Ενα σύστημα μεταβιβάσεων που στηρίζεται κατά βάση στην εμπιστοσύνη μεταξύ αποστολέα – παραλήπτη και οι απαρχές του χάνονται στην Ινδία του… 8ου αιώνα και τις συναλλαγές με εμπόρους από την αραβική χερσόνησο βρίσκεται τους τελευταίους μήνες στο «μικροσκόπιο» των Αρχών, που «βλέπουν» μεταξύ των χρηστών του εγκληματικές ή ακόμη και τρομοκρατικές οργανώσεις. Ο λόγος για το σύστημα Hawala, η χρήση του οποίου είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε Μέση Ανατολή, Μαγκρέμπ, Κέρας της Αφρικής και Ινδική Υποήπειρο και επιτρέπει διασυνοριακές μεταβιβάσεις χρηματικών ποσών χωρίς τη μεσολάβηση τραπεζικών ιδρυμάτων.
Το Hawala λειτουργεί χάρη στους διαμεσολαβητές, τους λεγόμενους hawaladars. Ειδικότερα, όποιος θέλει να μεταφέρει χρήματα βρίσκει έναν διαμεσολαβητή και του καταβάλλει το ποσό, αυτός με τη σειρά του επικοινωνεί με έναν άλλο διαμεσολαβητή στη χώρα προορισμού των χρημάτων, ο οποίος τέλος αναλαμβάνει να καταβάλει το ποσό στον παραλήπτη.
Το σύστημα «θωρακίζεται» με τη χρήση κωδικών, ώστε τα συμφωνημένα ποσά να φτάνουν όντως στον εκάστοτε παραλήπτη. Τα έσοδα των διαμεσολαβητών, δε, προκύπτουν από την προμήθεια που κατακρατούν, ενώ φυσικά δεν υφίστανται το κόστος συναλλαγματικής μετατροπής.
Λειτουργεί κάτω από τα ραντάρ
Το σύστημα είναι δημοφιλές ακριβώς επειδή επιτρέπει την εύκολη και γρήγορη μεταφορά χρημάτων. Λειτουργεί, άλλωστε, εξ ολοκλήρου κάτω από τα ραντάρ του τραπεζικού συστήματος. Το πλεονέκτημα της γρήγορης και χωρίς πολλές ερωτήσεις μεταφοράς κεφαλαίων εκμεταλλεύονται κυρίως μετανάστες προκειμένου να ενισχύσουν τις οικογένειες που έχουν αφήσει πίσω στην πατρίδα τους. Ιδίως, δε, όσοι στερούνται νομιμοποιητικών εγγράφων καταφεύγουν στο Hawala, αφού οι συναλλαγές μέσω τραπεζικών ιδρυμάτων είναι για αυτούς αδύνατες.
Οι διεθνείς συναλλαγές εκτός του επίσημου τραπεζικού δικτύου και η πραγματοποίησή τους από ένα παράλληλο σύστημα με μηδαμινούς ελέγχους, υποκαταγραφή και αδυναμία παρακολούθησης από τις τοπικές εποπτικές αρχές, ωστόσο, ευνοεί τη μεταφορά ποσών που αποτελούν προϊόν παράνομων δραστηριοτήτων, δικτύων διακίνησης ανθρώπων ή ακόμη και τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών οργανώσεων.
Το Hawala στην Ελλάδα
Σε μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης και «χαρτογράφησης» του συστήματος Hawala στη χώρα μας, «Το Βήμα» επικοινώνησε με στελέχη της Ελληνικής Αστυνομίας προκειμένου να απαντηθούν μια σειρά από ερωτήσεις: Πώς λειτουργεί στην πράξη; Χρησιμοποιείται πράγματι για μεταφορές «μαύρου χρήματος»; Εχει διαπιστωθεί συσχέτισή του με κυκλώματα διακίνησης μεταναστών;
Στην Ελλάδα το Hawala έγινε για πρώτη φορά αντιληπτό από τις Αρχές το καλοκαίρι του 2015, στην κορύφωση της προσφυγικής κρίσης, καθώς τότε αρκετοί πρόσφυγες – κυρίως Σύροι – το χρησιμοποίησαν για να μεταφέρουν μεγάλα χρηματικά ποσά. Υπάρχουν όμως και χώρες, όπως η Ινδία, που το εν λόγω σύστημα έχει νομιμοποιηθεί, ενώ σε άλλες έχει απαγορευτεί διά νόμου, λόγω της μη απόδοσης φόρων αλλά και της αδιαφάνειας του τρόπου λειτουργίας του εν γένει.
