Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να μας κάνει λιγότερο μοναχικούς; Μια νέα γενιά εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, που λέγεται «AI σύντροφοι», έχει σχεδιαστεί για να προσομοιώνει φυσικές συζητήσεις και να κάνει παρέα σε ανθρώπους. Τα απλά προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, μπορούν, σε κάποιον βαθμό, να κάνουν κάτι τέτοιο, αλλά οι AI σύντροφοι είναι ειδικά σχεδιασμένοι για να απαντούν με συμπαθητικό, ρεαλιστικό τρόπο όταν κάποιος μοιράζεται μαζί τους τις σκέψεις ή τα προβλήματά του.

Μπορούν να επιδοθούν ακόμα και σε παιχνίδι ρόλων, παίζοντας, για παράδειγμα, τον συζητητή με τον οποίο κάποιος μπορεί να εξασκηθεί σε δύσκολες συζητήσεις. Τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα είναι ακόμη σε σχετικά πρώιμο στάδιο και μόλις έχουν αρχίσει να χτίζουν ένα κοινό. Αρα, δεν ξέρουμε ακόμη κατά πόσον θα αποτελέσουν καλό υποκατάστατο της ουσιαστικής ανθρώπινης επαφής ή αν, αντί για αυτό, απομονώσουν τους ανθρώπους από τις σχέσεις του πραγματικού κόσμου.

Προς το παρόν μπορούμε να εξετάσουμε κάτι απλό: Δουλεύουν στα αλήθεια αυτοί οι AI σύντροφοι; Δίνουν πράγματι τη συναισθηματική υποστήριξη που χρειάζονται οι άνθρωποι, και τους κάνουν να νιώθουν λιγότερο μόνοι; Οι μελέτες που έκανα με τους συναδέλφους μου δείχνουν ότι οι καλύτερες από αυτές τις εφαρμογές όντως δουλεύουν – και δουλεύουν καλά. Οι άνθρωποι που απευθύνονται σε αυτές για να καταπολεμήσουν τη μοναξιά τους έχουν, σε μεγάλο βαθμό, τα αποτελέσματα που θέλουν.

Η έρευνα

Η μοναξιά – το αίσθημα του να νιώθεις μόνος γιατί το επίπεδο των κοινωνικών σου σχέσεων είναι χαμηλότερο από εκείνο που επιθυμείς – πλήττει το ένα τρίτο των ενηλίκων σε όλον τον κόσμο και το ποσοστό αυτό αυξάνεται. Σε αυτήν αποδίδονται προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, αλλά και σωματικά προβλήματα, όπως ο αυξημένος κίνδυνος θανάτου για τους καρκινοπαθείς. Εγώ και οι συνάδελφοί μου με τους οποίους διεξαγάγαμε μαζί την έρευνα – ο Αχμέτ Κ. Ουγκουράλπ και η Ζελίχα Ο. Ουγκουράλπ από το Πανεπιστήμιο του Μπίλκεντ και ο Στέφανο Πουντόνι από τη Σχολή Γουάντον –  ερευνήσαμε με διάφορους τρόπους την επίδραση των AI συντρόφων στη μοναξιά.

Ξεκινήσαμε αναλύοντας 50.000 κριτικές σε εφαρμογές πέντε δημοφιλών AI συντρόφων, ψάχνοντας το πόσο συχνά οι κριτικές αναφέρουν τη λέξη «μοναξιά» και το πώς ο αριθμός των αναφορών επηρεάζει τις κριτικές. Οσο περισσότερες οι αναφορές τόσο περισσότεροι άνθρωποι είναι πιθανό να χρησιμοποιήσουν τις εφαρμογές για να πάρουν βοήθεια και να παλέψουν με τη μοναξιά. Οσο υψηλότερη η αξιολόγηση τόσο πιο αποτελεσματική η εφαρμογή. Κοιτάξαμε επίσης κριτικές για το ChatGPT, ώστε να πάρουμε μια ιδέα του πώς είναι οι AI σύντροφοι σε σύγκριση με ένα απλό πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης.

Οπως ήταν αναμενόμενο, μόνο το 4% των κριτικών του ChatGPT ανέφερε τη λέξη μοναξιά. Ωστόσο, οι εφαρμογές συντροφιάς είχαν πολύ υψηλότερο αντίστοιχο ποσοστό, το οποίο για μια εφαρμογή έφτασε το 20%. Επιπρόσθετα, όσο περισσότερο οι κριτικές των εφαρμογών AI συντρόφου ανέφεραν τη μοναξιά τόσο περισσότερα αστέρια είχαν και τόσο πιο θετικές ήταν οι αξιολογήσεις για αυτές. Η επίδραση είναι ξεκάθαρη: όσο περισσότερο οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τις εφαρμογές συντροφιάς ειδικά για να νιώσουν λιγότερη μοναξιά τόσο περισσότερα κέρδιζαν από αυτές.

Η άποψη 1.700 ατόμων

Κατόπιν εξετάσαμε την αποτελεσματικότητα των AI συντρόφων με διαφορετικό τρόπο. Βρήκαμε περίπου 1.100 ανθρώπους που συμμετείχαν μέσω Διαδικτύου και τους ζητήσαμε να αξιολογούν τα επίπεδα της μοναξιάς τους σε μια κλίμακα από το 1 έως το 100 κάθε ημέρα της εβδομάδας, και μετρήσαμε πόσο άλλαζε η βαθμολογία μέρα με τη μέρα. Μια από τις ομάδες των συμμετεχόντων αλληλεπιδρούσε καθημερινά με έναν συγκεκριμένο AI σύντροφο που δημιουργήσαμε για το πείραμα, ενώ οι άλλες όχι.

