Ενας αναγνωρισμένος και βραβευμένος συγγραφέας επιστρέφει στο χωριό όπου μεγάλωσε για μια διάλεξη στη βιβλιοθήκη των παιδικών του χρόνων. Εξω βρέχει και κάνει κρύο, όμως στη βιβλιοθήκη είναι όμορφα και ζεστά. Υδρόγειοι σφαίρες με τη μορφή φωτιστικών κρέμονται από το ταβάνι.
Πολυμορφικά ράφια γίνονται κρυψώνες όπου τα μικρά παιδιά μπορούν να κουρνιάσουν με ένα βιβλίο ή μετακινούνται για να αποκαλύψουν εργαστήρια με υπολογιστές και τεχνολογικό εξοπλισμό για την έκδοση εφημερίδας και ειδικά προγράμματα.
Στην αίθουσα κινηματογράφου με τη μεγάλη οθόνη, παιδιά ξαπλωμένα στη μοκέτα παρακολουθούν μια ταινία. Καθισμένα στα άνετα χρωματιστά πουφ άλλα παιδιά διαβάζουν βιβλία ή ακούν ιστορίες. Ο συγγραφέας της ιστορίας μας, ο διηγηματογράφος Γιάννης Παλαβός, μιλά σε εφήβους για τα κόμικς στο τριήμερο εκδηλώσεων για τον εορτασμό ενός έτους λειτουργίας της ανακαινισμένης Παιδικής Εφηβικής Βιβλιοθήκης Βελβεντού (ΠΕΒ) «Annette Schlumberger» το τελευταίο Σάββατο του περασμένου Νοεμβρίου.
Στον κάτω όροφο, ο τρίχρονος γιος του Φώτης φτιάχνει Lego κατασκευές σε ένα τραπέζι ειδικά σχεδιασμένο για παιχνίδι και ζωγραφική. Δύο μέτρα μακριά από τον ομιλητή ο οκτάχρονος εαυτός του μας χαιρετά από το παρελθόν μέσα από ζωγραφιές υπογεγραμμένες με αδέξια παιδικά γράμματα με μαρκαδόρο και ποιήματα δημοσιευμένα στην εφημερίδα που εξέδιδε στις μέρες του η ΠΕΒ. Τέσσερις γενιές χρηστών της βιβλιοθήκης σε ένα καρέ.
Πορεία μετ’ εμποδίων
Το 1983, όταν πρωτοάνοιξε η ΠΕΒ, ο Παλαβός είχε την ηλικία που έχει ο γιος του σήμερα. Ηταν από τις πρώτες βιβλιοθήκες που ίδρυσε στην Ελλάδα η γαλλίδα φίλη της χώρας μας Ανέτ Σλουμπερζέ, σε συνεργασία, αρχικά, με το υπουργείο Γεωργίας. Δημιουργημένες σε αγροτικές περιοχές και οργανωμένες κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, οι βιβλιοθήκες αυτές σκοπό είχαν να εκτελούν προγράμματα για ομάδες παιδιών και εφήβων που απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό ζώντας σε απομακρυσμένες περιοχές, σε φυλακές ανηλίκων κ.α. Ψυχή του Οργανισμού Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών (ΟΠΕΒ), που συστάθηκε στην Αθήνα για να υποστηρίξει αυτόν τον σκοπό, ήταν η Ελγκα Καββαδία, ανιψιά του ποιητή Νίκου Καββαδία.
Μετά τον θάνατο της Σλουμπερζέ, το δίκτυο των βιβλιοθηκών μεταφέρθηκε το 1994 στο υπουργείο Πολιτισμού και στη συνέχεια στο υπουργείο Παιδείας. Το 2010 ανεστάλη η λειτουργία του. Από τις 28 βιβλιοθήκες του δικτύου συνέχισαν τη λειτουργία τους η Search Παιδική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς, η Παιδική και Εφηβική Βιβλιοθήκη Ξυλαγανής και η ΠΕΒ στο Βελβεντό, χάρη στις προσπάθειες μιας ομάδας δημοτών, που θα συγκροτήσουν αργότερα το σωματείο «Φίλοι της Παιδικής και Εφηβικής Βιβλιοθήκης».
