Αντιμέτωπο με την πραγματικότητα το μεγαλύτερο κατασκευαστικό πρότζεκτ του κόσμου

Οι μηχανικοί αντιμετώπισαν ένα πρόβλημα-βουνό. Επί εβδομάδες χιλιάδες φορτηγά και εκσκαφείς εργάζονταν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο μεταφέροντας εκατομμύρια κυβικά άμμου για το μεγαλύτερο κατασκευαστικό πρότζεκτ του κόσμου, γνωστό ως Νίομ (Neom), στη Σαουδική Αραβία. Αλλά οι εργάτες εναπόθεσαν τον τεράστιο όγκο χώματος – τώρα μήκους εκατοντάδων μέτρων – ακριβώς στο σημείο όπου οι αρχιτέκτονες σχεδίαζαν να σκάψουν ένα κανάλι προς την Ερυθρά Θάλασσα.

Ετσι, τα φορτηγά και οι εκσκαφείς ξανάπιασαν δουλειά, μεταφέροντας όλο το χώμα ξανά και δημιουργώντας ένα νέο βουνό άμμου παραδίπλα – μια αναποδιά που κόστισε πολύ και αποτελεί την επιτομή της ταραχώδους πορείας του σαουδαραβικού πρότζεκτ από ένα τολμηρό σχέδιο σε ένα χαοτικό εγχείρημα που σκόνταψε στην υλοποίηση.

Η ναυαρχίδα

Αψηφώντας τους σκεπτικιστές, η Σαουδική Αραβία καλπάζει ρίχνοντας εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα στο Νίομ, μια περιοχή στο μέγεθος της Μασαχουσέτης φτιαγμένη από το μηδέν, με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική sci-fi, ένα resort για σκι στην έρημο και ένα μακρύ κατάλογο άλλων αστραφτερών πρότζεκτ που στόχο έχουν να προσελκύσουν πληθυσμό μεγαλύτερο από αυτόν της Νέας Υόρκης.

Το πιο υπερφίαλο από αυτά τα έργα είναι η ναυαρχίδα του όλου κόνσεπτ, η οποία ονομάζεται «Γραμμή». Πρόκειται για ένα ζεύγος ουρανοξυστών τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ψηλότερων από το Empire State Building, που έχουν σχεδιαστεί να εκτείνονται σε μήκος 170 χλμ. και να στεγάσουν 9 εκατομμύρια ανθρώπους. Ο βασικός υποστηρικτής του έργου, ο σαουδάραβας πρίγκιπας και ντε φάκτο ηγεμόνας της χώρας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, παρομοίασε το πρότζεκτ με τις μεγάλες πυραμίδες της Αιγύπτου. Τους τελευταίους μήνες το βασίλειο αναθεώρησε προς τα κάτω τις δαπάνες για την πρώτη φάση της «Γραμμής», αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα του κόστους σε μια περίοδο που η χώρα ξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα εισπράττει. Τώρα το σχέδιο των ιθυνόντων προβλέπει αρχικά την οικοδόμηση 2,5 χλμ. της κατασκευής έως το 2030, αντί για τα σχεδόν 15 χιλιόμετρα έργου που αποτελούσε προηγουμένως το όραμα για την πρώτη φάση, σύμφωνα με πρόσωπα που γνωρίζουν το σχεδιασμό. Και πάλι ωστόσο, ακόμη και αυτό το περικομμένο τμήμα θα αποτελεί μακράν το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου – ισοδυναμώντας με πάνω από 60 Empire State Buildings σε εμβαδό.

Οι φιλοδοξίες

Απαντώντας σε μια ερώτηση κατά τη διάρκεια της συνέντευξης που παραχώρησε στο CNBC τον περασμένο μήνα, ο υπουργός Οικονομίας και Σχεδιασμού, Φαϊζάλ αλ Ιμπραΐμ, έδωσε το μήνυμα ότι οι μακροπρόθεσμες φιλοδοξίες για τη «Γραμμή» παραμένουν οι ίδιες.

«Δεν υπάρχει αλλαγή στην κλίμακα – είναι ένα μακροπρόθεσμο πρότζεκτ σχεδιασμένο να είναι σπονδυλωτό» είπε, προσθέτοντας ότι «σήμερα η οικονομία του βασιλείου αναπτύσσεται με ταχύτερους ρυθμούς, αλλά δεν θέλουμε να την πιέσουμε υπερβολικά».