Ο Γιώργος Καλλιακμάνης, πρόεδρος Αστυνομικών Υπαλλήλων Νοτιοανατολικής Αττικής, εξηγεί αρχικά πως «στις περιοχές που διαμένουν και δραστηριοποιούνται αλλοδαποί λειτουργούν σε μεγάλους αριθμούς «επίσημα» αλλά και άτυπα ανταλλακτήρια, μέσω των οποίων γίνονται συνηθέστερα οι αποστολές χρημάτων στις χώρες καταγωγής τους». Οπως ξεκαθαρίζει, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι μεταφορές αυτές αφορούν ποσά που αποκτήθηκαν νόμιμα από την εργασία των μεταναστών, καθώς οι περισσότεροι έχουν δουλέψει για χρόνια είτε στην Ελλάδα είτε σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και επιθυμούν τα χρήματα να φτάσουν στις οικογένειές τους πίσω στην πατρίδα. «Ομως υπάρχουν και «σκοτεινοί» λόγοι για τους οποίους κάποιοι θέλουν να στείλουν χρήματα ανώνυμα. Εδώ είναι που μπαίνει στην εξίσωση το Hawala» συνεχίζει.
Για αποφυγή ελέγχων
Σύμφωνα με στελέχη της Διεύθυνσης Οικονομικής Αστυνομίας, «το Hawala, ουσιαστικά, αφορά συναλλαγές που δεν μπορούν για μία σειρά από λόγους να σχετίζονται με τα επίσημα τραπεζικά συστήματα. Εφευρέθηκε λοιπόν ένα διεθνές παράλληλο σύστημα, μέσω του οποίου αποφεύγονται οι ανεπιθύμητοι έλεγχοι και οι όποιες αιτιολογήσεις απαιτούνται σε μια νόμιμη συναλλαγή μεταξύ τραπεζών».
Οι συναλλαγές μέσω Hawala, φυσικά, δεν είναι ανιχνεύσιμες. Δηλαδή, δεν καταγράφονται με τον τρόπο που καταγράφονται όλες οι μεταβιβάσεις χρημάτων εντός του τραπεζικού δικτύου. Οι ίδιες πηγές, μάλιστα, διαχωρίζουν τη λειτουργία του εν λόγω συστήματος από τις συναλλαγές που γίνονται μέσω εταιρειών πληρωμών, όπως η Western Union, ή από τις ταχυδρομικές επιταγές, οι οποίες είναι απολύτως νόμιμες και ανιχνεύσιμες. «Αντίθετα, εδώ έχουμε ένα σύστημα όπου μοναδική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση των συναλλαγών είναι η ύπαρξη δύο διαμεσολαβητών. Ο πρώτος βρίσκεται στο κράτος από όπου αποστέλλονται τα χρήματα και ο δεύτερος στο κράτος για το οποίο προορίζονται».
Διακίνηση μεταναστών
Πηγές της ΕΛ.ΑΣ. επιβεβαιώνουν ότι τo Hawala χρησιμοποιείται κατά κόρον για την καταβολή χρημάτων που αφορούν την παράνομη διακίνηση μεταναστών. Ο εκάστοτε ενδιαφερόμενος, περιγράφουν, συμφωνεί να καταβάλει ένα ποσό στον διακινητή που του υπόσχεται να τον «περάσει» στην Ευρώπη. Ενας διαμεσολαβητής αναλαμβάνει να παραλάβει το ποσό από τον μετανάστη και ένας άλλος να το καταβάλει στον διακινητή. Και εδώ οι μεσολαβητές αναλαμβάνουν και τον ρόλο των εγγυητών, καθώς εξασφαλίζουν ότι τα χρήματα θα δοθούν στον διακινητή, εφόσον ο μετανάστης φτάσει ασφαλής στον προορισμό του. Με τον τρόπο αυτόν «απαντάται» η ανησυχία των μεταναστών για το ενδεχόμενο ο διακινητής να κρατήσει τα χρήματα χωρίς να τους βοηθήσει να φτάσουν στον προορισμό τους.