Εκείνοι που χρησιμοποίησαν τον AI σύντροφο ανέφεραν σημαντική μείωση των επιπέδων της μοναξιάς που ένιωθαν, με μέση μείωση της τάξης του 16% στο διάστημα της μιας εβδομάδας.

Επιπλέον, οι μετέχοντες που αλληλεπέδρασαν με τον σύντροφο AI ένιωσαν κατά μέσο όρο 14% λιγότερη μοναξιά από μέρα σε μέρα, έναντι όσων δεν είχαν καμία αλληλεπίδραση. Σε μια μελέτη που ακολούθησε σε δείγμα περίπου 600 ανθρώπων, οι οποίοι μετείχαν επίσης μέσω Διαδικτύου, βάλαμε τους μετέχοντες να αλληλεπιδρούν κατά τη διάρκεια μιας ημέρας – είτε με έναν AI σύντροφο είτε με κάποιο αληθινό πρόσωπο –, να ψάχνουν βιντεάκια στο YouTube (ένας δημοφιλής τρόπος με τον οποίο, σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά τους), ή να μην κάνουν τίποτα.

Εκαναν – ή δεν έκαναν – τα παραπάνω για 15 λεπτά και στη συνέχεια αξιολόγησαν τα επίπεδα του αισθήματος μοναξιάς που ένιωσαν πριν και μετά. Ρωτούσαμε ακόμα τους ίδιους μετέχοντες να προβλέψουν πού θα διαμορφωθεί το επίπεδο του αισθήματος μοναξιάς τους εκείνη την ημέρα, μετά την αλληλεπίδραση.

Μόνο όσοι αλληλεπέδρασαν με αληθινό άνθρωπο ή με AI σύντροφο ένιωσαν μείωση του επιπέδου μοναξιάς τους – όχι εκείνοι που δεν έκαναν τίποτα ή που αλληλεπέδρασαν με το YouTube. Τα αποτελέσματά τους ήταν σχεδόν τα ίδια: Η επαφή με τους ανθρώπους έφερε πτώση των επιπέδων μοναξιάς κατά 19% και η επαφή με AI σύντροφο κατά 20%. Ακόμα, οι μετέχοντες ένιωθαν λιγότερη μοναξιά μετά την αλληλεπίδραση με έναν σύντροφο AI, σε σχέση με ό,τι είχαν προβλέψει.

«Κάποιος μας ακούει»

Γιατί οι AI σύντροφοι μάς κάνουν να νιώθουμε λιγότερο μόνοι; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, κάναμε έρευνα στην οποία έλαβαν μέρος περίπου 1.500 άνθρωποι, μέσω Διαδικτύου. Βάλαμε τους ανθρώπους αυτούς να αλληλεπιδράσουν είτε με έναν AI σύντροφο είτε με ένα απλό πρόγραμμα AI, το οποίο ήταν προγραμματισμένο να δίνει βοήθεια σε διάφορα πεδία, χωρίς να παρέχει συναισθηματικές απαντήσεις.

Βρήκαμε ότι όσο περισσότερο οι άνθρωποι ένιωθαν πως κάποιος τους ακούει – το μετρήσαμε ρωτώντας τους πόσο συμφωνούν με φράσεις όπως «Το chatbot φαίνεται ικανό να αναγνωρίσει από τη συζήτηση τη διάθεση του χρήστη και να απαντήσει αναλόγως» και «Το chatbot έχει ενσυναίσθηση» – τόσο ένιωθαν λιγότερο μόνοι. Παρομοίως, όσοι αλληλεπέδρασαν με τον AI σύντροφο δήλωσαν ότι είχαν σημαντικά μεγαλύτερη μέση μείωση στα επίπεδα μοναξιάς που ένιωθαν (24 ποσοστιαίες μονάδες) σε σχέση με όσους αλληλεπέδρασαν με κάποιο απλό πρόγραμμα AI (6 ποσοστιαίες μονάδες).

Το γεγονός ότι δεν έχουν όλοι οι AI σύντροφοι υψηλό αριθμό αναφορών στη μοναξιά σημαίνει ότι κάποιες εφαρμογές είναι λίγο (ή και εντελώς) αναποτελεσματικές στη διαχείριση του αισθήματος της μοναξιάς. Στις δικές μας ποιοτικές παρατηρήσεις, παρατηρήσαμε ότι κάποιες εφαρμογές εστιάζουν περισσότερο στο να είναι συναρπαστικές και ελκυστικές, όπως όταν επιτρέπουν την αλληλεπίδραση με διαφορετικές προσωπικότητες τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να κάνουν τους χρήστες να νιώθουν ότι κάποιος τους ακούει.

Οι ανησυχίες

Υπάρχει ακόμα το ζήτημα του κατά πόσον οι AI σύντροφοι θα κάνουν καλό στην κοινωνία. Ορισμένοι ανησυχούν, εύλογα, ότι οι σύντροφοι θα κάνουν τους ανθρώπους κλειστούς και θα τους οδηγήσουν στο να αποφεύγουν την ανθρώπινη επαφή. Ωστόσο στις όποιες συζητήσεις για τη μακροπρόθεσμη επίδραση των AI συντρόφων θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι δυνατότητες που έχουν αυτές να αμβλύνουν το αίσθημα της μοναξιάς. Καθώς ως κοινωνία δεν τα πάμε καλά με τη μοναξιά, καλό θα ήταν τουλάχιστον να είμαστε ανοιχτόμυαλοι απέναντι σε οποιοδήποτε εργαλείο βοηθά έστω και λίγο.

Ο Julian de Freitas είναι βοηθός καθηγητής με αντικείμενο τη Διοίκηση Επιχειρήσεων στην Business School του Χάρβαρντ.