Αυτό το καλοκαίρι δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτών στη Σερβία βγήκαν στους δρόμους για να εναντιωθούν στην κατασκευή ενός μεταλλείου λιθίου. Υπάρχουν υποψίες ότι οι διαμαρτυρίες υποδαυλίστηκαν από παραπληροφόρηση προερχόμενη από ρωσικές πηγές.
Είναι πιθανό ότι η Ρωσία παίζει βασικό ρόλο στην υποκίνηση των αντιδράσεων που συναντά το έργο, λένε ΗΠΑ και Γερμανία, καθώς επιδιώκει να υπονομεύσει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων λιθίου, η οποία θα είναι κομβικής σημασίας για την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία.
Το Διαδίκτυο έχει κατακλυστεί από θεωρίες συνωμοσίας και προβοκάτσιες, σύμφωνα με τις οποίες το έργο έχει σκοπό τη μυστική εξόρυξη ουρανίου ή ότι θα μολύνει το πόσιμο νερό στη Σερβία και θα προκαλέσει βροχή θειικού οξέος πάνω από την πρωτεύουσα της χώρας, το Βελιγράδι. Η Rio Tinto, ο εξορυκτικός κολοσσός που έχει αναλάβει το έργο, αναφέρει ότι όλοι αυτοί οι ισχυρισμοί είναι ψευδείς και ότι καλείται να τους αντικρούει ανά διαστήματα.
Ενεργειακή μετάβαση
Το ορυχείο έχει εξελιχθεί σε σημείο τριβής στις σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας. Η Δύση προσπαθεί να εξασφαλίσει τα μεταλλεύματα που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση μειώνοντας την εξάρτησή της από τις αλυσίδες εφοδιασμού που βρίσκονται υπό κινεζικό έλεγχο. Στο μεταξύ, η Μόσχα επιδιώκει να διατηρήσει την επιρροή της σε μια στρατηγικά σημαντική περιοχή, εμποδίζοντας τη Σερβία να αναπτύξει στενότερους δεσμούς με τη Δύση, σύμφωνα με τους αναλυτές.
Το Global Engagement Center, μια υπηρεσία του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, αρμόδια για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στο εξωτερικό, αφού εξέτασε μια σειρά από αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα και άρθρα εφημερίδων σχετικά με το μεταλλείο, «θεωρεί πολύ πιθανό ότι το Κρεμλίνο έχει παίξει ρόλο στη διάδοση αυτής της παραπληροφόρησης», όπως δήλωσε εκπρόσωπός του.
Αρπαξε την ευκαιρία
Ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Σερβία Κρίστοφερ Χιλ ανέφερε ότι οι διαμαρτυρίες κατά του μεταλλείου λιθίου ενισχύθηκαν από προβοκάτορες προσκείμενους στο Κρεμλίνο, μέσω επίσημων και ανεπίσημων δικτύων. Αν και, όπως λέει, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις στη χώρα αναφορικά με το μεταλλείο, «είναι ξεκάθαρο ότι η Ρωσία άρπαξε στην περίπτωση αυτή την ευκαιρία για να δημιουργήσει ρήγμα ανάμεσα στη Σερβία και τη Δύση».
Αλλά και η Γερμανία πιστεύει ότι η Ρωσία είναι αναμεμιγμένη στην εκστρατεία κατά του έργου. «Εχουμε παρατηρήσει σαφή σημάδια τεχνητής ενίσχυσης της εκστρατείας κατά της εξόρυξης, από το ρωσικό σύστημα παραπληροφόρησης» σχολίασε κυβερνητικός αξιωματούχος.
Η Ρωσία δεν απάντησε στο αίτημά μας για σχολιασμό. Τον Αύγουστο η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε πως «κάποιες κακόβουλες δυνάμεις» προσπαθούσαν να υπονομεύσουν τη σερβική κυβέρνηση και πρόσθεσε πως «»ιδεολόγοι» από χώρες της Δύσης» έχουν χρησιμοποιήσει και στο παρελθόν αυτή τη στρατηγική στα Βαλκάνια.
Ενα αμφιλεγόμενο έργο
Το κοίτασμα λιθίου το οποίο βρίσκεται κοντά στη Λόζνιτσα, στην κοιλάδα του ποταμού Γιάνταρ στη Δυτική Σερβία, σε απόσταση περίπου 60 μιλίων από το Βελιγράδι, υπόσχεται να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο του ενεργητικού της Rio Tinto, αλλά και της ευρωπαϊκής πρόσβασης στο λίθιο.
Η Rio Tinto λέει ότι το μεταλλείο θα παράγει ανθρακικό λίθιο ποιότητας κατάλληλης για μπαταρίες. Το λίθιο αποτελεί ένα σημαντικό μέταλλο που χρησιμοποιείται στους συσσωρευτές για ηλεκτρικά οχήματα και για την αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Το μεταλλείο εκτιμάται ότι θα παράγει αρκετό λίθιο για περισσότερες από ένα εκατομμύριο μπαταρίες τον χρόνο και θα διαρκέσει για 40 χρόνια.