Αναζήτησαν χρηματοδότηση για να ξαναλειτουργήσει η βιβλιοθήκη, ομογενείς Βελβεντινοί της Αμερικής βοήθησαν και η βιβλιοθήκη λειτούργησε από το 2016 ως το 2019. Επόμενο βήμα, ο ανασχεδιασμός και η ανακαίνισή της. Οι «Φίλοι» δραστηριοποιούνται πάλι για την εύρεση πόρων, επιλέγουν τους ανθρώπους με τους οποίους θα συνεργαστούν, γνώριμους από τα χρόνια της Σλουμπερζέ, συγκροτούν επιτροπή και κάνουν διαγωνισμό για την πρόσληψη υπαλλήλου στο πλαίσιο της κουλτούρας της εποχής ΟΠΕΒ. Επιλέγεται η φιλόλογος Αλκμήνη Πιτσιλαδή. Η κοινότητα των βιβλιοθηκονόμων εκφράζει αντιρρήσεις.
«Αυτενεργήσαμε» λέει συχνά η Αρτεμις Σερδάκη, η πρόεδρος των «Φίλων της ΠΕΒ», που βραβεύθηκαν εφέτος από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τη συμβολή τους στη φιλαναγνωσία. Η ανακαινισμένη βιβλιοθήκη άνοιξε τις πόρτες της τον Σεπτέμβριο του 2023.
Πολυλειτουργικοί χώροι, σχεδιασμένοι από τον Δημήτρη Χαλκιόπουλο, φιλοξενούν περίπου 8.000 βιβλία για παιδιά και εφήβους. Ανάμεσα σε αυτά διασώζονται και ορισμένα από τα πρώτα βιβλία της βιβλιοθήκης – μεταξύ των οποίων και ξενόγλωσσα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία του σπουδαίου Μπρούνο Μουνάρι – και τεκμήρια του αρχείου της από δράσεις των πρώτων χρόνων της. Η βιβλιοθήκη – την οποία λειτουργεί πλέον ο δήμος, υπό τη στενή εποπτεία και συνεργασία των «Φίλων» – εξυπηρετεί τους μαθητές δύο νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων, ενός γυμνασίου και λυκείου, και γιόρτασε τον έναν χρόνο λειτουργίας με ένα πυκνό τριήμερο εργαστηρίων και εκδηλώσεων, με συγγραφείς και παιδαγωγούς.
Τρεις δήμαρχοι που συνδέονται με διαφορετικές εποχές της βιβλιοθήκης ήταν εκεί· μια ένδειξη ότι, στο Βελβεντό τουλάχιστον, οι Αρχές έχουν πειστεί για τη σημασία της βιβλιοθήκης και το χρέος να τη στηρίξουν. Στη συζήτηση με θέμα «Οι παιδικές βιβλιοθήκες σήμερα» βιβλιοθηκονόμοι και υπεύθυνοι δέκα παιδικών βιβλιοθηκών αντάλλαξαν εμπειρίες και απόψεις. Η στελέχωση και η επιμόρφωση, η συνεργασία και η δικτύωση ήταν μερικά από τα θέματα που συζητήθηκαν.
Φάνηκε ότι δεν υπάρχουν απόλυτες απαντήσεις. Εγινε επίσης φανερό πόσο σημαντικές είναι τελικά η πρωτοβουλία και η αυτενέργεια, μέσα στα θεσμικά όρια κάθε βιβλιοθήκης, προκειμένου αυτή να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κοινωνίας που εξυπηρετεί. Αλλες είναι δημόσιες (εποπτεύονται από το υπουργείο Παιδείας), άλλες ανήκουν στους δήμους, άλλες σε ειδικούς φορείς.