Το στοίχημα για τη Σαουδική Αραβία είναι τόσο υπερμέγεθες όσο και η φιλοδοξία του Μοχάμεντ. Το Νίομ είναι το υπέρτατο σύμβολο των σχεδίων του για αναμόρφωση της οικονομίας του βασιλείου, μείωση της εξάρτησής της από τα πετρελαϊκά έσοδα και μετατροπής της σε πόλο έλξης χρημάτων και ταλέντων από όλο τον κόσμο. Ωστόσο ρισκάρει να σπαταλήσει πολύ από το χρήμα της χώρας σε ένα άνευ προηγουμένου πείραμα αστικής ανάπτυξης, το οποίο θα μπορούσε να αποδειχθεί υπερβολικά δύσκολο να ολοκληρωθεί.

«Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν τζογάρει σε αυτή την περίπτωση» ανέφερε η Μαντάουι αλ Ρασίντ, επισκέπτρια καθηγήτρια στο London School of Economics και μέλος μιας ομάδας που ζητά δημοκρατική μεταρρύθμιση στη Σαουδική Αραβία, η οποία σήμερα είναι απόλυτη μοναρχία.

Ενα απτό άλμα

«Η σπατάλη τόσο πολλών χρημάτων θα έπρεπε θεωρητικά να έχει οδηγήσει ως τώρα σε ένα απτό άλμα της σαουδαραβικής οικονομίας» είπε, αλλά μεγάλο μέρος των χρημάτων έχει έως τώρα δαπανηθεί σε ξένους συμβούλους και αρχιτέκτονες.

Και ακολουθούν αμέτρητες προκλήσεις. Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι που εργάζονται στα κατασκευαστικά έργα πρέπει να στεγαστούν σε μια άγονη γωνιά της απέραντης ερήμου του βασιλείου, δύο ώρες με το αυτοκίνητο μακριά από οποιαδήποτε σημαντική πόλη. Οι ανάγκες του Νίομ σε χάλυβα, εξωτερικούς υαλοπίνακες και άλλα υλικά είναι τόσο τεράστιες που ενδέχεται να ωθήσουν προς τα επάνω τις παγκόσμιες τιμές και να υπάρξει δυσκολία στην προμήθειά τους. Οι σχεδιαστές ανησυχούν ότι η πρωτότυπη κεντρική ιδέα της «Γραμμής», μιας κάθετης πόλης που θα αποτελείται από δύο παράλληλες σειρές ουρανοξυστών με μήκος ίσο με του Ντέλαγουερ, θα μπορούσε να αποδειχθεί αφιλόξενος ως τόπος κατοικίας.

Μεταξύ των υποδομών περιλαμβάνεται ένα γιγαντιαίο αεροδρόμιο, ένα τρένο υψηλής ταχύτητας που θα περνά από ένα ορεινό τούνελ μήκους 30 χιλιομέτρων, τεράστια εργοστάσια αφαλάτωσης και μεγάλες αστικές υποδομές, όπως μια όπερα, ανέφερε το πρώην στέλεχος.

Υπερδιπλάσιο κόστος

Το τίμημα εξακολουθεί να αυξάνεται. Το προβλεπόμενο κόστος ενός θερέτρου για σκι στα άνυδρα βουνά της περιοχής έχει υπερδιπλασιαστεί σε διάστημα δύο ετών φτάνοντας, τον Οκτώβριο, τα 38 δισ. δολάρια, σύμφωνα με έγγραφα του Νίομ που έχει στη διάθεσή της η «Wall Street Journal». Η εταιρεία παροχής συμβουλών real estate, Knight Frank, εκτιμά ότι στο πλαίσιο του Νίομ έχουν ήδη ανατεθεί κατασκευαστικές συμβάσεις αξίας μεγαλύτερης των 237 δισ. δολαρίων.

Ακόμη και για έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου στον κόσμο, το Νίομ μπορεί να είναι πολύ ακριβό. Η επίσημη εκτίμηση για το κόστος του είναι 500 δισ. δολάρια, 50% πάνω από ολόκληρο τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό της χώρας για το τρέχον έτος και πάνω από το μισό της αξίας του κρατικού επενδυτικού της ταμείου. Τα στελέχη που εργάζονται στο πρόγραμμα απορρίπτουν το νούμερο αυτό, υποστηρίζοντας ότι είναι υπερβολικά χαμηλό. Μόνο τα πρώτα 2,5 χλμ. της «Γραμμής» εκτιμάται εσωτερικά ότι θα στοιχίσει περισσότερα από 100 δισ. δολάρια, ανέφεραν δύο πρόσωπα που γνωρίζουν τα σχέδια.

