H φράση «τίποτα δεν είναι σίγουρο στη ζωή εκτός από τον θάνατο και τη φορολογία» αποδίδεται στον Βενιαμίν Φραγκλίνο και σε ένα γράμμα που έστειλε το 1789, αν και υπάρχουν σχετικές προγενέστερες αναφορές στη λογοτεχνία που φτάνουν και μισό αιώνα νωρίτερα. Πολύ κοντά, όσον αφορά τον βαθμό βεβαιότητας, είναι η αίσθηση αδικίας που βιώνουν διαχρονικά οι φορολογούμενοι. Σε όποιο σκαλί κι αν βρίσκεσαι στην κλίμακα του πλούτου, αισθάνεσαι ότι είσαι και λίγο συνέταιρος με το κράτος. Και, εδώ που τα λέμε, αυτή την αίσθηση την κάνει χειρότερη και η – ας το πούμε ευγενικά – αμφιλεγόμενη αξιοποίηση των φόρων από το κράτος.
Τα μεγάλα «αν»
Οχι ότι θα έλειπαν τα παράπονα, αλλά φαντάζομαι πως αν ήταν ασφαλείς οι δρόμοι, αν οι γιατροί δεν εγκατέλειπαν τα νοσοκομεία λόγω των εξοντωτικών ρυθμών εργασίας, αν οι εκπαιδευτικοί δεν παραιτούνταν ομαδικά από τα σχολεία της Περιφέρειας, αν οι πολεοδόμοι έκαναν σωστά τη δουλειά τους και ένα σωρό ανάλογα «αν» που όλοι και όλες τα βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, τότε, όσο να ‘ναι, θα άλλαζε λίγο η στάση έναντι της φορολογίας. Θα μπορούσες να πεις: «Ας πληρώσω, βρε αδελφέ. Αφού δεν κινδυνεύω να πάω σαν το σκυλί στ’ αμπέλι από μια λακκούβα σε έναν σκοτεινό δρόμο, από μια καθυστέρηση στα Επείγοντα, χαλάλι…».
Αλλά ακόμη κι αν ζούσαμε σ’ αυτή την ουτοπία, διότι σε κάποιες περιπτώσεις τα αυτονόητα εντάσσονται ευκολότερα στη σφαίρα της φαντασίας, δεν λείπει μια δομική αντίφαση όσον αφορά τη φορολογία.
Πέτυχα ένα ρεπορτάζ που έγραφε ότι εφέτος και του χρόνου αναμένεται το κράτος να έχει περισσότερα έσοδα από τον ΦΠΑ παρά από τον φόρο εισοδήματος. Αν και ακούγεται σχεδόν λογικό (με τις τιμές στα σουπερμάρκετ σε διαρκή άνοδο και με τα εισοδήματα – ας το πούμε ευγενικά – να μην ακολουθούν ανάλογη πορεία), στην πραγματικότητα αυτό είναι ένα στοιχείο που κρύβει μια κομβική κοινωνική ανισότητα. Διότι δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιος ένας οριζόντιος φόρος. Πώς είναι δυνατόν να πληρώνετε τον ίδιο ΦΠΑ, π.χ. για ένα πακέτο μακαρόνια, με τον πλουσιότερο άνθρωπο που γνωρίζετε; (Αν είστε ο πλουσιότερος άνθρωπος που γνωρίζετε, θέλετε να χρηματοδοτήσετε μια startup; Αυτή τη στιγμή μού λείπουν μόνο η ιδέα, το business plan και οι εγκαταστάσεις, αλλά πιστεύω ότι θα τα βρούμε. Τα στοιχεία μου βρίσκονται στη διάθεση της εφημερίδας.)
Παρότι, λοιπόν, σε ένα περιβάλλον (νεο)φιλελεύθερης δημοκρατίας, κάτι τέτοιο πηγαίνει κόντρα στη διαίσθησή μας, όταν μια κυβέρνηση πανηγυρίζει που μειώνει τους φορολογικούς συντελεστές όσον αφορά το εισόδημα, ενώ αφήνει απείρακτο τον ΦΠΑ, αυτό που ουσιαστικά επιτυγχάνει είναι να οξύνει τις ανισότητες και να διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Από την άλλη, μπορεί δικαίως να πανηγυρίζει: μπορεί αυτός να είναι ο στόχος της.
Αναλογικότητα
Παρεμπιπτόντως, αυτό μου θυμίζει και μια συζήτηση που είχε ανοίξει προ πενταετίας περίπου, όταν η τότε κυβέρνηση σχεδίαζε να βάλει συντελεστή στα πρόστιμα της Τροχαίας, ανάλογα με το εισόδημα του παραβάτη. Με τη λογική ότι η παραβίαση ενός κόκκινου σηματοδότη για κάποιον μπορεί να σήμαινε την απώλεια ενός μισθού και για έναν άλλο να αντιπροσώπευε το κόστος των λουλουδιών που θα πέταγε στο νυχτερινό κέντρο το ίδιο βράδυ.
Το μέτρο, ως γνωστόν, δεν πέρασε. Από τότε μεσολάβησαν κάποιες τροποποιήσεις του ΚΟΚ επί το – οριζόντια – αυστηρότερο, αλλά θυμάμαι με πόση ζέση κάποιοι πολέμιοι του νέου νόμου επικαλούνταν την έννοια της αναλογικότητας (στη λογική ότι δεν μπορούν να υπάρχουν διαφορετικές τιμωρίες για την ίδια παράβαση), αγνοώντας την κραυγαλέα δυσαναλογία των συνεπειών ενός προστίμου στη ζωή των παραβατών. Πόσα ανάλογα εξάλλου δεν είναι στην πραγματικότητα – ας το πούμε ευγενικά – απλώς παράλογα…
