Ορόσημο για τον ελληνικό τουρισμό αποτέλεσε το 2023. Ηταν η χρονιά που ο κλάδος «μέτρησε» πάνω από 32 εκατομμύρια αφίξεις ξένων τουριστών και έσοδα 20,5 δισ. ευρώ, συντρίβοντας κάθε προηγούμενο ρεκόρ!

Για την εφετινή χρονιά όλοι προσδοκούν νέα άνοδο των βασικών μεγεθών του τουρισμού και καινούργια ρεκόρ. Στο πλαίσιο αυτό, άλλες τοπικές κοινωνίες πανηγυρίζουν, άλλες μελαγχολούν καθώς δεν συμμετέχουν στο ξέφρενο «πάρτι» του τουρισμού και ενίοτε ακούγονται και ορισμένες φωνές για υπερτουρισμό, εξάντληση της φέρουσας ικανότητας προορισμών και ανεπάρκειας των υποδομών.

Οπως επισημαίνουν αρμόδιοι παράγοντες του τουρισμού, «παρατηρώντας κάποιος όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και σε άλλες ανταγωνίστριες τουριστικές χώρες, αντιλαμβάνεται πόσο σοβαρό μπορεί να γίνει το πρόβλημα της αλόγιστης και άναρχης τουριστικής ανάπτυξης και πόσο αυτή μπορεί να επηρεαστεί από τη διάρρηξη των σχέσεων του τουρισμού με την ευρύτερη κοινωνία».

Ζήτημα φυσικών πόρων

Οι πρώτες επιπτώσεις του υπερτουρισμού, όπως τονίζουν, αφορούν την επάρκεια των υποδομών και δη των δικτύων ύδρευσης, την εξάντληση των φυσικών πόρων, τη διαχείριση των απορριμμάτων και τη συνολική επιβάρυνση δημοφιλών προορισμών, κυρίως ως προς τη φέρουσα ικανότητά τους για υποδοχή και φιλοξενία ξένων επισκεπτών.

Ενώ το 2009 το άθροισμα των ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων ήταν στο 15% του συνόλου, το 2023 το ποσοστό ανέβηκε στο 26%, κάτι που υποδηλώνει και την ποιοτική βελτίωση προϊόντος και επισκεπτών

Τι έχει συμβεί όμως στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια; Αν σκεφτεί κανείς ότι από τις περίπου 12 εκατομμύρια αφίξεις και τα 11 δισ. έσοδα του 2009 έχουμε φτάσει σήμερα σε πάνω από 32 εκατομμύρια αφίξεις και 20,5 δισ. έσοδα, με μόλις 5% αύξηση του αριθμού των ξενοδοχείων, εύλογα αναρωτιέται: Πού μένει όλος αυτός ο κόσμος, πώς απορροφάται η επιβάρυνση που δημιουργεί και εν τέλει αν το όφελος είναι σημαντικότερο του κόστους, ειδικά σήμερα που ολοένα και περισσότερος κόσμος μιλάει για την αναγκαιότητα της βιώσιμης ανάπτυξης.

Ειδικότερα, από το 2009 έως το 2023, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ), ενώ ο αριθμός των ξενοδοχείων της χώρας έχει αυξηθεί μόλις κατά 5%, ο αριθμός των δωματίων αυξήθηκε πάνω από 16%, καθώς έχουν προστεθεί μονάδες μεσαίου και μεγάλου μεγέθους.

Επίσης, ενώ το 2009 το άθροισμα των ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων ήταν στο 15% του συνόλου, το 2023 το ποσοστό έχει ανέβει στο 26%, κάτι που υποδηλώνει και την ποιοτική βελτίωση προϊόντος και επισκεπτών.

Την ίδια περίοδο καταγράφεται «έκρηξη» του φαινομένου της βραχυχρόνιας μίσθωσης, που για πολλά χρόνια αφέθηκε παντελώς αρρύθμιστο ή προσχηματικά ρυθμισμένο, με την πρώτη ουσιαστική παρέμβαση να γίνεται μόλις το φθινόπωρο του 2023!

«Πίεση» και στην Αθήνα

Η Ελλάδα συγκαταλέγεται πλέον στους διεθνείς προορισμούς µε τις περισσότερες επισκέψεις στον κόσµο. Ομως, ο αυξανόµενος αριθµός των τουριστών δεν επιβαρύνει μόνο τις υποδοµές στα δημοφιλή νησιωτικά θέρετρα, αλλά αυξάνει την πίεση και στην Αθήνα των 4 εκατομμυρίων κατοίκων, που πέρυσι υποδέχθηκε 7 εκατομμύρια τουρίστες!

