν τελειώσει μαζί του. Η αστυνομία απειλούσε την οικογένειά του και πήρε την αδελφή του, Αννα, για ανάκριση. «Θα τον βρούμε ό,τι κι αν γίνει» της είπαν.
Το είπαν και το έκαναν. Σήμερα ο 26χρονος βρίσκεται πίσω στη Ρωσία και είτε θα περάσει από δίκη για λιποταξία είτε θα σταλεί στην πρώτη γραμμή να πολεμήσει – και αποτελεί παράδειγμα των άκρων στα οποία φθάνει η Ρωσία για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες για στρατιώτες στην Ουκρανία.
Χρειάζονται 20.000 στρατιώτες
Η ανικανότητα της Ρωσίας να αποκρούσει τις ουκρανικές δυνάμεις που κατέχουν μέρος της περιφέρειας Κουρσκ έφερε στο φως τη σοβαρότητα της έλλειψης σε στρατιώτες. Αμερικανοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι χρειάζονται 20.000 καλά εκπαιδευμένοι στρατιώτες για να ανακαταλάβουν την περιοχή υπό ουκρανικό έλεγχο, που ξεπερνά τα 1.000 τετρ. χλμ. Ο πόλεμος είναι καταστροφικός και για τις δύο πλευρές. Τουλάχιστον μισό εκατομμύριο Ρώσοι έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί στη σύγκρουση, σύμφωνα με ανώτατο αξιωματούχο δυτικών μυστικών υπηρεσιών ο οποίος αρνήθηκε να αποκαλύψει αριθμούς για την Ουκρανία, που και αυτή αγωνίζεται να βρει στρατιώτες για να αποκρούει τους Ρώσους παρότι μείωσε την ηλικία επιστράτευσης και αύξησε την αμοιβή.
Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, η Ρωσία εφαρμόζει επιθετικές μεθόδους για να αντισταθμίσει τους πολλούς θανάτους. Αδειασε τις φυλακές και πάγωσε τις ποινικές δίκες όσων ήταν πρόθυμοι να υπηρετήσουν στον στρατό. Εδωσε πλουσιοπάροχα κίνητρα για να προσελκύσει Ρώσους να καταταγούν στον στρατό, τριπλασιάζοντας το επίδομα στράτευσης σε ορισμένες περιοχές και προσφέροντας στις οικογένειες των στρατιωτών επιδοτούμενα σπίτια και θέσεις στα καλύτερα σχολεία.
Η Ρωσία ενίσχυσε επίσης την προσπάθεια να τιμωρήσει τους λιποτάκτες και να τους κυνηγήσει ακόμη και εκτός των συνόρων της. Η τιμωρητική προσέγγιση ξεκινά προτού καν αρχίσει η θητεία. Οι κλήσεις για στράτευση, που εκδίδονται ηλεκτρονικά, απαγορεύουν αυτομάτως στους αποδέκτες να ταξιδέψουν στο εξωτερικό.
Χωρίς ημερομηνία λήξης της θητείας, οι νεοσύλλεκτοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι επ’ αόριστον στην πρώτη γραμμή. Ακτιβιστές υπολογίζουν τους λιποτάκτες σε 50.000. Σύμφωνα με δικηγόρους που τους υπερασπίζονται, είναι πολύ περισσότεροι αφού πολλοί πείθονται να επιστρέψουν είτε με την υπόσχεση για επιεική μεταχείριση είτε με απειλές κατά της οικογένειάς τους.
Απειλούν και τις οικογένειες
Τον Φεβρουάριο, δολοφονήθηκε στην Ισπανία ρώσος πιλότος που είχε αυτομολήσει στην Ουκρανία. Αμέσως μετά, ο επικεφαλής των ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών εξωτερικού Σεργκέι Ναρίσκιν δήλωσε ότι ο πιλότος, Μακσίμ Κουζμίνοφ, «έγινε ένα ηθικό πτώμα τη στιγμή ακριβώς που σχεδίασε το βρώμικο και φριχτό έγκλημά του». Παρ’ όλα αυτά πολλοί το ρισκάρουν. Ο Στσετίνιν, που μεγάλωσε στην Καμτσάτκα της ρωσικής Απω Ανατολής, κατετάγη στον στρατό τον Νοέμβριο του 2022 όταν το αφεντικό του – ανταποκρινόμενο σε πιέσεις από τοπικούς αξιωματούχους – του είπε ότι διαφορετικά θα απολυόταν από τη δουλειά. Σύντομα υπέγραψε τριετές συμβόλαιο με τον στρατό – κατόπιν πίεσης, λέει η αδελφή του, Αννα. «Δεν ήθελε ποτέ να υπηρετήσει».
Τον περασμένο Οκτώβριο, ο Στσετίνιν πληροφορήθηκε ότι σύντομα θα τον έστελναν στην πρώτη γραμμή στην Ανατολική Ουκρανία. Ζήτησε άδεια και κατευθύνθηκε σε μια από τις λίγες χώρες στις οποίες οι Ρώσοι μπορούν να πάνε χωρίς διαβατήριο: στην Αρμενία.