Οι έξι παιδικές βιβλιοθήκες του Δήμου Καλαμαριάς έχουν αυτοοργανωθεί σε ένα δίκτυο και μοιράζονται μεταξύ τους εργασίες (καταλογογράφηση, σχεδιασμό δράσεων κ.ά.) προκειμένου να ενώσουν πόρους και δυνάμεις για τη μέγιστη ωφέλεια όλων. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Κόνιτσας στην Ηπειρο υλοποιεί, με άλλους φορείς, προγράμματα σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά της διασυνοριακής περιοχής Ελλάδας – Αλβανίας στην οποία βρίσκεται.
Η Βιβλιοθήκη του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Αθήνα, με βιβλία σε πολλές γλώσσες, πραγματοποιεί μαθήματα ελληνικών σε πρόσφυγες γονείς και μαθήματα μητρικής γλώσσας για παιδιά. Για την κοινωνιολόγο Ειρήνη Βοκοτοπούλου, παλιά συνεργάτιδα της Ελγκας Καββαδία στον σχεδιασμό προγραμμάτων και σύμβουλο της ΠΕΒ στο Βελβεντό, σημασία έχει να υπάρχει χρηματοδότηση για υποδομές και εξοπλισμό και για την ανάπτυξη συλλογών με νέα βιβλία κάθε χρόνο. «Δεν μπορεί», υπογραμμίζει εμφατικά, «οι βιβλιοθήκες να στηρίζονται στη φιλανθρωπία και σε δωρεές βιβλίων».
«Ζούσαμε εκεί…»
Εύκολα διαπιστώνει κάποιος ότι για τις τοπικές κοινότητες μια βιβλιοθήκη είναι πολλά παραπάνω από ένας χώρος με βιβλία. Γίνεται σημείο αναφοράς, τόπος όπου καλλιεργείται η κοινωνική συνοχή και διατηρείται η μνήμη της κοινότητας. Οι ακροατές του Παλαβού ενθουσιάζονται όταν τους δείχνει στην οθόνη μια φωτογραφία του όταν ήταν παιδί με τους φίλους του στη βιβλιοθήκη. Αναγνωρίζουν τον φιλόλογό τους Ευθύμη Αργυρόπουλο. Θα φωτογραφίσουν τις παιδικές του ζωγραφιές και θα του τις στείλουν με το κινητό.
«Η βιβλιοθήκη ήταν για εμάς ένα καταφύγιο» θα μου πει εκείνος αργότερα. Ετρωγε βιαστικά μετά το σχολείο για να είναι στη βιβλιοθήκη στις δύο κι έφευγε το βράδυ. «Πηγαίναμε εκεί για να ξεφύγουμε από κάτι ή για να μπούμε σε κάτι άλλο. Ηταν ένας χώρος όπου νιώθαμε ασφαλείς, όπου αναπτύχθηκαν σχέσεις και φιλίες ζωής σε ένα περιβάλλον ισοτιμίας και αποδοχής. Νιώθαμε τη βιβλιοθηκάριο, την Ιουλία, σαν μητέρα μας. Ηταν για όλους μια μεγάλη αγκαλιά. Διαβάζαμε βιβλία, γράφαμε ποιήματα, ζωγραφίζαμε σαν τον Μονέ και τον Βαν Γκογκ, βάζαμε δίσκους στο πικάπ και ακούγαμε «Λιλιπούπολη» και «Ντενεκεδούπολη». Μεγαλώνοντας ακούγαμε Pink Floyd, γράφαμε κι ανεβάζαμε θεατρικές παραστάσεις για τα μικρότερα παιδιά, τυπώναμε εφημερίδα. Η βιβλιοθήκη δεν είχε μόνο βιβλία. Ηταν ένας ολόκληρος κόσμος, ζούσαμε εκεί».
