«Δεν γεννήθηκα για να μισώ μαζί με άλλους, αλλά για να αγαπώ μαζί τους» έλεγε σε κάποιο σημείο η Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, σε μια ατάκα στην οποία έδωσε μεγάλη σημασία η φιλόλογός μου στο σχολείο (και προφανώς πολλοί φιλόλογοι σε πολλά σχολεία), με αποτέλεσμα να τη σκέφτομαι καμιά σαρανταριά χρόνια μετά.

Και πράγματι. Παρότι έχουν περάσει σχεδόν 2.500 χρόνια από τότε που γράφτηκε, η σκέψη της σοφόκλειας Αντιγόνης μοιάζει ακόμη να είναι μια στέρεη πυξίδα βάσει της οποίας μπορεί να κατευθύνει κάποια τη ζωή της.

Αλλά ας είμαστε και λίγο ειλικρινείς. Οσο πεπεισμένοι κι αν είμαστε για την ηθική μας και τα ανθρωπιστικά ιδανικά μας, δεν είναι κάποιοι άνθρωποι που ερεθίζουν τα πιο ταπεινά μας ένστικτα; Που μας κάνουν να σκεφτόμαστε ότι, αντί για αδίκημα, η ήπια χειροδικία θα έπρεπε να αποτελεί λειτούργημα; Που, σε ακραίες περιπτώσεις, μας οδηγούν να φαντασιωνόμαστε έναν λίγο καλύτερο κόσμο χωρίς αυτούς;

Καμία διαφορά…

Σχεδόν νομοτελειακά θα ζήσουμε περισσότερο από κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους, άρα θα δούμε πώς είναι ο κόσμος χωρίς αυτούς. Σας διαβεβαιώ ότι δεν θα διαφέρει και πολύ. Αφενός, η οριστικότητα του θανάτου κάποιου σχεδόν πάντα καταφέρνει να εξουδετερώσει το μεγαλύτερο ποσοστό των αρνητικών συναισθημάτων που τρέφαμε για αυτόν όσο ζούσε.

Αφετέρου, αν ήταν όντως δικαιολογημένη η – ας την ονομάσουμε – απέχθειά μας προς αυτόν για όσα έκανε όσο ήταν ζωντανός, τότε το πιο πιθανό είναι ότι οι συνέπειες από τις πράξεις του θα είναι ακόμη ζωντανές και μετά το τέλος του ταξιδιού του στον μάταιο τούτο κόσμο.

Πρόσφατα, σε κάποια φιλική συγκέντρωση, ένας παριστάμενος έθεσε στην ομήγυρη το κλασικό ερώτημα: Αν μπορούσες να ταξιδέψεις στον χρόνο και βρισκόσουν στην Αυστρία το καλοκαίρι του 1889, θα σκότωνες τον Χίτλερ στην κούνια;

Η στήλη, που δεν έκρυψε ποτέ τον ενθουσιασμό της για τα νοητικά πειράματα και τον αποτροπιασμό της για τις δολοφονίες, ήταν κάθετα αρνητική. Πρώτα απ’ όλα, ποιος σκοτώνει ένα βρέφος ακόμη κι αν ξέρει ότι έπειτα από 50 χρόνια θα αιματοκυλήσει τον πλανήτη; Και αν είχε γίνει λάθος στο μαιευτήριο και αντί του Αδόλφου Χίτλερ σκότωνες, ξέρω ‘γώ, τον Μίκαελ Φρίντριχσαϊν; Τα ταξίδια στο παρελθόν και τα νοητικά πειράματα εν γένει τις διαθέτουν εν αφθονία τις τερατωδίες.

Αλλά ακόμη κι αν ο Χίτλερ δεν γεννιόταν ποτέ (ώστε να μπούμε στον πειρασμό να τον εξουδετερώσουμε στην κούνια ή αργότερα), πόσο απίθανο θα ήταν να αναλάβει τις τύχες της Γερμανίας κάποιος με τις ίδιες ιδέες αλλά ικανότερος διπλωματικά και να μιλούσαμε τώρα όλοι γερμανικά; Οχι και τόσο, αν σκεφτούμε ότι αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα είναι ότι κυβέρνησε τη Γερμανία μια φιγούρα που ισορροπούσε ανάμεσα στην τρομοκρατία και τη γραφικότητα…

Φρούτα εποχής

Τελικά, μήπως πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο Χίτλερ ήταν απλά αποτέλεσμα της εποχής του; Μήπως όποιος και να ήταν στη θέση του, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αναπόφευκτος; Γιατί ο όποιος αντι-Χίτλερ να μην ανακάλυπτε κι αυτός ότι η χώρα χρειάζεται ζωτικό χώρο και ότι οι Εβραίοι ήταν ο βολικός εσωτερικός εχθρός; Εξάλλου, η ναζιστική Γερμανία δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε ακριβώς η τελευταία περιοχή του κόσμου που έγινε κάποιο μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης πογκρόμ.

Αλλά ας μη μείνουμε στη Γερμανία. Θα γίνονταν λιγότερες εκκαθαρίσεις αν δεν αναλάμβανε την ΕΣΣΔ ο Στάλιν; Θα ήταν λιγότερο στυγνός ο νεοφιλελευθερισμός αν δεν γεννιούνταν ο Ρίγκαν και η Θάτσερ; Πολύ αμφιβάλλω.

Ισως αντί να απεχθανόμαστε πρόσωπα, καλύτερο θα ήταν να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε την κοινωνία. Μια επανάληψη στην «Αντιγόνη» ενδεχομένως να είναι μια καλή αρχή…