Οπως εξηγούν στελέχη της Οικονομικής Αστυνομίας, «από τις συνομιλίες σε διαδικτυακές εφαρμογές προκύπτει ότι όταν φτάσει ο μετανάστης στον προορισμό του, στέλνει μια φωτογραφία ώστε να το αποδείξει και να ολοκληρωθεί η «αγοραπωλησία». Με τον τρόπο αυτόν βλέπει ο διαμεσολαβητής ότι όλα πήγαν όπως είχαν συμφωνηθεί και αποδεσμεύει τα χρήματα προς τον διακινητή».
Η εξιχνίαση και η «ταρίφα»
Στη χώρα μας εξαρθρώθηκε πρόσφατα μεγάλη εγκληματική οργάνωση που διακινούσε άτομα σε άλλες χώρες μέσω του Αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος»: Οι μετανάστες έρχονταν από τα παράλια της Τουρκίας, τα χρήματα τα παραλάμβαναν και τα «ασφάλιζαν» – δηλαδή, αναλάμβαναν να τα καταβάλουν μόνο εάν ολοκληρωνόταν το «πέρασμα» στο εξωτερικό – δύο γραφεία που λειτουργούσαν ως «βιτρίνες» των διαμεσολαβητών. Στη συνέχεια οι διακινητές τούς μετέφεραν στο αεροδρόμιο ώστε να ταξιδέψουν για τον τελικό προορισμό τους. Η εγκληματική οργάνωση αποτελούνταν από εννέα αραβόφωνα άτομα που συνελήφθησαν, ενώ στο δίκτυο φέρονται να εμπλέκονται και άλλα άτομα που δεν ταυτοποιήθηκαν. Κατά το mondus operandi της σπείρας, τους μετανάστες μετέφεραν στο αεροδρόμιο διαφορετικά πρόσωπα κάθε φορά, ενώ άλλαζαν ρούχα για να μην κινούν τις υποψίες των Αρχών. Η συμφωνημένη αμοιβή για τη μεταφορά κάθε μετανάστη ήταν 4.000 ευρώ.
Ζήτημα αδιαφάνειας
«Κανείς δεν βλέπει τι χρήματα φεύγουν και πού καταλήγουν»
Εστιάζοντας στο ζήτημα της αδιαφάνειας του συστήματος Hawala, ο Σπήλιος Κρικέτος, γενικός γραμματέας της Ενωσης Αστυνομικών Υπαλλήλων Δυτικής Αττικής, σημειώνει ότι «η συγκεκριμένη διαδικασία περιλαμβάνει κάτι το νεφελώδες, καθώς κανένας από τους εμπλεκομένους δεν αφήνει το αποτύπωμά του», ενώ ο συνάδελφος του, Γιώργος Καλλιακμάνης, προσθέτει ότι «κανένας δεν μπορεί να δει τι χρήματα φεύγουν και πού καταλήγουν».
Παράλληλα, όπως εξηγούν τα στελέχη της Διεύθυνσης Οικονομικής Αστυνομίας, ο διαμεσολαβητής που βρίσκεται, για παράδειγμα, στην Ελλάδα κρατάει μια μικρή προμήθεια και παράλληλα αναλαμβάνει να εξασφαλίσει ότι ο διαμεσολαβητής στη χώρα προορισμού όντως θα καταβάλει τα χρήματα σε αυτόν για τον οποίο προορίζονται: «Η προμήθεια είναι της τάξεως του 5% με 10%, ανάλογα πάντα και με το ύψος της εκάστοτε συναλλαγής» αναφέρουν.
Γιατί, όμως, οι άνθρωποι καταφεύγουν σε αυτό το σύστημα, το οποίο σε αντίθεση με τις τράπεζες και τις εξειδικευμένες εταιρείες μεταβιβάσεων δεν προσφέρει καμιά εγγύηση; Τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. επισημαίνουν ότι συνήθως τα πρόσωπα που καταφεύγουν σε διαμεσολαβητές και στο σύστημα Hawala είναι άτομα που ζουν παράνομα σε μια χώρα και δεν διαθέτουν αριθμό φορολογικού μητρώου ή ακόμα και ταξιδιωτικά έγγραφα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν καν να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό στο όνομά τους.
