ΣτΕ: Πώς φτάσαμε στην απόφαση-σταθμό για τα ύψη κτιρίων – Οι εμβληματικές αποφάσεις

Η πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας που κήρυξε αντισυνταγματικές τις διατάξεις που επέτρεπαν, χωρίς ειδικές κατά τόπους πολεοδομικές μελέτες, αύξηση στα ύψη των κτιρίων δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει μακρά παράδοση σε θέματα προστασίας του οικιστικού – και όχι μόνο – περιβάλλοντος, ενώ με εκατοντάδες αποφάσεις του στα χρόνια της Μεταπολίτευσης έχει εγγραφεί στην κοινωνική συνείδηση ως το Δικαστήριο που έχει βάλει πολλές φορές φρένο σε νόμους που διευκόλυναν καταστροφές και αλλοιώσεις στο πολύπαθο νεοελληνικό τοπίο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν ακόμη τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος ήταν ψιλά γράμματα για τους πολίτες αλλά και για το κράτος, το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την εμβληματική συνεισφορά του τότε προέδρου του Ε’ Τμήματος του Δικαστηρίου Μιχάλη Δεκλερή, αλλά και πολλών άλλων στη συνέχεια εμπνευσμένων ανώτατων δικαστών, όπως ο Κωνσταντίνος Μενουδάκος, πρωτοστάτησε σε θέματα προστασίας ή, καλύτερα, διάσωσης του οικιστικού περιβάλλοντος, των νησιών και της υπαίθρου.

Με αφορμή την πρόσφατη απόφαση που κήρυξε αντισυνταγματικό τον νόμο που έδινε μπόνους στα ύψη των κτιρίων, με αντάλλαγμα μικρότερη κάλυψη στο οικόπεδο, πράσινες στέγες και λοιπά, πολλοί διερωτώνται – και εύλογα – τι πραγματικά προσφέρουν τέτοιου είδους αποφάσεις κι αν ουσιαστικά βοηθούν στην προστασία του οικιστικού περιβάλλοντος στη χώρα μας, όπου η άναρχη δόμηση, τα αυθαίρετα και η εικόνα των ελληνικών πόλεων αποτελούν απτές αποδείξεις για το πώς το περιβάλλον προστατεύθηκε και πώς φθάσαμε στο χαοτικό σήμερα.

Συμμαζεύοντας το κράτος

Από τις εκατοντάδες σημαντικές αποφάσεις που κατά καιρούς, από τη δεκαετία του ’80 ως σήμερα, έχει εκδώσει το Συμβούλιο της Επικρατείας σε θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού, προστασίας του περιβάλλοντος σε πόλεις, νησιά και ύπαιθρο, δημιουργίας μεγάλων έργων ως το εμβληματικό έργο του Ελληνικού, ξεχωρίζουν πολλές που άφησαν αποτύπωμα και έσωσαν ό,τι μπορούσε να σωθεί.

Παράλληλα με τις αποφάσεις του το Ανώτατο Δικαστήριο έθεσε όρια και στην πράξη ανάγκασε το κράτος να συμμαζευτεί, τις κυβερνήσεις να εκδώσουν νόμους πιο προστατευτικούς και να αναχαιτιστεί το τσουνάμι της αυθαιρεσίας που ευθύνεται για την εικόνα της σημερινής Ελλάδας σε πόλεις και χωριά.

Η απόφαση για την αύξηση στα ύψη των κτιρίων που ανακοινώθηκε πριν από λίγες ημέρες είναι δηλωτική του πώς σταθμίζει πλέον το Συμβούλιο της Επικρατείας τα σύνθετα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος σε σχέση και με την οικονομική ανάπτυξη αλλά και την πραγματικότητα που έχει, δυστυχώς, από λανθασμένους νόμους, διαμορφωθεί. Ετσι για την αύξηση στα ύψη των κτιρίων η απόφαση ξεκαθαρίζει ότι ο νόμος είναι αντισυνταγματικός, όχι γιατί δεν είναι σωστός, αλλά γιατί είναι τόσο γενικός, ισχύει οριζόντια για όλες τις περιοχές, χωρίς μελέτες, με αποτέλεσμα να προκαλεί αλλοιώσεις και να επιδεινώνει το οικιστικό περιβάλλον.

Κρίθηκε δηλαδή ότι οι διατάξεις που δίνουν ύψος στα κτίρια με την προϋπόθεση ότι χτίζεται λιγότερο ένα οικόπεδο, αφήνοντας χώρο πρασίνου, δεν είναι δυνατόν να εφαρμόζονται παντού και με τον ίδιο τρόπο. Επιπλέον το ΣτΕ δεν δίνει αναδρομική ισχύ στην απόφασή του, με αποτέλεσμα όσες οικοδομικές άδειες έχουν εκδοθεί και έχουν αρχίσει οικοδομικές εργασίες να προχωρήσουν. Η απόφαση ακύρωσης του νόμου ισχύει για από ‘δώ και πέρα. Με άλλα λόγια, είναι μια απόφαση που στηρίζει την προστασία του οικιστικού περιβάλλοντος, αλλά στηρίζεται και στην πραγματικότητα που έχει ήδη διαμορφωθεί.