Εργαζόμενοι στο Νίομ αναμένουν ότι το πραγματικό κόστος για την πλήρη οικοδόμηση του έργου θα ξεπεράσει κατά πολύ τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το κατασκευαστικό κόστος ανά τετραγωνικό πόδι είναι μεγαλύτερο από το διπλάσιο άλλων ουρανοξυστών στη Μ. Ανατολή, λένε. Για τον λόγο αυτόν φαίνεται απίθανο να προσελκύσει το Νίομ ιδιωτικά κεφάλαια για τη χρηματοδότηση μελλοντικών φάσεων της «Γραμμής», επισημαίνουν. Εως τώρα έχει χρηματοδοτηθεί από τη σαουδαραβική κυβέρνηση. Το Νίομ βρίσκεται στο επίκεντρο της αναμόρφωσης της σαουδαραβικής οικονομίας και ταυτότητας την οποία ξεκίνησε ο Μοχάμεντ το 2015, όταν ο πατέρας του κατέβηκε από τον θρόνο. Ο 29χρονος τότε γιος του βασιλιά Σαλμάν υπερνίκησε τους άλλους πιθανούς διαδόχους και γρήγορα πήρε εξουσία.

Το σχέδιο Vision 2030

Το λεγόμενο σχέδιο Vision 2030 προέβλεπε ένα μεγάλο φάσμα νέων, μη πετρελαϊκών κλάδων επιχειρηματικής δραστηριότητας, όπως η αναψυχή, η τεχνολογία και τα γιγαντιαία έργα real estate, ώστε να γίνει η χώρα παγκόσμιος τουριστικός κόμβος.

Η ομάδα του Μοχάμεντ ζήτησε προτάσεις από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες του κόσμου για τον σχεδιασμό του Νίομ. Το πρωτοποριακό τεχνικό γραφείο Morphosis Architects του Λος Αντζελες, με επικεφαλής τον κάτοχο του βραβείου Pritzker, Tom Meyne, υπέβαλε μια πρόταση για μια πόλη μήκους 160 χιλιομέτρων και πλάτους 2 χλμ. όπου τα κτίρια θα απλώνονταν σε όλη την έκταση του εδάφους.

Ο πρίγκιπας είχε μια διαφορετική ιδέα.

«Είπα στην ομάδα, τι θα λέγατε να παίρναμε αυτά τα δύο χιλιόμετρα και να τα μετατρέπαμε σε δύο πύργους που θα εκτείνονται σε όλο το μήκος της γραμμής;» είπε ο ίδιος πέρυσι, μιλώντας σε ένα ντοκιμαντέρ του Discovery Channel, την ώρα που ένωνε τα χέρια του σαν να έκλεινε ένα βιβλίο.

Η ιδέα μιας πόλης ουρανοξυστών είχε γεννηθεί.

Οι αρχιτέκτονες έπιασαν δουλειά σχεδιάζοντας ένα ζευγάρι παράλληλων πύργων σε απόσταση 650 ποδιών (200 μέτρων) μεταξύ τους, καλυμμένων με γυαλιστερό ανακλαστικό γυαλί για να ανακλώνται η κόκκινη άμμος της ερήμου και η γαλάζια θάλασσα. Στο ψηλότερο σημείο τους οι πύργοι προβλέπεται να έχουν ύψος 500 μέτρα από το επίπεδο της ερήμου, αν και σε διάφορα σημεία θα είναι πιο χαμηλοί, κάτι που εξαρτάται από τη διαμόρφωση του εδάφους στα διάφορα σημεία.

Εσωτερικά έγγραφα από το 2021 μιλούσαν για περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας – 29% περισσότερο από όλα τα κτίρια της Νέας Υόρκης μαζί – και μέγεθος μεγαλύτερο από 2.000 φορές το Empire State Building. Διαμερίσματα, γραφεία, σχολεία, αστυνομικά τμήματα, μουσεία και ένα βασιλικό παλάτι θα είναι διάσπαρτα στο εσωτερικό της κατασκευής. Η εντυπωσιακή – και δαπανηρή – αρχιτεκτονική αποτελεί προτεραιότητα. Ο Μοχάμεντ είπε στα στελέχη του Νίομ ότι θέλει να υπάρχει μια αίσθηση «μηδενικής βαρύτητας», με κατασκευές που θα μοιάζουν να αψηφούν τη φυσική και να αιωρούνται, λένε πρώην στελέχη.