Η «απόβαση» των μυρίων ξένων στα ελληνικά νησιά έχει αντίκτυπο κυρίως στις τοπικές κοινότητες που αντιµετωπίζουν όλο και περισσότερες πιέσεις σε σχέση με τη διαχείριση των απορριµµάτων, τη λειψυδρία, τις ανεπαρκείς δηµόσιες υπηρεσίες και τις παράνοµες κατασκευές. Ενδεικτικά, μεταξύ άλλων, είναι τα μεγάλα προβλήματα που δημιουργούνται στην Καλντέρα της Σαντορίνης όταν καταπλέουν τα κρουαζιερόπλοια και στο λιμάνι της Νάξου που μπορεί να δέσει μόνο ένα μεγάλο πλοίο τη φορά, ενώ τον Αύγουστο φτάνουν πάνω από 20 την ημέρα!

Την ίδια στιγμή, στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και στον λόφο της Ακρόπολης συγκεκριμένες ημέρες του καλοκαιριού δημιουργούνται ουρές εκατοντάδων μέτρων στην είσοδο του μνημείου, ενώ τα πούλμαν κατακλύζουν τις κεντρικές λεωφόρους της πόλης, γιατί ακόμη δεν έχει προβλεφθεί κάποιος κανονικός χώρος στάθμευσης.

Στη Μύκονο, οι Αρχές κινητοποιούνται περισσότερο για τον περιορισμό των παράνοµων κατασκευών, καταστρέφοντας µε µπουλντόζες παράνοµα χτισµένα µπαρ και εστιατόρια σε… προνοµιακές τοποθεσίες.

Στην Ακρόπολη εφαρμόστηκε ήδη το πρόγραµµα ζώνης επισκεπτών, που λειτουργεί από τις 8 π.µ. έως τις 8 µ.µ. και στοχεύει στη µείωση της συµφόρησης, µε τις Αρχές να εισάγουν σύστηµα χρονοθυρίδων, ηλεκτρονικά εισιτήρια και σηµεία εισόδου ταχείας λωρίδας για οργανωµένες οµάδες.

Το πρόβλημα του υπερτουρισμού στην Ελλάδα, όπως σημειώνουν αρμόδιοι τουριστικοί παράγοντες, «είναι μπροστά μας», καθώς ένας από τους δείκτες που οδηγούν στην πρόβλεψη αυτή είναι η λεγόμενη «οικοδομική δραστηριότητα».

Στο πλαίσιο αυτό, διάχυτος είναι ο προβληματισμός των επαγγελματιών του κλάδου για το τι μέλλει γενέσθαι, όταν μόνο πέρυσι (2023) ο μεγαλύτερος αριθμός νέων οικοδομικών αδειών εκδόθηκε σε νησιωτικούς δήμους-προορισμούς. Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται προορισμοί του Ιονίου, των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων και της Κρήτης.

Οι τουριστικά προηγμένοι ανταγωνιστές της Ελλάδας προσπαθούν να διαχειριστούν τους επιβαρυμένους προορισμούς τους με τρόπο που δεν θα πλήξουν το brand της χώρας τους. Εχει αξία εδώ να αναφερθούν ενδεικτικά κάποιοι αριθμοί: Η Πράγα των 1,3 εκατομμυρίων κατοίκων δέχεται περίπου 8 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο, το Αμστερνταμ των 900.000 κατοίκων δέχεται πάνω από 20 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, η Βαρκελώνη των 1,6 εκατομμυρίων κατοίκων δέχεται ετησίως 27 εκατομμύρια τουρίστες, ενώ η Φλωρεντία των 380.000 κατοίκων δέχεται πάνω από 5,2 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο!

Από τη Γαλλία και την Ιταλία µέχρι την Ισπανία και την Ολλανδία, λαµβάνονται µέτρα για τον υπερτουρισµό και τις επιπτώσεις του. Η Βενετία είναι ο πρώτος δηµοφιλής τουριστικός προορισµός που εισήγαγε εισιτήριο εισόδου για ολόκληρη την πόλη, που κυµαίνεται από 3 έως 10 ευρώ. Η Σεβίλλη, µε 700.000 κατοίκους, που υποδέχεται 3 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, εξετάζει τη χρέωση για τα µεγάλα αξιοθέατα, ακόµα και στην Plaza de Espana.

Στη Φλωρεντία, που επίσης υποφέρει εδώ και καιρό από παρόµοια προβλήµατα, το ∆ηµοτικό Συµβούλιο απαγόρευσε τον περασµένο Οκτώβριο τις βραχυπρόθεσµες μισθώσεις στο ιστορικό κέντρο.

Αλλά και το Παρίσι έχει σχεδόν τριπλασιάσει τους τουριστικούς φόρους του, ανάλογα µε την περιοχή και τον τύπο καταλύµατος.