Το 2021 το κόστος του έργου στο Γιάνταρ εκτιμήθηκε στα 2,4 δισ. δολ., ενώ απαιτούνται ακόμη διάφορες εγκρίσεις. Το μεταλλείο, που υπολογίζεται ότι θα δημιουργήσει περίπου 3.500 θέσεις εργασίας στη φάση κατασκευής και 1.300 στη φάση λειτουργίας του, θα συνεισφέρει περίπου κατά 1% άμεσα και 4% έμμεσα στο ΑΕΠ της Σερβίας, εκτιμά η Rio Tinto.
Προεκλογική αντιπαράθεση
Τα στελέχη της Rio Tinto αναγνωρίζουν ότι κάποιοι από αυτούς που αντιτίθενται στο έργο εκφράζουν εύλογες ανησυχίες και λένε ότι προσπαθούν να ανοίξουν διαύλους επικοινωνίας. Ο CEO της εταιρείας Jakob Stausholm πέταξε στη Σερβία νωρίτερα μέσα στον μήνα, προκειμένου να απαντήσει σε ερωτήσεις των κατοίκων της περιοχής μέσω τηλεοπτικής μετάδοσης που διήρκεσε έξι ώρες.
«Είναι ζωτικής σημασίας να υπάρξει δημόσιος διάλογος βάσει στοιχείων, ο οποίος να επιτρέπει στον κόσμο να σχηματίσει άποψη βασισμένη σε ακριβείς πληροφορίες» ανέφερε ο Chad Blewitt, γενικός διευθυντής της Rio Tinto για το έργο στο Γιάνταρ.
Το έργο στο Γιάνταρ είχε σταματήσει στο παρελθόν, το 2022, όταν η σερβική κυβέρνηση ανακάλεσε τις άδειές του μετά από μήνες διαμαρτυριών και μετά την κίνηση της αντιπολίτευσης να το αναδείξει σε κεντρικό ζήτημα της προεκλογικής αντιπαράθεσης στις τελευταίες προεδρικές εκλογές.
Η σερβική κυβέρνηση στη συνέχεια ενέκρινε το έργο τον Ιούλιο, όταν υπέγραψε μια συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση για τα κρίσιμα ορυκτά.
Το σερβικό υπουργείο Εξορύξεων και Ενέργειας ανέφερε ότι βρίσκεται αντιμέτωπο «με ένα κύμα παραπληροφόρησης» σχετικά με το έργο, το οποίο, όπως ανακοίνωσε, θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και δεν θα θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία ή το περιβάλλον.
«Απειλή για τη Μόσχα»
Η Ρωσία έχει στο παρελθόν κατηγορηθεί ότι ανακατεύεται σε υποθέσεις εκτός των συνόρων της, προκειμένου να προωθήσει τα ενεργειακά της συμφέροντα και να εμποδίσει την ένταξη των βαλκανικών χωρών σε δυτικούς θεσμούς.
Ο αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για την ενέργεια, Τζέφρι Πάιατ, σχολίασε ότι οι φήμες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο σχετικά με το μεταλλείο παρουσιάζουν ομοιότητες με προηγούμενα περιστατικά ρωσικής παραπληροφόρησης που έχει παρακολουθήσει. Δυτικοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα, έχουν υποστηρίξει στο παρελθόν ότι η Ρωσία, προκειμένου να διατηρήσει την ενεργειακή της ηγεμονία, χρηματοδοτούσε διαδηλώσεις κατά του σχιστολιθικού αερίου και περιβαλλοντικές ομάδες στην Ευρώπη.
Η Ρωσία πιθανότατα θέλει να εμποδίσει τη Σερβία να αναπτύξει μια στενότερη σχέση με την ΕΕ, σύμφωνα με κυβερνητικούς αξιωματούχους των ΗΠΑ.
Το έργο του μεταλλείου λιθίου αποτελεί ένα σημείο καμπής για τη Σερβία, καθώς θα μπορούσε μέσω αυτού να βγει από τη ρωσική σφαίρα επιρροής και να προσδεθεί στα οικονομικά και στρατηγικά σχέδια της Ευρώπης, λέει ο Orhan Dragas, διευθυντής του International Security Institute, ενός διεθνούς think tank με έδρα το Βελιγράδι. «Αυτό αποτελεί τεράστια απειλή για τη Μόσχα, πράγμα που εξηγεί και το γιατί δεν φείδεται προσπαθειών για να το αποτρέψει» είπε ο ίδιος.
Οι εθνικιστές οπαδοί
Η Σερβία είχε ανέκαθεν στενούς δεσμούς με τη Ρωσία. Αν και καταδίκασε την εισβολή στην Ουκρανία, το Βελιγράδι δεν επέβαλε κυρώσεις κατά της Μόσχας και έκανε νέες συμφωνίες μαζί της, όπως για την προμήθεια φυσικού αερίου και για θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Εθνικιστές οπαδοί των ποδοσφαιρικών ομάδων του Ερυθρού Αστέρα και της Παρτίζαν Βελιγραδίου ανάρτησαν κατά τη διάρκεια αγώνων πανό που αφορούσαν το μεταλλείο λιθίου.
Το 2022 ο Ερυθρός Αστέρας προσέγγισε την Rio Tinto για να γίνει σπόνσορας της ομάδας, αλλά η εταιρεία αρνήθηκε.
Ποιος είναι ο σημερινός βασικός σπόνσορας στη φανέλα της ομάδας; Ο ρωσικός πετρελαϊκός κολοσσός Gazprom.