Μια γραμμική πόλη στο μέγεθος της «Γραμμής» είναι αντίθετη στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι δημιουργούν τις πόλεις τους εδώ και χιλιετίες: χτίζοντας φυσικά προς τα έξω με κυκλικό τρόπο, συνήθως γύρω από κάποιον πυρήνα.

Ενα πείραμα

«Ερχεται σε αντίθεση με ολόκληρη την ιστορία της δημιουργίας και ανάπτυξης των πόλεων διαχρονικά» αναφέρει ο John E. Fernandez, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής του MIT. Ακόμη και όσοι το υποστηρίζουν λένε ότι πρόκειται για ένα πείραμα που θα μπορούσε εύκολα να αποτύχει στην πράξη.

Σε ένα έγγραφο που περιλαμβάνεται στον φάκελο σχεδιασμού, στην ενότητα υπό τον τίτλο «Βασικοί προβληματισμοί», ένας εργαζόμενος επαναλαμβάνει τέσσερις φορές ότι με την εμμονή στο κόνσεπτ κατασκευής ουρανοξυστών με μήκος χιλιομέτρων, το Νίομ αντιστρέφει την κανονική διαδικασία σχεδιασμού. «Η ΧΡΗΣΗ συνήθως υπαγορεύει το ΣΧΕΔΙΟ. Εμείς χρησιμοποιούμε το ΣΧΕΔΙΟ για να υπαγορεύσουμε τη ΧΡΗΣΗ» ανέφερε ο ανώνυμος σχολιαστής.

Η μορφή της κατασκευής κάνει το εγχείρημα ακόμα πιο δύσκολο.

Πάνω από το Νίομ επικρέμεται η ατυχής ιστορία των πολεοδομικών πρότζεκτ, τα οποία συνήθως πεθαίνουν στο τραπέζι σχεδίασης. Οσα τελικά χτίζονται τις περισσότερες φορές έχουν τελικά αναθεωρηθεί σε κάτι λιγότερο φιλόδοξο από ό,τι προέβλεπε ο αρχικός σχεδιασμός, ενώ συχνά θεωρούνται αποστειρωμένα.

Ενα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα τέτοια έργα είναι η Μπραζίλια, ή πρωτεύουσα της Βραζιλίας, η οποία εξάντλησε οικονομικά τη χώρα την εποχή της κατασκευής της, στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Ελάχιστη πρόοδος

Σύμφωνα με εικόνες από δορυφόρο, επτά χρόνια μετά το ξεκίνημα του έργου μικρό μόνο μέρος του έχει ολοκληρωθεί, πέρα από τα κινηματογραφικά στούντιο της Νίομ και ένα νέο εκτεταμένο νέο ανακτορικό συγκρότημα, που έχει να επιδείξει τεράστια παλάτια, ένα γήπεδο του γκολφ και τουλάχιστον 10 ελικοδρόμια, όπως φαίνεται στις δορυφορικές λήψεις.

Εκτός από τη «Γραμμή» το Νίομ περιλαμβάνει και μια δέσμη από άλλα μεγάλα έργα, όλα τους αυξημένης πολυπλοκότητας.

Το Νίομ είναι τόσο μεγάλο ώστε περιλαμβάνει μεγάλης κλίμακας κατασκευαστικά έργα τα οποία απαιτούνται απλώς και μόνο για την ολοκλήρωση των μεγαλύτερων έργων. Υπάρχει ανάγκη για ένα λιμάνι όπου θα φτάνουν τα υλικά, ενώ το Νίομ θα δαπανήσει πάνω από 5 δισεκατομμύρια για την ανέγερση κατοικιών για τους εργάτες που θα εργαστούν στο έργο. Οι πληροφορίες αυτές προέρχονται από το MEED, μια έκδοση για την επιχειρηματικότητα και το εμπόριο στη Μέση Ανατολή, το οποίο παρακολουθεί τα συμβόλαια της Νίομ. Μηχανικοί και διοικητικοί υπάλληλοι ζουν σε λίγες κοινότητες που έχει φτιάξει το Νίομ, οι οποίες περιλαμβάνουν σχολεία, γήπεδα μπάσκετ, εστιατόριο Burger King, Starbucks και ένα Humpton Inn, όπου τα δωμάτια κοστίζουν περισσότερα από 400 δολάρια την ημέρα. Ο πρώτος τέτοιος οικισμός ήδη πρέπει να κατεδαφιστεί εν μέρει. Μετά από μια αλλαγή στα σχέδια, η «Γραμμή» πρόκειται τώρα να περάσει ακριβώς μέσα από την κοινότητα της οποίας οι κατοικίες είναι ήδη πλήρεις, λένε πρώην εργαζόμενοι. Αν και διαφημίζεται ως έργο μηδενικών εκπομπών, το Νίομ πρόσφατα αναζήτησε αναδόχους για να φτιάξει δύο εργοστάσια παραγωγής ρεύματος από αέριο, συνολικής ισχύος 800 MW, προκειμένου να ηλεκτροδοτηθεί η περιοχή έως ότου παραχθεί πιο πράσινη ενέργεια.

