Βανδαλισμοί με ιδεολογικό πρόσχημα

Πέντε εισβολείς έγραψαν με σπρέι συνθήματα μέσα στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου και κόλλησαν τα χέρια τους στον «Μυστικό Δείπνο» που αποδίδεται στον Τζαμπιετρίνο, ακριβές αντίγραφο του έργου του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Αλλοι δύο νέοι εισέβαλαν στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και κάλυψαν την ελαιογραφία του Τζον Κόνσταμπλ «Το κάρο του σανού» με μια εκδοχή του πίνακα όπου είχαν προστεθεί αεροπλάνα. Σειρά είχαν τα «Ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ, πάλι στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, με δύο γυναίκες να τα πασαλείβουν με ντοματόσουπα. Παρόμοιες ενέργειες καταγράφηκαν σε πινακοθήκες της Γλασκώβης και του Μάντσεστερ. Παρέα Γερμανών πασάλειψε με πουρέ πατάτας πίνακα του Κλοντ Μονέ στο Μουσείο Μπαρμπεΐνι, στο Πότσνταμ της Γερμανίας.

Τρεις Βέλγοι επιτέθηκαν στο «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Γιοχάνες Βερμέερ στο Μαουριτσχάους της Χάγης. Ενας άνδρας και μια γυναίκα κόλλησαν τα χέρια τους στην «Ντυμένη Μάχα» και στη «Γυμνή Μάχα» του Γκόγια και έγραψαν με μαρκαδόρο στον τοίχο μεταξύ των δύο πινάκων στο Prado της Μαδρίτης. Δύο γυναίκες προσπάθησαν να κολλήσουν τα σώματά τους (χρησιμοποιώντας και κόλλα) πάνω στην «Κραυγή» του Εντβαρτ Μουνκ στο Εθνικό Μουσείο της Νορβηγίας στο Οσλο. Δύο ακόμα άνθρωποι κόλλησαν τα χέρια τους στον πίνακα «Σφαγή στην Κορέα» του Πικάσο στην Εθνική Πινακοθήκη της Βικτωρίας, στην Αυστραλία.

92 διευθυντές καταγγέλλουν

Η καταστροφή της τέχνης δεν αποτελεί βεβαίως κάτι καινούργιο, εδώ και χιλιάδες χρόνια πολλά έργα – από τη «Μόνα Λίζα» του Ντα Βίντσι ως τη «Νυχτερινή περίπολο» του Ρέμπραντ και την «Γκερνίκα» του Πάμπλο Πικάσο – έχουν δεχθεί επιθέσεις. Ομως, όλες οι παραπάνω επιθέσεις καταγράφηκαν τους τελευταίους μήνες στο πλαίσιο ενός σχετικά νέου είδους ακτιβισμού. Καλείται eco-vandalism και αποβλέπει στην αφύπνιση της κοινωνίας διά του σοκ που προκαλεί ο βανδαλισμός σε ένα έργο τέχνης μπροστά στην καταστροφή του περιβάλλοντος.

Οι ακτιβιστές ισχυρίζονται πως (συνήθως) οι επιθέσεις αφορούν έργα καλυμμένα με τζάμι, που στην πραγματικότητα δεν κινδυνεύουν να καταστραφούν, σε αντίθεση με το κλίμα της Γης όπου η καταστροφή που συντελείται είναι μη αναστρέψιμη.

Την ίδια όμως στιγμή 92 διευθυντές μουσείων με κοινή δήλωσή τους – πρωτοβουλία του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) – καταγγέλλουν πως «οι ακτιβιστές υποτιμούν σοβαρά την ευθραυστότητα αυτών των αναντικατάστατων αντικειμένων (…) Ως διευθυντές μουσείων στους οποίους έχει ανατεθεί η φροντίδα τους έχουμε συγκλονιστεί βαθιά από τον κίνδυνο που διατρέχουν».

Το ICOM προέτρεψε τους ακτιβιστές να δουν τα μουσεία ως «συμμάχους» στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και όχι ως εχθρούς. Ομως δηλώσεις σαν αυτή που έκανε μέλος της Just Stop Oil, ομάδας που επιδίδεται σε τέτοιες δράσεις, δείχνουν πως ο αγώνας θα συνεχιστεί: «Αγαπάμε τον πολιτισμό μας πολύ για να επιτρέψουμε να καταστραφούν όλα από την κατάρρευση της κοινωνίας μας» είπε ο εν λόγω ακτιβιστής: «Το μέλλον των νέων καίγεται μπροστά στα μάτια τους και είναι η κυβέρνηση που ρίχνει λάδι στη φωτιά. Θα συνεχίσουμε αυτόν τον ειρηνικό τρόπο διαμαρτυρίας έως ότου σταματήσουν όλα τα νέα έργα ορυκτών καυσίμων».

