Όταν πληροφορήθηκα την απόφαση του υπουργού Εξωτερικού Γιώργου Γεραπετρίτη να αποσύρει από την έκθεση του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη ένα έργο τέχνης που απεικόνιζε μια ελληνική σημαία δημιουργημένη από σεντόνια κακοποιημένων γυναικών, λίγο έλειψε να πνιγώ με το μελομακάρονο.
Μετά οι συνειρμοί άρχισαν να γυρνούν στο κεφάλι μου, όπως στριφογυρίζουν οι χειρόγραφες επιστολές του Ιησού στο γραφείο του Κυριάκου Βελόπουλου όταν έχει αφήσει ανοιχτό το παράθυρο.
Οφείλω να παραδεχθώ ότι η πρώτη σκέψη ήταν κυνική: αυτή η απαγόρευση ήταν σαν χριστουγεννιάτικος μποναμάς για το έργο και τη Γεωργία Λαλέ, την καλλιτέχνιδα που το φιλοτέχνησε. Θα μπορούσε να διαφημίζει το δημιούργημά της ως «το installation που ήταν τόσο γενναίο και εύστοχο, που ενόχλησε την Ακροδεξιά στην Ελλάδα».
Περί κανόνων
Μετά, δεν ξέρω γιατί, το μυαλό μου πήγε σε μια πολύ αγαπημένη μου ταινία, τον «Κανόνα του παιχνιδιού» του Ζαν Ρενουάρ, ταινία του 1939 που απαγορεύτηκε από τη γαλλική κυβέρνηση επειδή, καθώς προβλήθηκε ενώ ξεκινούσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, θεωρήθηκε ότι υπέσκαπτε την ηθική τάξη και είχε ανεπιθύμητη επιρροή στους νέους (βλ. στρατιώτες).
Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι και στις δύο περιπτώσεις οι Αρχές φέρθηκαν σαν να μην αναγνωρίζουν ότι το πρόβλημα είναι το εικονιζόμενο, σαν να ρίχνουν το φταίξιμο στην εικόνα. Σαν να μην ενδιαφέρει ούτε η ηθική παρακμή που τόσο καθαρά περιέγραψε ο σκηνοθέτης παραμονές της απόλυτης καταστροφής ούτε η ζοφερή πραγματικότητα που λέει ότι οι περισσότερες γυναικοκτονίες συμβαίνουν στο σπίτι των γυναικών, στο κρεβάτι τους.
Ή, ακόμα χειρότερα, σαν να ευθύνονται τα έργα τέχνης ή οι καλλιτέχνες για κάτι, ο Ζαν Ρενουάρ και η Γεωργία Λαλέ εν προκειμένω.
Ψάχνοντας περισσότερα πράγματα για την ταινία (ξέρετε, πώς ξεκινάς να μάθεις περισσότερα για ένα έργο τέχνης και καταλήγεις σε βίντεο με γατάκια ή συνταγές για το πιο νόστιμο μπρόκολο στο air-fryer;) έπεσα πάνω σε έναν άλλο σπουδαίο Γάλλο, τον Ζαν Πιαζέ, ο οποίος υποστήριξε ότι τα μικρά παιδιά δέχονται τους κανόνες του παιχνιδιού ως κάτι απαράβατο, ενώ στην εφηβεία αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι οι κανόνες δεν είναι αδιαπραγμάτευτοι, ότι μπορούν και να αλλάξουν.
Υπακούοντας
Η υπακοή σε κανόνες σαφώς κάνει τη ζωή πιο εύκολη. Δεν βοηθάει π.χ. να σκεφτόμαστε «Μπα, στα 18 και μία μέρα είμαστε ώριμοι για να οδηγούμε και να καταναλώνουμε αλκοόλ (όχι ταυτόχρονα, είπαμε!) ενώ στα 18 παρά μία μέρα δεν είμαστε;». Ή «Το χρώμα του σηματοδότη είναι μια κοινωνική κατασκευή, άρα ο κανόνας ότι πρέπει να σταματάμε στο κόκκινο είναι αυθαίρετος». Κάποια πράγματα τα παίρνεις ως έχουν -καλά κακά, αυτά είναι- και πας παρακάτω.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου η τυφλή υπακοή είναι προβληματική, αν όχι καταστροφική. Σύμφωνα με το Λεξικό Ψυχολογίας (Α. Χουντουμάδη, Λ. Πατεράκη, Τόπος 2008), το οποίο με διαφώτισε για τον Πιαζέ (λίγο προτού καταλήξω στα καθιερωμένα γατάκια), η υπακοή είναι καταστροφική στην περίπτωση ακραίας «συμμόρφωσης σε άμεσες ή έμμεσες εντολές, η οποία παραβιάζει τα ηθικά πρότυπα και έχει αρνητικές συνέπειες». Έχει, δε, ως παράδειγμα την υπακοή στρατιωτών ή αστυνομικών «στην εντολή να επιτεθούν σε αθώους πολίτες».
Τα παραδείγματα
Και δυστυχώς μπορώ να σκεφτώ πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Από το απόλυτο παράδειγμα, των διωγμών και των δολοφονιών των Εβραίων στη ναζιστική Γερμανία, έως και τα δικά μας πιο ταπεινά παραδείγματα. Όταν, π.χ., πάνοπλοι αστυνομικοί διατάσσονται να «κάνουν το καθήκον τους» βοηθώντας στις εξώσεις, όπως πριν από λίγες ημέρες όταν πήγαν να βγάλουν στον δρόμο μια 76χρονη στον Βύρωνα.
Ίσως, σε μια άλλη κοινωνία, αυτές θα είναι οι εικόνες που θα προκαλούν αποτροπιασμό κι όχι η αναπαράσταση της ελληνικής σημαίας με ροζ στοιχεία.