Το μεσαίο τμήμα

Θέλοντας να δείξουν στον πρίγκιπα πρόοδο στο έργο, οι μηχανικοί ξεκίνησαν να βάζουν τα θεμέλια για τη «Γραμμή» πριν από δύο χρόνια, πριν ακόμα οι αρχιτέκτονες σκεφτούν τι θα χτιστεί από πάνω – ένας ασυνήθιστος τρόπος να οικοδομηθεί κάτι τόσο μεγάλο, λένε ειδικοί μηχανικοί.

Σύντομα οι αρχιτέκτονες αποφάσισαν ότι η πρώτη φάση του πρότζεκτ θα πρέπει να χτιστεί κάπου αλλού, εγκαταλείποντας προς το παρόν τα αρχικά θεμέλια της «Γραμμής», ανέφεραν πρόσωπα που γνωρίζουν το θέμα.

Για περισσότερο από έναν χρόνο, το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς αφορούσε τις εκσκαφικές εργασίες – τις πιο εκτεταμένες στον κόσμο, σύμφωνα με το Νίομ. Οι πρόχειροι εργοταξιακοί δρόμοι τεσσάρων λωρίδων είναι φραγμένοι από ουρές φορτηγών, ενώ το καυσαέριο από τα φορτηγά και τις γεννήτριες διαχέεται στον αέρα.

Σημαντικές εκσκαφικές εργασίες έχουν προχωρήσει σε τμήματα όπου, ακόμη και πριν από την πρόσφατη υποχώρηση στον σχεδιασμό, δεν ήταν προγραμματισμένο να ολοκληρωθούν για δεκαετίες. Εικόνες από δορυφόρο δείχνουν μια τομή 95 χλμ. στην έρημο.

Το βασικό σημείο ενδιαφέροντος σήμερα είναι ένα παραθαλάσσιο μεσαίο τμήμα, όπου ο πρίγκιπας Μοχάμεντ ήθελε το κτίριο να κατασκευαστεί πάνω από μια νέα μαρίνα που θα μπορούσε να φιλοξενήσει τα μεγαλύτερα κρουαζιερόπλοια του κόσμου. Οι εργάτες σκάβουν μια τρύπα βάθους 15 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και μεγέθους άνω των 1.800 στρεμμάτων. Αυτή ήταν η περίπτωση στην οποία οι εργάτες σώρευσαν το μικρό βουνό χώματος που χρειάστηκε στη συνέχεια να μετακινήσουν. Μόλις τεθούν τα θεμέλια, ένα σημαντικό τεστ για τη συνέχεια θα είναι το πότε και αν το Νίομ θα προχωρήσει στις δαπανηρές συμβάσεις ώστε να ξεκινήσει η κάθετη οικοδόμηση – ένα κρίσιμο ορόσημο μετά το οποίο είναι δύσκολο να υπάρξει επιστροφή.

Ενα άλλο ερώτημα αφορά το ύψος. Πολλά στελέχη που εργάζονται στο Νίομ έχουν θέσει το ερώτημα κατά πόσον είναι απαραίτητο τα κτίρια να έχουν 500 μέτρα ύψος – κάτι το οποίο σημαίνει επιπλέον κατασκευαστικές δυσκολίες, υψηλότερα κόστη και καθιστά δύσκολη την εκκένωση σε περίπτωση ανάγκης. Ο καταξιωμένος βρετανός αρχιτέκτονας Peter Cook, ο οποίος έχει ανάμειξη στο πρότζεκτ της «Γραμμής», αποκάλεσε το ύψος του έργου «λίγο χαζό και παράλογο», σύμφωνα με σχόλια που δημοσιεύτηκαν στο βρετανικό Architect’s Journal. Σε ένα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε αργότερα, ο Cook, ο οποίος συνολικά είναι υπέρ του έργου, ανέφερε ότι η «Γραμμή» είναι «περίπλοκη ακόμη και για αυτούς που τη σχεδίασαν».

Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Eliot Brown στο Eliot.Brown@wsj.com και με τον Rory Jones στο Rory.Jones@wsj.com