«Ποτέ δεν μένουμε μόνοι, μας προσέχει το φεγγάρι πάνω από το Γεντί» τραγουδά ο Λεξ, γνωστή αδυναμία της στήλης. Έτσι, όταν πριν από λίγες εβδομάδες βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη, άρπαξα την ευκαιρία να διορθώσω μια παράλειψη πολλών ετών και να κάνω μια επίσκεψη στο Επταπύργιο, γνωστότερο ως Γεντί Κουλέ.

Αυτή την περίοδο είναι επισκέψιμα και 5-6 κελιά όπου κρατούνταν τρόφιμοι της φυλακής που είχαν τεθεί σε απομόνωση. Οι ανήλιαγοι χώροι τους, που είναι ζήτημα αν ξεπερνούσαν τα τρία τετραγωνικά μέτρα, σε στοιχειώνουν. Για την επισκέπτρια ή τον επισκέπτη, έμοιαζαν να περνούν ένα διπλό μήνυμα.

Οι στενοί διάδρομοι, η υγρασία, οι χαρακιές στους τοίχους είναι σαν να σου λένε από τη μία «πρόσεξε τι κάνεις στη ζωή σου, γιατί – με μικρές παραλλαγές – έτσι είναι ο εγκλεισμός» και από την άλλη είναι σαν να περηφανεύεται το κράτος «αυτά ίσχυαν κάποτε, τώρα ακόμη και στη φυλάκιση υπάρχει μια έννοια πολιτισμού, κάπου στο βάθος υπάρχει ένα σενάριο σωφρονισμού».

Οι αντιφάσεις

Αυτό το δίπολο εγκλεισμού/σωφρονισμού χαρακτηριζόταν πάντα από αντιφάσεις, πέρα από το πού στέκεσαι στον ιδεολογικό άξονα. Δηλαδή, οι αριστεροί/προοδευτικοί συχνά προκρίνουν επιεικέστερες ποινές ή εναλλακτικές στον εγκλεισμό – σε ακραίες περιπτώσεις, ακόμη και κατάργησή του –, αλλά συχνά επιδιώκουν ή τουλάχιστον επιχαίρουν για συγκεκριμένες καταδίκες (αντιπάλων, επίορκων αστυνομικών κ.λπ.).

Αντίστοιχα, οι δεξιοί/συντηρητικοί βρίσκουν λύση σε κάθε παραβατικότητα την αυστηροποίηση των ποινών (η εμφατική και συχνά σαρκαστική επίκληση του νόμου Παρασκευόπουλου συνεχίζεται και μετά την κατάργησή του), αρκεί βέβαια να μην αγγίζει την τάξη τους: «Μα να πάει φυλακή επειδή σκοτώθηκε κάποιος σε εργατικό ατύχημα στο εργοστάσιό του; Έφταιγε η κακιά στιγμή, ήταν ανθρώπινο λάθος».

Εξάλλου, ακόμη και στην ακραία περίπτωση που κάποιος επώνυμος βρεθεί κρατούμενος όλοι μπορούμε να φανταστούμε ότι η αντιμετώπισή του δεν θα είναι αυτή του κοινού εγκληματία. Λέτε να πέρασαν το ίδιο στη φυλακή ο Τσοχατζόπουλος ή ο Λιγνάδης με τον κάθε θαλασσοπνιγμένο μετανάστη ή πρόσφυγα που βαφτίστηκε διακινητής; Τα έχει αυτά τα καλά η «αριστεία», το σωστό να λέγεται.

Την ίδια ώρα που εγώ φλυαρώ θεωρητικολογώντας, κάποιοι συνάνθρωποί μας όντως βρίσκονται σε κάποιο κελί. Για κάποιους η φυλακή είναι μια σκληρή πραγματικότητα και όχι μια εφεύρεση του κράτους για να προφυλάξει το υγιές κομμάτι της κοινωνίας από τα επιρρεπή στο έγκλημα κύτταρά του.

Ωστόσο, η σημερινή λειτουργία των καταστημάτων κράτησης προφυλάσσει την κοινωνία; Οι συνθήκες διαβίωσης στις υπερπλήρεις φυλακές, για τις οποίες η χώρα μας μετρά ουκ ολίγες καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (μόνο το 2023 επιδικάστηκαν αποζημιώσεις σχεδόν 3 εκατ. ευρώ), αρμόζουν σε ένα σύγχρονο κράτος; Και, βέβαια, ο σωφρονισμός (ακόμη κι αν δεχθούμε ότι υφίσταται η έννοια) δεν τελειώνει ποτέ στη φυλακή.

Τελειώνει όταν το κράτος αγκαλιάζει τον αποφυλακισθέντα και δημιουργεί συνθήκες επανένταξής του. Ώστε η κατάσταση έξω από τη φυλακή να διέπεται από ένα επίπεδο αξιοπρέπειας που δεν βάζει κάποιον σε πειρασμό να ρισκάρει τον επανεγκλεισμό του, όπως συμβαίνει με τόσους και τόσους υπότροπους, δικαιώνοντας τους κυνικούς που υποστηρίζουν ότι όπως λειτουργεί η φυλακή ουσιαστικά το μόνο που κάνει είναι να σε εκπαιδεύει να γίνεις καλύτερος εγκληματίας.

Και κάτι ευχάριστο

Αλλά ας κλείσουμε με μια ευχάριστη νότα: με το χαμόγελο που μου προκαλεί κάθε φορά η ανακουφιστική επίδραση των ζώων.

Φυλακές στις ΗΠΑ και στη Χιλή φιλοξενούν αδέσποτες γάτες και, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις που αφορούσαν κυρίως την ασφάλεια των ζώων, τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά με μείωση των κρουσμάτων βίας ανάμεσα στους τροφίμους, που προτιμούσαν να μιλούν για τους τετράποδους συγκρατούμενούς τους. Ενδιαφέρουσα ιδέα…