Για τη συμβολή των ψηφιακών – αλγοριθμικών τεχνολογιών στην πολιτική πόλωση και για την τεχνοεπιστημονική «διόρθωση», η οποία «δεν είναι έξοδος από την κρίση, αλλά συνέχιση του ίδιου προβλήματος», μίλησε στο «Βήμα» ο καθηγητής Μοντέρνας Γαλλικής Σκέψης και Κουλτούρας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ Μάρτιν Κράουλι. Από τις 21 ως τις 23 Ιουνίου θα βρίσκεται στους Δελφούς προκειμένου να μετάσχει στους Β’ Δελφικούς Διαλόγους 2024 του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, με θέμα «Δημοκρατία και πολιτισμός στην εποχή του μετα-ανθρώπινου».
Παρότι εντυπωσιακά τα επιτεύγματα της ανθρώπινης επιστήμης, εγείρεται το ερώτημα της αναγκαιότητας ενός κανονιστικού πλαισίου;
«Στο βιβλίο του «The Politics of Nature» ο Μπρινό Λατούρ σκιαγράφησε αυτό που ονόμασε «Parliament of Things». Ουσιαστικά, ένα διαβουλευτικό πλαίσιο μέσα από το οποίο να μπορούν να εκπροσωπούνται τα συμφέροντα των μη ανθρώπινων οντοτήτων – μέσω των «εκπροσώπων» τους – και έτσι να αποτελούν μέρος των πολιτικών συζητήσεων στις οποίες διακυβεύονται αυτά τα συμφέροντα».
Ενα παράδειγμα;
«Τα ψάρια που πεθαίνουν σε μολυσμένα ποτάμια: ο Λατούρ θα έλεγε ότι κάνουν μια ισχυρή δήλωση σχετικά με το εάν είναι ή όχι μια ανάλογη ρύπανση αποδεκτή. Υπό αυτή την έννοια, θα πρότεινα ότι στο πλαίσιο του καθορισμού ορίων για την κατάλληλη λειτουργία οποιασδήποτε τεχνολογίας είναι σημαντικό η διαβούλευση να είναι πολύ ευρύτερη απ’ όσο συνήθως».
Με ποιον τρόπο;
«Να διεξαχθεί τόσο μεταξύ των ανθρώπινων όντων όσο και όλων εκείνων που μοιράζονται τον πλανήτη».
Η «τεχνολογική έξοδος» από την κρίση, όσο κι αν διαφημίστηκε, έχει διαφανεί ότι δεν είναι μια αθώα ιδεολογία. Αυτό οφείλεται πρωτίστως στο ότι οι νέες τεχνολογίες επανασχεδιάζουν με ωφελιμιστικό τρόπο την ανθρώπινη φύση;
«Ο πρώτος κίνδυνος μιας τέτοιας προσέγγισης, κατά την άποψή μου, είναι ότι επαναλαμβάνει τη στάση που επέτρεψε τη μείωση τόσο μεγάλου μέρους του κόσμου σε απλούς πόρους – αναφέρομαι στην ερμηνεία της υποτιθέμενης ανθρώπινης υπέρβασης ως άδειας για την εργαλειοποίηση όλων των μη ανθρώπινων οντοτήτων. Υπό αυτή την έννοια, η τεχνοεπιστημονική «διόρθωση» δεν είναι καθόλου έξοδος, αλλά συνέχιση του ίδιου προβλήματος. Θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι το κόστος και τα οφέλη οποιασδήποτε τέτοιας «διόρθωσης» πιθανότατα θα είναι πολύ άνισα κατανεμημένα τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και σε όλους όσοι κατοικούν στον πλανήτη. Οσον αφορά την τεχνολογική αναμόρφωση της μορφής της ζωής που ονομάζουμε ανθρώπινη, θα ακολουθούσα τον γάλλο φιλόσοφο Μπερνάρ Στιεγκλέρ και θα υποστήριζα ότι αυτή η μορφή ζωής παρήχθη πάντα σε συμμαχία με τεχνικές μορφές. Υπό αυτή την έννοια, η ανθρώπινη μορφή ζωής είναι καταστατικά τεχνική. Δεν υπάρχει ανθρώπινη «ουσία» που να προηγείται της αμοιβαίας συγκρότησης ανθρώπινων και τεχνικών μορφών. Για να επεξηγήσει αυτό το σημείο, ο Στιεγκλέρ αναφερόταν στην ιστορία του Προμηθέα και του Επιμηθέα. Εάν ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά – τεχνολογία – για τους ανθρώπους από τους θεούς, αυτό συμβαίνει επειδή ο Επιμηθέας ξέχασε να προικίσει τα ανθρώπινα όντα με συγκεκριμένες ιδιότητες. Το ερώτημα, τότε, δεν είναι αν λαμβάνει χώρα. Αλλά πώς και με ποιους όρους. Το πιο σημαντικό είναι το ζήτημα του πώς πρέπει να υιοθετούνται διαφορετικές τεχνικές μορφές και ποιους παράγοντες πρέπει να συμβουλευτούμε για τη λειτουργία τους. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πολιτικό ζήτημα. Επί του παρόντος, απέχουμε πολύ από το να δώσουμε την κατάλληλη πολιτική εκτίμηση».
