Η διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος της Αθήνας καθορίστηκε στην πορεία των χρόνων κυρίως από αποσπασματικές αναπλάσεις που είχαν ως στόχο απλώς τον εξωραϊσμό μιας γειτονιάς, σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς όραμα για τη βελτίωση της ζωής στον δημόσιο χώρο. Πολλοί φιλόδοξοι αστικοί σχεδιασμοί που εξαγγέλθηκαν κατά καιρούς, συχνά με ηχηρές δηλώσεις, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ ή υλοποιήθηκε ένα μέρος τους, ενώ πολλοί, στο πέρασμα των χρόνων, σημαδεύτηκαν από το «ράβε-ξήλωνε» σχεδίων και έργων.

Η νέα δημοτική αρχή

Τον τελευταίο μήνα άνοιξε και πάλι ένας δημόσιος διάλογος για την Αθήνα με επίκεντρο τα σχέδια του νεοεκλεγμένου δημάρχου Αθηναίων Χάρη Δούκα για επαναφορά στην κυκλοφορία της Βασιλίσσης Ολγας, στην οποία προχωρούν έργα ανάπλασης, προϋπολογισμού 5,8 εκατομμυρίων ευρώ. Η νέα δημοτική αρχή θεωρεί ότι οι πόλεις χρειάζονται ανασχεδιασμό, λόγω των αυξανόμενων προκλήσεων της κλιματικής και ενεργειακής κρίσης και των επιπτώσεών τους στο αστικό και φυσικό περιβάλλον. «Δεν μπορούν να αγνοούνται οι πρωτόγνωρες συνθήκες που ζούμε και ο σχεδιασμός να συνεχίζεται με όρους παρελθόντος. Πολύ περισσότερο στην Αθήνα, με τη μεγάλη πολεοδομική πυκνότητα, τον άναρχο σχεδιασμό, την έλλειψη δημόσιου χώρου και πρασίνου» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Δούκας.

«Ο επανασχεδιασμός έργων και υποδομών χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη παράγοντες βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας – όπως το πράσινο στις πόλεις, η αντιπλημμυρική – αντισεισμική προστασία, η προτεραιότητα στη φροντίδα δημόσιων δομών – καθώς και μέτρα κοινωνικής υποστήριξης για τους «εκτός των τειχών» συμπολίτες με αναπηρίες, ειδικές ανάγκες στέγης κ.ά.» επισημαίνει ο ίδιος.

Μια ιστορία 80 χρόνων

Με φιλόδοξα σχέδια για την Αθήνα είχαν ξεκινήσει και πολλοί προκάτοχοί του στον δημαρχιακό θώκο της πρωτεύουσας. Από τα πλέον εμβληματικά εκείνο του Αντώνη Τρίτση, όταν το 1991 είχε παρουσιάσει τις ολοκληρωμένες αστικές παρεμβάσεις για τη μητροπολιτική Αθήνα με ένα δίκτυο τραμ να διατρέχει το ιστορικό κέντρο, πολλές πεζοδρομήσεις και χώρους πρασίνου. Είχε προηγηθεί επί δημαρχίας Μιλτιάδη Εβερτ, το 1988, η πρόταση για τη δημιουργία του περίφημου «τόξου» σύνδεσης μεταξύ των ανατολικών και δυτικών περιοχών της Αθήνας. Αφορούσε την ενοποίηση των ανοικτών και αρχαιολογικών χώρων της κεντρικής πόλης σε ένα ενιαίο πάρκο τριών χιλιομέτρων, από τον Κεραμεικό έως το Παναθηναϊκό Στάδιο, με προεκτάσεις προς τα δυτικά στο Γκάζι και ανατολικά στο Χίλτον.

Η ιδέα κάθε άλλο παρά πρωτότυπη ήταν. Προϋπήρχε από τα πρώτα σχέδια για την Αθήνα. Μάλιστα, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών κ. Ανδρέας Γιακουμακάτος, ένας μεγάλος περίπατος με την ενοποίηση του Ζαππείου με τον ναό Ολυμπίου Διός προβλεπόταν, μαζί με την ενοποίηση και του Παναθηναϊκού Σταδίου και του Αρδηττού, εδώ και 80 χρόνια, στις μελέτες του μεταξικού υπουργείου Διοικήσεως Πρωτευούσης και στον αντίστοιχο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό εν μέσω κατοχής, το 1944.

Ο αρχαιολογικός περίπατος

Το 1976 ο Αλέξανδρος Φωτιάδης οραματίστηκε και πάλι την αναβίωση του παλαιού σχεδίου για ένα Αρχαιολογικό Πάρκο, από το Ολυμπιείο έως τον Κεραμεικό. Τελικά το 1983, το τότε ΥΠΕΧΩΔΕ παρουσιάζει τον μεγάλο αρχαιολογικό περίπατο στο πλαίσιο του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθηνών (ΡΣΑ). Η ιδέα επανέρχεται στα τέλη της δεκαετίας του ’90, μετά την κλήρωση της Αθήνας για τη φιλοξενία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.

Αναπλάσεις

Ο πεζοδρόμος Συγγρού και τα σχέδια Πικιώνη

Το 2011 παρουσιάστηκαν και τα σχέδια μεταμόρφωσης της λεωφόρου Συγγρού, με σχέδια έως και πεζοδρόμησης μέρους της με περιορισμό του πλάτους του οδικού χώρου, ως άξονα σύνδεσης του ιστορικού Κέντρου με το Φαληρικό Δέλτα. Το 2017 εμφανίστηκε το πρόγραμμα «Νέα Αθήνα» με έργα βάσει ώριμων μελετών των τελευταίων δεκαετιών, αλλά ούτε αυτό προχώρησε.

Ωστόσο, υπάρχουν και παραδείγματα οραματικών προτάσεων που δεν έμειναν στις μακέτες και άλλαξαν την όψη της πόλης, ήδη από τη δεκαετία του ‘50, όπως οι διαμορφώσεις του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη στον λόφο Φιλοπάππου, η πεζοδρόμηση του «σταυρού» Βαλαωρίτου – Βουκουρεστίου στα τέλη της δεκαετίας του ’70, η ανάπλαση της Πλάκας τη δεκαετία του ’80 και η πεζοδρόμηση της Ερμού το 1997. Οσο για τις παρεμβάσεις σε Ψυρρή και Γκάζι, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, δεν κατατάσσονται στα θετικά παραδείγματα καθώς οι περιοχές έχασαν τις παραδοσιακές εμπορικές χρήσεις και την κατοικία.

Τελευταία, σε ρότα υλοποίησης έχει μπει η διπλή ανάπλαση λεωφόρου Αλεξάνδρας -Βοτανικού, ένα έργο που θεσμοθετήθηκε το 2006 από το τότε ΥΠΕΧΩΔΕ. Σήμερα προχωρά η δημοπράτηση του έργου για τη δημιουργία πάρκου έκτασης 215 στρεμμάτων στον Ελαιώνα. Οσο για την αναβάθμιση του φαληρικού όρμου, τα έργα είναι «παγωμένα» από το 2018, καθώς η Περιφέρεια δεν έχει ακόμη προκηρύξει τα έργα της δεύτερης φάσης.