Οι καταστροφές στο ΕΜΠ

Την ώρα που διεθνώς η συζήτηση για τον επιθετικό ακτιβισμό φούντωνε, η ανάρτηση στο Facebook από τον ιστορικό τέχνης Μεγακλή Ρογκάκο φωτογραφιών με βανδαλισμένα αγάλματα στους χώρους του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έκανε το θέμα επίκαιρο και στην Ελλάδα.

Μόνο που στη δική μας περίπτωση δεν ετέθη καν θέμα ακτιβιστικής παρέμβασης, ώστε να βρούμε ένα ωραίο και βολικό άλλοθι στο «ο σκοπός (εν προκειμένω η αφύπνιση για την κλιματική αλλαγή) αγιάζει τα μέσα». «Εκφραση βαρβαρότητας που συνοδεύεται από τη βία των βανδάλων» χαρακτήρισε την πράξη ο πρύτανης του ΕΜΠ Ανδρέας Μπουντουβής («Athens Voice», 22/3/2023). Και ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, δεν είναι μια κατάσταση με την οποία ερχόμαστε πρώτη φορά αντιμέτωποι. Η βία των βανδάλων είναι η καθημερινότητά μας. Επειδή όλες οι κυβερνήσεις που πέρασαν από τον τόπο, όλα αυτά τα χρόνια, τους το επιτρέπουν! Και επειδή κάποιοι καταφέρνουν να τη δικαιολογούν επικαλούμενοι κοινωνικούς αγώνες κατά της πλουτοκρατίας, του φασισμού, του αστυνομοκρατούμενου κράτους ή ό,τι άλλο. Ο βανδαλισμός ως εξεγερτική πρακτική. Ποιο είναι το αποτέλεσμα όπως το βιώνουμε εμείς;

Ακέφαλη Κυβέλη

Ο μαρασμός του κέντρου της Αθήνας με τους καταγραμμένους τοίχους, τα ακρωτηριασμένα και μουντζουρωμένα αγάλματα, τα σπασμένα μάρμαρα, τα ξεχαρβαλωμένα παγκάκια. Απορώ για το σοκ που προκάλεσαν οι φωτογραφίες του κ. Ρογκάκου, τη στιγμή που αποτυπώνουν ό,τι αντιμετωπίζουμε καθημερινά με το που βγαίνουμε από τα σπίτια μας.

Τα χυδαία συνθήματα που γράφονται ξανά και ξανά στους ανδριάντες των ηρώων στο Πεδίον του Αρεως, ο (προ λίγων ετών) αποκεφαλισμός του αγάλματος της ηθοποιού Κυβέλης και το βάψιμο με σπρέι του αγάλματος του Κωστή Παλαμά και της προτομής του Γρηγορίου Ξενόπουλου έξω από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, ο αποκεφαλισμός του αγάλματος «Κοριτσάκι» (του Αντώνη Σώχου) στο πάρκο του Ευαγγελισμού, ακόμα και η πρόσφατη καταστροφή της πλάκας που είχε τοποθετηθεί στη Σταδίου στη μνήμη των θυμάτων της τραγωδίας της Μαρφίν επιβεβαιώνουν τη δυστοπία μέσα στην οποία ζούμε. Την οποία επιχειρούμε να εξωραΐσουμε βαφτίζοντας τα λιγδιασμένα Εξάρχεια «εναλλακτική γειτονιά», αναζητώντας στη ζέχνουσα και σε πολλά σημεία καταρρέουσα Πλάκα τη νοσταλγική αίσθηση της παλιάς Αθήνας και επιμένοντας πως εμείς έχουμε τον γαλάζιο ουρανό και τον ήλιο μας. Που και αυτούς θα τους είχαν μαυρίσει με τα σπρέι τους οι οργισμένοι επαναστάτες των δρόμων αν μπορούσαν να τους φτάσουν.

Ο σκοπός (δεν) αγιάζει τα μέσα

Κάποιοι ισχυρίζονται πως ακόμα και με αυτή την καταστροφή, έστω με αυτή την αναστάτωσή γύρω μας, στέλνεται ένα μήνυμα. Ομως, σημασία έχει και το ήθος που αποπνέει αυτό το μήνυμα. Γιατί τελικά, όχι, ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Αντιθέτως, τα μέσα που χρησιμοποιούνται μπορεί να υπονομεύσουν την ηθική βάση του σκοπού. Ακόμα και αν δεχτούμε πως το «βομβαρδισμένο» αθηναϊκό τοπίο αποτελεί σκηνικό επιθετικού ακτιβισμού, πεδίο δράσης εκείνων που μαχητικά διεκδικούν τα δικαιώματά τους ακολουθώντας πρακτικές βανδαλισμού και καταστροφής της δημόσιας περιουσίας καταφέρνουμε το αντίθετο από εκείνο που πιθανώς επιθυμούμε: Αντί να επιτύχουμε τη διάχυση του μηνύματος προς όλους, ενορχηστρώνουμε μια ακόμα πιο φριχτή Κόλαση από την Κόλαση που θέλουμε να καταγγείλουμε. Εκτός αν μοναδική επιδίωξη και αποστολή μας είναι να επιβάλουμε τη βία των βαρβάρων.