Πρέπει να θεωρείται ή όχι, σε κάποιες περιπτώσεις, ενδεχομένως μη επιτρεπτή η τεχνητή «αναβάθμιση» της ανθρώπινης ζωής με βιοτεχνολογικές παρεμβάσεις;
«Ομοίως θα υποστήριζα ότι ανάλογη «αναβάθμιση» συνέβαινε πάντα. Δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, καμία σημαντική διαφορά μεταξύ της αντικατάστασης ισχίου από τιτάνιο, ψεύτικων δοντιών από ξύλο και της χρήσης αιθάλης ως χρωστικής ουσίας για τατουάζ. Υπάρχουν ωστόσο ανησυχίες σχετικά με τις βιοτεχνολογικές παρεμβάσεις. Και εγείρουν σημαντικά ερωτήματα. Πρώτον, η γενετική χειραγώγηση συνιστά τέτοια διαφορά στο είδος;».
Τι απαντάτε;
«Κατά την άποψή μου, αυτό δεν ισχύει. Μορφές τέτοιου είδους χειραγώγησης εφαρμόζονταν για όσο διάστημα υπήρχε, για παράδειγμα, η γεωργία. Υπάρχει κάτι κακό σε τέτοιες σύγχρονες παρεμβάσεις; Εδώ νομίζω ότι η βασική πτυχή δεν είναι οι ιδιαίτερες επιπτώσεις της μιας ή της άλλης τεχνολογίας, αλλά και πάλι το πολιτικό ερώτημα: πώς χρησιμοποιείται η συγκεκριμένη τεχνολογία; Σε ποιον, σε τι, από ποιον, από τι; Ποιες είναι οι δομές που διαχειρίζονται τη λειτουργία της; Ποιοι παράγοντες και σε ποιες συμμαχίες παίρνουν αποφάσεις για αυτή τη λειτουργία; Αυτά είναι τα κρίσιμα ερωτήματα».
Ποιος είναι ο ρόλος των ψηφιακών – αλγοριθμικών πολιτικών στην πόλωση και στην άνοδο του πολιτικού εξτρεμισμού;
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψηφιακές – αλγοριθμικές τεχνολογίες έχουν συμβάλει πολύ σημαντικά στην εν λόγω πόλωση και ότι θα συνεχίσουν να το κάνουν. Και πάλι, όμως, το ερώτημα για εμένα είναι: Πώς γίνεται η διαχείριση της λειτουργίας αυτών των τεχνολογιών; Και στην περίπτωσή τους, πολύ γρήγορα συναντάμε το όριο οποιασδήποτε προσέγγισης που θα θεωρούσε τις τεχνικές μορφές ως εργαλεία που θα χρησιμοποιούσαν υπερβατικά ανθρώπινα όντα στη μεταμόρφωση του κόσμου γύρω τους. Οταν τέτοιες ψηφιακές – αλγοριθμικές τεχνολογίες λειτουργούν με τρόπους που είναι εντελώς απρόσιτοι για το ανθρώπινο αισθητήριο, σε σχέση για παράδειγμα με την ταχύτητα ή την κλίμακα, είναι προφανώς αδύνατο να θεωρηθούν απλά εργαλεία.
Είμαστε υποχρεωμένοι, λοιπόν, να κατανοήσουμε την ανθρώπινη σχέση με τέτοιες τεχνολογίες, όχι από την άποψη της εργαλειοποίησης αλλά από την άποψη των ικανοτήτων που είναι διαθέσιμες στα ανθρώπινα όντα λόγω της συμμετοχής τους σε αυτή τη συμμαχία – και τις ικανότητες που είναι διαθέσιμες σε διαφορετικούς ανθρώπους ως αποτέλεσμα τις διαφορετικές θέσεις τους εντός αυτής της συμμαχίας. Οι αποφάσεις σχετικά με τη λειτουργία αυτών των τεχνολογιών ανήκουν επί του παρόντος σε έναν πολύ μικρό αριθμό ανθρώπινων παραγόντων – ερευνητές, προγραμματιστές, διευθυντές εταιρειών και, σε κάποιον βαθμό, πολιτικούς. Πώς θα άλλαζαν αυτές οι αποφάσεις εάν εμπλέκονταν εκείνοι που επί του παρόντος τοποθετούνται μόνο ως καταναλωτές – ή, μάλιστα, θύματα – αυτών των τεχνολογιών; Πώς θα έμοιαζαν αυτές οι αποφάσεις εάν οι ίδιες οι τεχνολογίες θεωρούνταν ένας από τους συμμετέχοντες των οποίων η ανάπτυξη καθορίζει την υπηρεσία που είναι διαθέσιμη στους ανθρώπους που συμμετέχουν; Και πώς θα επηρεάζονταν αυτές οι αποφάσεις εάν κατανοούσαμε τη συμμαχία που ονομάζουμε «ψηφιακές – αλγοριθμικές τεχνολογίες» να περιλαμβάνει επίσης τα σπάνια ορυκτά που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία τους μαζί με εκείνους των οποίων η εργασία γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης για την εξόρυξη αυτών των ορυκτών; Και οι τεράστιες φάρμες διακομιστών δεν είναι λιγότερο σημαντικές για τη λειτουργία τους, με τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος;».
Μπορείτε να προβλέψετε πού μπορεί να οδηγήσει η τεχνητή νοημοσύνη;
«Δεν έχω χάρισμα προφήτη. Αλλά θα προτείνω ότι εάν, σε εκατό χρόνια από σήμερα η ύπαρξη ανθρώπινων και μη όντων σε αυτόν τον πλανήτη δεν θα είναι πολύ πιο δύσκολη και άνιση από όσο είναι σήμερα, καλό θα ήταν να κατανοήσουμε αυτή την ύπαρξη ως συνύπαρξη και τις ενέργειές μας ως μορφές συμμετοχής».