Ενδεικτική της κατάστασης που αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν ελληνικοί τουριστικοί προορισμοί είναι η έκρηξη των οικοδομικών αδειών κατά το 2023

  • 316 νέες οικοδομικές άδειες εκδόθηκαν στη Λευκάδα (που αφορούν 84.231 τ.μ.) δίνοντας την πρωτιά στο νησί όσον αφορά το Ιόνιο.
  • 242 οικοδομικές άδειες (που αφορούν 66.603 τ.μ.) εκδόθηκαν πέρυσι στην Πάρο.
  • 182 νέες άδειες (που αφορούν εμβαδόν 50.707 τ.μ.) εκδόθηκαν το 2023 στη Ρόδο.
  • 522 οικοδομικές άδειες (που αφορούν 142.979 τ.μ.) εκδόθηκαν πέρυσι στον νομό Ηρακλείου, αριθμός που του δίνει τα πρωτεία όσον αφορά την Κρήτη.
  • Ακολουθούν τα Χανιά με 367 άδειες (138.831 τ.μ.).

Κάθε λιμάνι και καημός…

Αρκετά λιμάνια της χώρας δεν έχουν ακόμη και σήμερα τις κατάλληλες υποδομές για την ασφαλή φιλοξενία πλοίων, τόσο της ακτοπλοΐας όσο και της κρουαζιέρας, αλλά και την εξυπηρέτηση των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων και ξένων τουριστών.

Μιλώντας στο «Βήμα» ο γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας Εμμανουήλ Τσικαλάκης αναφέρεται στην ετήσια έκθεση κατάστασης των λιμένων όπως την αποτυπώνουν οι χρήστες τους, δηλαδή οι καπετάνιοι των πλοίων, σχολιάζοντας ότι «επαναλαμβάνονται τα ίδια προβλήματα…»

Οπως εξηγεί, δεν έχει καμία βελτιωτική κίνηση πλην ελαχίστων εξαιρέσεων σχετικά με τους προσκρουστήρες των πλοίων, τα κοινώς λεγόμενα «μπαλόνια» και την υπερύψωση των ραμπών, ενώ τα σχετικά έργα που έχουν γίνει μοιάζουν περισσότερο καλλωπιστικά παρά ουσίας, με αποτέλεσμα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε καθημερινή βάση πολλοί πλοίαρχοι στα ταξίδια τους να είναι σοβαρά. «Υπερβάλλουν εαυτόν για να μπορέσουν να κρατήσουν τα νησιά «ζωντανά» και συνδεδεμένα με την ηπειρωτική χώρα» λέει ο κ. Τσικαλάκης και σημειώνει ότι μπορεί τα νέα πλοία μας να «μεγάλωσαν», ωστόσο τα λιμάνια παραμένουν «μικρά και αρχαία».

Σχετικά με τις υποδομές στους προβλήτες προσθέτει ότι δεν υπάρχουν στα περισσότερα νησιά σύγχρονοι σταθμοί υποδοχής επιβατών, ενώ οι ανάγκες αυτές καλύπτονται στις περισσότερες περιπτώσεις από χώρους μικρούς και εκτεθειμένους στον ήλιο. Σχετικά με την εικόνα παράλληλης αποβίβασης – επιβίβασης στα πλοία οχημάτων και επιβατών ο γενικός γραμματέας της ΠΝΟ λέει ότι σε πολλά λιμάνια βλέπεις ακόμη σε μια προβλήτα «να ξεφορτώνουν παράλληλα συμβατικά και ταχύπλοα πλοία και ταυτόχρονα άλλα να προμηθεύονται πετρέλαιο για να συνεχίσουν τα δρομολόγιά τους».

Ολα αυτά χωρίς υποδομές, χωρίς οργανωμένη ρύθμιση της κυκλοφορίας και με τα οχήματα να κινούνται στις ίδιες ζωνες με τους πεζούς, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους ατυχήματος. «Ομως και το οδικό δίκτυο περιμετρικά των λιμανιών δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις αυξημένες ανάγκες των λιμένων» αναφέρει.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο πρόεδρος της Ενωσης Εφοπλιστών Κρουαζιερόπλοιων και Φορέων Ναυτιλίας (EEΚΦΝ)  Γιώργος Κουμπενάς ο οποίος αναφέρει ότι δεν υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές για την εξυπηρέτηση των επιβατών. Η Ενωση ζητάει την χάραξη σχετικού εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την κρουαζιέρα με την εμπλοκή των υπουργείων Ναυτιλίας, Υποδομών και Τουρισμού. Οπως αναφέρει ο κ. Κουμπενάς, στη Σαντορίνη έχει αποφασιστεί να φτάνουν 8.000 επιβάτες κρουαζιερόπλοιων σε ημερήσια βάση, ενώ το τελεφερίκ που λειτουργεί στο νησί έχει δυνατότητα να μεταφέρει ως 800 άτομα την ώρα. Μάλιστα μετά από κατολίσθηση εκδόθηκε διυπουργική απόφαση για περιορισμό στη χρήση του.