Αυτό που συνέβη στη Ρωσία την παραμονή των δικών μας εκλογών (και εξακολουθεί να συμβαίνει, ως προς τις συνέπειές του) ήταν το σημαντικότερο γεγονός από την έναρξη του πολέμου. Τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών, ο Πούτιν αντιμετώπισε μια εξέγερση των σύγχρονων Κοζάκων, που ο ίδιος επέτρεψε να δημιουργηθούν. Με αυτό ισοδυναμεί το πραξικόπημα-οπερέτα του Πριγκόζιν και της «Βάγκνερ», που τυπικά έληξε μεν, αλλά οι επιπτώσεις του μόλις αρχίζουν να γίνονται αισθητές στον κόσμο, εντός και εκτός Ρωσίας.
Η παράδοση των Κοζάκων της Ζαπορίζια σήμερα θεωρείται μέρος της εθνικής κληρονομιάς των Ουκρανών. Ωστόσο, οι Κοζάκοι δεν είχαν σαφή εθνικά χαρακτηριστικά. Υπήρχαν και αλλού στις αχανείς εκτάσεις της Ρωσίας, στον Ντον, τον Βόλγα, ακόμη και στη Σιβηρία και το κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η ανεξαρτησία τους. Εξέλεγαν τον αρχηγό τους δημοκρατικά και τον καθαιρούσαν, πάλι δημοκρατικά, αν αποτύγχανε. Οι ομάδες αυτές, το όνομα των οποίων είναι παραφθορά της λέξης με την οποία αναφέρονταν σε αυτούς οι Τούρκοι, σχηματίστηκαν εξ ανάγκης τον 15ο και τον 16ο αιώνα από φυγάδες κάθε είδους, αλλά και τοπικές αγροτικές κοινότητες, μέσα στην ανομία τεράστιων εκτάσεων, στις οποίες η Μόσχα δεν μπορούσε να επιβάλει την αρχή της. Οι Κοζάκοι ειδικεύτηκαν στη λεηλασία και τη ληστεία, καθώς και όλες τις σχετικές τέχνες (εξανδραποδισμός, βιασμός, ανασκολοπισμός, αποκεφαλισμός, τεμαχισμός κ.λπ.). Αξιόλογες επιδόσεις σημείωσαν στο σπορ της εθνοκάθαρσης, ιδίως εις βάρος Πολωνών και Εβραίων, καθώς οι Κοζάκοι ήσαν φανατικοί ορθόδοξοι με ζήλο σταυροφόρων. Εν ολίγοις, κατά τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη η λέξη Κοζάκος ήταν συνώνυμη του απόλυτου καθάρματος. Στον 20ό αιώνα όμως την ξεχάσαμε, διότι γνωρίσαμε τα Ες Ες του Χίτλερ που τους ξεπέρασαν.
Πολιτικά, οι Κοζάκοι ήταν πάντα μπελάς και πρόκληση για την εξουσία των Τσάρων, παρά τις προσπάθειες ενσωμάτωσής τους μέσω στρατιωτικών σωμάτων, όπως το περίφημο ιππικό τους. Πάντα υπήρχε ο κίνδυνος της δυσαρέσκειας, της εξέγερσης, της αναταραχής και σε περιόδους κρίσεων, όπως στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Επανάσταση και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Κοζάκοι έπαιξαν το δικό τους παιχνίδι, είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά. Σήμερα, οι μεν Κοζάκοι του Δνείπερου έχουν γίνει πια μέρος της ουκρανικής εθνικής παράδοσης. Το πρόβλημα με τους άλλους Κοζάκους το έλυσε ριζικά και διά παντός ο Στάλιν μετά τον πόλεμο – τους εξόντωσε. Σήμερα, το πρόβλημα αυτό δεν υπάρχει.