Επιπλέον, υπάρχουν αρκετά «οφέλη» για αυτούς που χρησιμοποιούν το Hawala, προσθέτουν. Τα χρήματα μπορούν να φτάσουν αυθημερόν, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να επιτύχουν το μικρότερο δυνατό κόστος συναλλαγής, καθώς υπάρχουν χώρες, όπως η Συρία και το Ιράν, όπου η αποστολή εμβασμάτων με τη νόμιμη οδό έχει ιδιαίτερα αυξημένες προμήθειες.
«Βασικό κρίκο στη λειτουργία του συστήματος αποτελούν, πράγματι, οι διαμεσολαβητές που είναι ταυτόχρονα και εγγυητές των χρημάτων που αποστέλλονται στο εξωτερικό. Οσο για τα ποσά που διακινούνται, έχουμε διαπιστώσει εμβάσματα που ξεκινούν από χαμηλά – 150, 300 ή 400 ευρώ – αλλά έχουμε επίσης διαπιστώσει μεταφορές της τάξης των 30.000 ευρώ».
Μεταβίβαση με… κωδικό
Τα μικρομάγαζα που γίνονται… παρατράπεζες
Αναλύοντας τις λεπτομέρειες ενός συστήματος που τα τελευταία χρόνια έχει παίξει κομβικό ρόλο στη διακίνηση προσφύγων και μεταναστών προς την Ευρώπη, τα στελέχη της Οικονομικής Αστυνομίας αναφέρονται και σε ακόμη μια «πρωτοτυπία» του Hawala: Στις μεταβιβάσεις χωρίς την πραγματική… μεταβίβαση χρημάτων.
«Στο Hawala τα χρήματα δεν μεταφέρονται και δεν μετακινούνται από τη μια χώρα στην άλλη αφού δεν υπάρχει κυριολεκτική διασυνοριακή μεταφορά. Οποιος, για παράδειγμα, απευθύνεται σε έναν διαμεσολαβητή στην Ελλάδα αφήνει τα χρήματά του και παίρνει έναν κωδικό. Ο διαμεσολαβητής που βρίσκεται στην Ελλάδα κρατάει την προμήθειά του. Ο εγχώριος διαμεσολαβητής συνήθως βρίσκεται σε επιχειρήσεις στο κέντρο της πόλης που λειτουργούν συγκαλυμμένα ως μίνι μάρκετ, καταστήματα κινητής τηλεφωνίας και καφετέριες. Ωστόσο, συνήθως για την προστασία τους δεν αναφέρουν την ακριβή διεύθυνσή τους, αλλά κάποια άλλη σε κοντινό σημείο. Παράλληλα, δίνονται στον “καταθέτη” τα στοιχεία και η διεύθυνση στην πόλη-προορισμό καθώς και το τηλέφωνο επικοινωνίας τού εκεί μεσολαβητή».
Εν συνεχεία, ο παραλήπτης των χρημάτων απευθύνεται στον εκεί μεσολαβητή και παραλαμβάνει τα χρήματα. Με τον τρόπο αυτόν οι μεσολαβητές κερδίζουν από την προμήθεια και από το ότι λειτουργούν και προς τις δύο κατευθύνσεις – δηλαδή, παραλαμβάνουν χρήματα και καταβάλλουν χρήματα.
«Σε περίπτωση που υπάρξει κάποιο έλλειμμα μεταξύ μεσολαβητών γίνεται μια μίνι εκκαθάριση, καθώς είτε του στέλνουν τα χρήματα με φυσικό τρόπο είτε του παρέχουν κάποια υπηρεσία στο εξωτερικό» περιγράφουν τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ., σημειώνοντας πως αυτοί που αναλαμβάνουν να ασχοληθούν με το Hawala ως διαμεσολαβητές χαίρουν εκτίμησης μεταξύ των μελών της κοινότητάς τους και λειτουργούν με κώδικα τιμής και εμπιστοσύνης που δεν σπάει, αλλιώς τίθενται εκτός δικτύου ή μπορεί να χάσουν ακόμα και τη ζωή τους.
Συντονισμός: Άγγελος Σκορδάς
Γράφουν: Ανδρέας Αγγελόπουλος, Βελίκα Καραβάλτσιου, Μαρία Κρουστάλη, Πέτρος Κωνσταντινίδης, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιώργος Φωκιανός
