Πρόκειται για μία από τις πρώτες στατιστικές που θα συναντήσετε σε ένα μάθημα οικονομικών. Το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, το μέγεθος της οικονομίας διαιρεμένο με τον πληθυσμό, είναι το βασικό μέγεθος που χρησιμοποιείται για τη σύγκριση του βιοτικού επιπέδου και της ευημερίας μεταξύ χωρών και διαχρονικά.
Ωστόσο, καθώς ο κόσμος γερνάει, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ γίνεται όλο και λιγότερο χρήσιμο, για τον απλούστατο λόγο ότι το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είναι η αγοραία αξία όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε ένα έτος. Οσοι δεν ανήκουν πλέον στο εργατικό δυναμικό, ως επί το πλείστον, δεν συνεισφέρουν πλέον σε αυτό.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι «ένας δείκτης που γίνεται όλο και πιο παραπλανητικός», υποστηρίζουν οι οικονομολόγοι Jesús Fernández-Villaverde του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, Gustavo Ventura του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνα και Wen Yao του Πανεπιστημίου Τσινγκχουά της Κίνας σε μια νέα μελέτη τους. Αντ’ αυτού, προτείνουν να επικεντρωθούμε στο ποσοστό του ΑΕΠ ανά ενήλικο σε ηλικία εργασίας.
Μπορεί να ακούγεται σαν μια μικροδιόρθωση δευτερεύουσας σημασίας, αλλά θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαιτέρως πολύτιμη, διότι «οι τεράστιες οικονομικές αλλαγές – η γήρανση του πληθυσμού και η μείωση της γονιμότητας – πρόκειται να μεταμορφώσουν την παγκόσμια οικονομία τα επόμενα 50-80 χρόνια» δήλωσε ο Fernández-Villaverde.
Η περίπτωση της Ιαπωνίας είναι η πιο χαρακτηριστική. Συχνά αναφέρεται ως κλασικό παράδειγμα οικονομικής στασιμότητας. Ο όρος «ιαπωνικοποίηση» έχει καθιερωθεί ως προειδοποιητικός, ενίοτε και υποτιμητικός, ευφημισμός για την παρηκμασμένη ανάπτυξη. Αρτηριοσκληρωτική. Αποπληθωριστική. Στάσιμη. Ημιθανής.
Από το 1990 έως το 2019, το ΑΕΠ της Ιαπωνίας αυξήθηκε λιγότερο από 1% ετησίως, σε σύγκριση με περίπου 2,5% για τις ΗΠΑ. Κατά κεφαλήν, το ΑΕΠ της αυξήθηκε μόλις κατά 0,8%, σε σύγκριση με 1,5% για τις ΗΠΑ.
Με αυτή τη μέθοδο υπολογισμού, η Ιαπωνία κατέχει την πρώτη θέση στους G7
Αν όμως χρησιμοποιήσουμε ως κριτήριο το ΑΕΠ ανά άτομο σε ηλικία εργασίας, η διαφορά σχεδόν εξαφανίζεται. Η Ιαπωνία σημείωσε ανάπτυξη 1,44% σε σύγκριση με 1,56% για τις ΗΠΑ την ίδια περίοδο. Στην πραγματικότητα, από το 1998 έως το 2019 η Ιαπωνία αναπτύχθηκε ελαφρώς ταχύτερα. Από το 2008, κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, έως το 2019, λίγο πριν από την πανδημία, η ανάπτυξη της Ιαπωνίας ανά ενήλικο σε ηλικία εργασίας ήταν η υψηλότερη σε σύγκριση με τις επτά μεγαλύτερες προηγμένες οικονομίες.
Η εμπειρία της Ιαπωνίας σύντομα θα φανεί πολύ πιο χρήσιμη για τον υπόλοιπο κόσμο. Ο πληθυσμός της άρχισε να μειώνεται το 2010 – και ο πληθυσμός της σε ηλικία εργασίας, δηλαδή στις ηλικίες 15-64 ετών, άρχισε να μειώνεται ακόμη νωρίτερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
«Η Ιαπωνία ήταν στην πραγματικότητα ο προάγγελος. Η Ιαπωνία ξεκίνησε νωρίτερα από όλους και σημείωσε την ταχύτερη πτώση στη γονιμότητα» επισήμανε ο Fernández-Villaverde. «Το παρόν της Ιαπωνίας όμως θα είναι το μέλλον και των υπόλοιπων από εμάς».