Η αίσθηση ασφάλειας που ο Στσετίνιν και άλλοι ρώσοι εξόριστοι αισθάνονταν στην Αρμενία γκρεμίστηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν ο ρώσος λιποτάκτης Ντιμίτρι Σετράκοφ συνελήφθη παράνομα από ρώσους πράκτορες στο αεροδρόμιο της αρμενικής πρωτεύουσας και παραδόθηκε στη ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB). Εντός εβδομάδων, στάλθηκε στη Ρωσία για να δικαστεί για λιποταξία. Τον περασμένο Μάρτιο, η ρωσική αστυνομία κάλεσε την αδελφή του Στσετίνιν, που ζει στο Καζάν, 800 χλμ. ανατολικά της Μόσχας, και απείλησε την οικογένειά της με συνέπειες αν ο ίδιος δεν παραδιδόταν. Ο Στσετίνιν άρχισε να το σκέφτεται. Εστειλε μήνυμα στον διοικητή του για να τον ρωτήσει: τι θα συμβεί αν παραδοθώ; Ο διοικητής απάντησε ότι θα δικαστεί αλλά θα γλιτώσει τη φυλακή αν δεχθεί να πολεμήσει σε μάχιμη μονάδα.
Στις 29 Μαρτίου, ο Στσετίνιν παραδόθηκε αυτοβούλως στο ρωσικό προξενείο και αμέσως τέθηκε υπό κράτηση σε ρωσική βάση στη Βόρεια Αρμενία. Σύντομα, η είδηση ότι ένας ακόμη Ρώσος συνελήφθη παράνομα στην Αρμενία ξεσήκωσε σάλο στη χώρα. Αυτή τη φορά, η αρμενική κυβέρνηση μπλόκαρε τη μεταφορά του στη Ρωσία. Πολλοί άλλοι που κρύβονται στο εξωτερικό συλλαμβάνονται. Τον Μάιο, ο Καμίλ Κασίμοφ, 23χρονος ρώσος λιποτάκτης που είχε καταφύγει στο Καζακστάν τον περασμένο χρόνο, συνελήφθη στην πρωτεύουσα, Αστάνα, από ρώσους στρατιωτικούς αξιωματούχους. Μεταφέρθηκε στο Ομσκ της Σιβηρίας όπου δικάστηκε για λιποταξία και πλέον σχεδιάζει να ανταλλάξει τη 15ετή ποινή φυλάκισης που του επιβλήθηκε με το να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή.
Η Μαριάνα Κατσάροβα, ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για τη Ρωσία, δήλωσε ότι οι ρωσικές αρχές «εμπλέκονται στις απαγωγές» λιποτακτών στο εξωτερικό. Οσοι συλλαμβάνονται δέχονται πιέσεις να επιστρέψουν στη μάχη. Ο Στσετίνιν περνούσε τις μέρες του στη ρωσική βάση στη Βόρεια Αρμενία παίζοντας παιχνίδια στο κινητό του ενώ η Αρμενία και η Ρωσία διαπραγματεύονταν την τύχη του. Οπου πήγαινε, τον συνόδευε η ρωσική στρατιωτική αστυνομία. Οταν ρώσοι ακτιβιστές τον επισκέφθηκαν και προσπάθησαν να τον πείσουν να δεχθεί νομική βοήθεια για να παλέψει κατά της μεταφοράς του στη Ρωσία, αυτός αρνήθηκε λέγοντας ότι επιθυμεί να αντιμετωπίσει τη ρωσική Δικαιοσύνη. «Δεν χρειάζομαι υπεράσπιση» έγραψε σε μήνυμά του προς τη «WSJ». «Δεν είμαι εγκληματίας».
Τον Απρίλιο, εμφανίστηκε σε βίντεο που μεταδόθηκε από ειδησεογραφικό μέσο ελεγχόμενο από το Κρεμλίνο. Βρισκόταν στη ρωσική βάση, δίπλα σε ένα προπαγανδιστικό έκθεμα της σοβιετικής εποχής, και εξέφρασε τύψεις για τη φυγή του δεσμευόμενος να εξιλεωθεί πολεμώντας στην Ουκρανία.
«Είμαι ρώσος στρατιώτης» είπε. «Θέλω να λυτρωθώ από τις ενοχές μου προς τη μητέρα πατρίδα». Τελικά η Αρμενία ήρε την απαγόρευση της μεταφοράς του Στσετίνιν στη Ρωσία κατόπιν αιτήματος του ίδιου και αφού η Ρωσία αφαίρεσε το όνομά του από τη λίστα των καταζητούμενων. Τον Ιούνιο, οδηγήθηκε σε στρατιωτική βάση στο Ροστόφ, στη Νότια Ρωσία, όπου συνεχίζει να κρατείται σε ειδικό κέντρο για ανυπότακτους στρατιώτες. Στον ανακριτή που χειρίζεται την υπόθεσή του, ζήτησε να μεταφερθεί σε στρατιωτική βάση για εκπαίδευση αλλά εκείνος του απάντησε ότι θα περάσει από δίκη όπως και οι υπόλοιποι. «Είμαι απελπισμένος. Θέλω να ζήσω» έγραψε ο Στσετίνιν σε μήνυμα από το Ροστόφ στα τέλη Ιουνίου. «Αυτός δεν είναι δικός μου πόλεμος».