Η απόφαση για το Ελληνικό

Στην ίδια ρότα κινήθηκε το Συμβούλιο της Επικρατείας και στην εμβληματική απόφαση της Ολομέλειάς του για τη μεγάλη επένδυση στο Ελληνικό, όπου επέτρεψε ουσιαστικά τη δημιουργία μιας σύγχρονης πόλης στο παραλιακό μέτωπο της Αττικής, κρίνοντας ότι η δημιουργία ενός τόσο εκτεταμένου οικιστικού τοπίου δεν έρχεται σε αντίθεση με τις συνταγματικές διατάξεις, ούτε παραβιάζει κανόνες και αντίκειται σε προηγούμενες αποφάσεις του ΣτΕ.

Το οικιστικό περιβάλλον και η οικονομική ανάπτυξη με ισορροπία σταθμίστηκαν σε αυτή την απόφαση για το Ελληνικό, σηματοδοτώντας τη ρότα των αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου, που πλέον έχει απομακρυνθεί από τη σκληρή γραμμή σε θέματα περιβάλλοντος που είχε ακολουθήσει τις δεκαετίες του ’80 και του ’90.

Η απόφαση για το Ελληνικό υπήρξε κατά την εκτίμηση ανώτατων δικαστικών κομβικής σημασίας όχι μόνο για το ίδιο το έργο αλλά και για το πώς αντιλαμβάνεται πλέον το Ανώτατο Δικαστήριο με σύγχρονους όρους τη θωράκιση του περιβάλλοντος και την οικιστική ανάπτυξη.

Η μεταφορά συντελεστή

Εκτός όμως από τις πρόσφατες αποφάσεις, που είναι πάρα πολλές και δεν είναι του παρόντος, το Συμβούλιο της Επικρατείας τις τελευταίες δεκαετίες έχει εκδώσει σημαντικής σημασίας αποφάσεις για το περιβάλλον και τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Η απόφαση της Ολομέλειάς του το 1994 που κήρυξε αντισυνταγματικό τον νόμο για τη μεταφορά συντελεστή δόμησης υπήρξε αποφασιστικό βήμα για να ανακοπεί η δεινή αλλοίωση της εικόνας των μεγάλων πόλεων, ωστόσο εκείνη η απόφαση εκδόθηκε σε χρόνο που δεν απέτρεψε να σηκωθούν κτίρια σε εφαρμογή του νόμου, με άλλα λόγια εκδόθηκε σε πολλές περιπτώσεις κατόπιν εορτής.

Ωστόσο σταμάτησε την επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος. Επίσης σημαντικές υπήρξαν οι κατά καιρούς, με σταθερότητα, χωρίς παρέκκλιση, αποφάσεις που εξέδωσε το Δικαστήριο για τη μεγάλη παθογένεια που ακούει στο όνομα αυθαίρετα, με πολλές και σημαντικές αποφάσεις, όπως εκείνη στις αρχές της δεκαετίας του 2010, όπου το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν μπορούν να τακτοποιηθούν αυθαίρετα κτίσματα αν δεν αποδεικνύεται πότε έχουν χτιστεί, προ του 2011, όχι με ιδιωτικά έγγραφα, αλλά με δημόσια και αεροφωτογραφίες.

Σημαντική υπήρξε και η απόφαση για τις χρήσεις γης προστατεύοντας περιοχές αμιγούς κατοικίας που κινδύνευαν να μετατραπούν σε περιοχές με πολυκαταστήματα, χώρους διασκέδασης και λοιπά. Το Δικαστήριο με απόφασή του το 2007 παρείχε πλήρη προστασία, απαγορεύοντας τις αλλαγές σε χρήσεις γης, διασώζοντας προάστια της Αττικής που ήταν αμιγούς κατοικίας. Η υπόθεση που έδωσε το έναυσμα της σημαντικής αυτής απόφασης αφορούσε την περιοχή της Βούλας.

Η εκτός σχεδίου δόμηση

Επίσης σπουδαίας σημασίας είναι και η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για ένα πολύ σημαντικό θέμα που σχετίζεται με το περιβάλλον σε νησιά και ύπαιθρο και έχει να κάνει με την εκτός σχεδίου δόμηση. Δόμηση που είναι άναρχη και έχει οδηγήσει σε αυτό που βλέπουμε όλοι, κτίσματα σε βουνά και σε κορυφογραμμές, όπου θέλει ο καθένας.

Το Ανώτατο Δικαστήριο εδώ όρισε, πέραν των στρεμμάτων που πρέπει να έχει ένα οικόπεδο, ότι για να χτίσει κανείς πρέπει να βλέπει το οικόπεδο σε δρόμο, που να είναι δρόμος, και όχι δήθεν δρόμος. Επίσης σημαίνουσες είναι οι αποφάσεις του για τις αλλοιώσεις των κοινόχρηστων χώρων καθώς και εκατοντάδες άλλες για μεγάλα έργα, περιοχές Natura, προστασία παραδοσιακών οικισμών, νησιωτικών περιοχών και λοιπά. Με δύο λόγια: σημαντικότατη συνεισφορά.