Σύμφωνα με τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, από το 2023, η Ιταλία, η Ισπανία και η Ταϊλάνδη θα έχουν ποσοστά γονιμότητας ανάλογα με αυτά της Ιαπωνίας. Η Κίνα και η Νότια Κορέα είναι ακόμη χαμηλότερα. Η Βραζιλία, η Χιλή, η Γερμανία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία προηγούνται ελάχιστα. Πάνω από 70 χώρες βρίσκονται κάτω από το ποσοστό αναπλήρωσης. Δηλαδή, η τυπική γυναίκα αναμένεται να αποκτήσει λιγότερα από 2,1 παιδιά κατά τη διάρκεια της ζωής της, τον αριθμό που απαιτείται για να διατηρείται σταθερό το μέγεθος του πληθυσμού.
Στα τέλη του περασμένου έτους, ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε τα οκτώ δισεκατομμύρια, αλλά με την αύξηση του πληθυσμού σε πολλές χώρες να οδεύει προς το μηδέν, πλησιάζουμε προς την κορύφωση. Ορισμένοι δημογράφοι λένε ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν θα φθάσει ποτέ τα εννέα δισεκατομμύρια και ότι βρίσκεται στο κατώφλι της συρρίκνωσης.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα εξακολουθήσει να είναι χρήσιμο κριτήριο για τη μέτρηση των διαθέσιμων πόρων για τα παιδιά και τους συνταξιούχους – μια αυξανόμενη δημοσιονομική απειλή, καθώς μειώνεται η αναλογία των ατόμων σε ηλικία εργασίας προς τους συνταξιούχους.
Εν τούτοις, σε πολλές χώρες ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας θα αρχίσει να συρρικνώνεται δεκαετίες πριν από τον συνολικό πληθυσμό. Σε αυτό το διάστημα, το ΑΕΠ ανά ενήλικο σε ηλικία εργασίας θα είναι ιδιαίτερα πολύτιμο ως οδηγός για τις οικονομικές επιδόσεις.
Οι εργαζόμενοι γίνονται λιγότερο παραγωγικοί, υστερούν, ταλανίζονται από την κακοδιοίκηση; Ή είναι απλά λιγότεροι;
Το κριτήριο της ηλικίας εργασίας δείχνει ότι, παρά το γεγονός ότι οι δυτικοί οικονομολόγοι ανησυχούν για την ιαπωνικοποίηση, είναι σαφές, σε οποιονδήποτε απλό παρατηρητή ότι η Ιαπωνία τα έχει καταφέρει σχετικά καλά. Μετά από 30 χρόνια υποτιθέμενης ημιθανούς ανάπτυξης, εξακολουθεί να είναι μια εμφανώς ευημερούσα χώρα με υψηλό βιοτικό επίπεδο. Το γεγονός ότι οι κάτοικοί της ζουν τόσο πολύ, σίγουρα δείχνει ότι η χώρα δεν έχει καταρρεύσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι η οικονομία της Ιαπωνίας είναι τέλεια. Θα μπορούσε μια καλύτερη νομισματική πολιτική να είχε συμβάλει περισσότερο στην αναζωογόνηση της οικονομίας της; Ισως. Εχει βρει τον τρόπο να διαχειριστεί τα χρέη της; Οχι.
Οι χώρες που απειλούνται από συρρίκνωση της ηλικίας εργασίας αυξάνονται
Οι περισσότερες μεγάλες οικονομίες θα ακολουθήσουν την Ιαπωνία, γνωρίζοντας επιβράδυνση της αύξησης και κατόπιν συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού τους, εκτός αν αυτό ενισχυθεί μέσω της εισροής μεταναστών. Μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουροι γι’ αυτό, καθώς οι ενήλικοι που θα εργάζονται τη δεκαετία του 2040 έχουν ήδη γεννηθεί.
Για τις ΗΠΑ, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό, η επιβράδυνση δεν πρόκειται να έρθει τόσο άμεσα όσο για κάποιες άλλες χώρες. Σε μια σχετική μελέτη, οι Fernández-Villaverde, Yao και Lee Ohanian του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες προβλέπουν ότι η ανάπτυξη της Κίνας θα πέσει κάτω από εκείνη των ΗΠΑ μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, κυρίως λόγω της ταχύτερης συρρίκνωσης του πληθυσμού της Κίνας σε ηλικία εργασίας.
Αλλά, όπως δείχνει το παράδειγμα της Ιαπωνίας, αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην καταστροφικό.
«Η γήρανση του πληθυσμού είναι κάτι που μπορείτε να χειριστείτε» σημείωσε ο Fernández-Villaverde. «Πρέπει να αλλάξετε τις προοπτικές σας».
Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Josh Zumbrun στο josh.zumbrun@wsj.com