Είναι όμως παρελθόν; Δεν είμαι τόσο βέβαιος. Διότι το τέρας που δημιούργησε ο Πούτιν στη μορφή του ιδιωτικού στρατού «Βάγκνερ» είναι η επιστροφή των Κοζάκων. Η σύγκριση δεν είναι αδόκιμη, αφού ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως τον ηγέτη που αποκαθιστά τη συνέχεια με τον 19ο αιώνα και του αρέσει να συγκρίνεται με τον Μεγάλο Πέτρο, τη Μεγάλη Αικατερίνη και, κυρίως, με τον Νικόλαο Α΄. (Και, φυσικά, οι άλλοι πάντα υστερούν…) Εχει επίσης ασπαστεί την Ορθοδοξία (έχει και πνευματικό), καθώς και την εθνικιστική φιλοσοφία των εμιγκρέδων «Λευκών», όπως του Ιβάν Ιλιν. Το όραμα, δηλαδή, του Πούτιν για τη Ρωσία τοποθετείται κάπου μεταξύ του 1815 και του 1870. Αρα υπάρχει θέση για Κοζάκους…
Γιατί η σύντομη εξέγερση των σύγχρονων Κοζάκων της «Βάγκνερ» συνιστά μείζονα εσωτερική κρίση στη Ρωσία, μας το εξηγεί η δομή του καθεστώτος. Η κεντρική ιδέα του συστήματος είναι ο απόλυτος έλεγχος των χρηματικών εισροών στην οικονομία. Καμία πλουτοπαραγωγική πηγή και κανένας ολιγάρχης δεν υφίσταται εκτός του συστήματος αυτού. Ανεξαρτησία και διαφοροποίηση δεν νοείται μέσα στη λογική του καθεστώτος. Στον Πριγκόζιν επετράπη να πλουτίσει (και τον βοήθησε ο Πούτιν), προκειμένου να προσφέρει συγκεκριμένες υπηρεσίες. Και μόνο το γεγονός ότι δεν εκπαραθυρώθηκε με τη μία, αλλά αντιθέτως ο Πούτιν το διαπραγματεύτηκε μαζί του, σημαίνει ότι, περιστασιακά έστω, το καθεστώς Πούτιν τα έπαιξε. Δεν ήξεραν τι να κάνουν. Αν η εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία διέλυσε τον μύθο της φοβερής στρατιωτικής μηχανής του Πούτιν, το πραξικόπημα Πριγκόζιν αποκαλύπτει τα όρια της πολιτικής ισχύος του μέσα στη Ρωσία.
Η άγονη προσκόλληση στο παρελθόν, η αυταπάτη ότι το χθες μπορεί να υπάρξει ξανά είναι το μεγαλύτερο λάθος του Πούτιν. Δεν καταλαβαίνει ότι, ακόμη και να ελέγχεις πλήρως το κράτος και τους θεσμούς, ο καθένας σήμερα μπορεί να έχει εικόνες της ελευθερίας μέσα από το κινητό του. Μέσα στο πνεύμα της σημερινής εποχής, το όραμα μιας «εκσυγχρονισμένης» ρωσικής αυτοκρατορίας δεν μπορεί να υπάρξει. Τόσο απλό είναι. Γι’ αυτό ο Πούτιν αναγκάζεται να χρησιμοποιεί ιδιωτικούς στρατούς για τις στρατιωτικές παρεμβάσεις στο εξωτερικό (Σουδάν, Λιβύη, Ουκρανία), που τις επιβάλλει η αυταπάτη του μεγαλείου. Μια επιστράτευση πήγε να κάνει, όπως θυμόμαστε, και πάνω από μισό εκατομμύριο στρατεύσιμοι το έσκασαν στις γειτονικές χώρες, κατά το πρότυπο του παροιμιώδους Κίτσου, του λεβέντη και καραμπουζουκλή.
ΥΓ.: Προσωπικώς δεν έχω πρόβλημα, διότι ποτέ δεν χώνεψα τον Ρίχαρντ Βάγκνερ για τρεις πολύ σοβαρούς λόγους: τον γελοίο μπερέ του, τον προγναθισμό του και τον αντισημιτισμό του. Αναρωτιέμαι, όμως, οι λάτρεις της μουσικής του ανά τον κόσμο, που είναι πάρα πολλοί και αφοσιωμένοι, δεν θίγονται και δεν αγανακτούν που ένα τσούρμο επαγγελματίες δολοφόνοι στη Ρωσία χρησιμοποιούν και διασύρουν το όνομα (και το πρόσωπο) του μεγάλου μουσουργού;
