Τι συμβαίνει στην Εκκλησία της Ρωσίας

Από το 1917, όταν και κυριάρχησε η Οκτωβριανή Επανάσταση, ένα πέπλο φόβου και μυστηρίου κάλυπτε τα «δρώμενα» στην άλλοτε κραταιά Αγία Ρωσία. Ναοί γκρεμίζονταν, μοναστήρια έκλειναν, πιστοί και κληρικοί οδηγούνταν στις φυλακές και στις εξορίες. Το Πατριαρχείο Μόσχας έχανε την αίγλη του τσάρου, αποκτούσε όμως εκτάσεις, εδάφη, κυριαρχίες και δικαιοδοσίες στην αχανή Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.
Η κόκκινη, η μικρή και η λευκή Ρωσία αποτελούσαν τις σταθερές βάσεις από την εποχή του Βλαδίμηρου του Κιέβου, της Σοφίας Παλαιολογίνας, του Μεγάλου Πέτρου μέχρι και του τελευταίου της οικογένειας των Ρομανόφ, Νικολάου Β’.

Μόνο 250 ενεργές ενορίες

Μόσχα, Κίεβο και Μινσκ. Και μετά, επί σιδηρού παραπετάσματος, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Λιθουανία, Μολδαβία, Εσθονία, Λετονία, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Αρμενία, ακόμη και Τουρκμενιστάν, και για ένα μικρό χρονικό διάστημα εκκλησιαστικά και Γεωργία. Ομως, παρά τις αχανείς εκτάσεις, στο λυκόφως του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχαν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, μόνο 250 ενεργές ενορίες έναντι 54.000 το 1914. Αλλά ότανο χιτλερικός στρατός βρίσκεται προ των πυλών, ο μεγαλωμένος στα εκκλησιαστικά σχολεία της Γεωργίας –και κατά τον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ επί πολλές δεκαετίες στην Ουάσιγκτον Ανατόλι Ντομπρίνιν, μέχρι το τέλος της ζωής του ακολουθούσε το μοναστηριακό ωράριο –Ιωσήφ Στάλιν δείχνει να αλλάζει τη στάση του. Το κάλεσμα στις 3 Ιουλίου του 1941 προς «τους αδελφούς και τις αδελφές» για τον θανάσιμο κίνδυνο που απειλεί την πατρίδα δείχνει αλλαγή πλεύσης έστω και ελάχιστων μοιρών. Και η συνάντησή του στο Κρεμλίνο τον Σεπτέμβριο του 1943 με τους Μητροπολίτες Σέργιο, Αλέξιο και Νικόλαο, παρουσία και του υπουργού Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μόλοτοφ, επιβεβαιώνει αυτή την παρέκκλιση της μέχρι τότε ισχύουσας κατάστασης. Αλλωστε ο Σέργιος ήταν μεταξύ των πρώτων που κάλεσαν τον λαό σε αντίσταση κατά των χιτλερικών.

Ομως οι διώξεις συνεχίζονται, οι ναοί παραμένουνκλειστοί ή γκρεμίζονται ή και σε ορισμένες περιπτώσεις στη θέση τους δημιουργούνται ακόμη και πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων.

Η περεστρόικα και η γκλάσνοστ του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανέτρεψαν όλα τα δεδομένα. Η Εκκλησία, η Ορθοδοξία και το Πατριαρχείο Μόσχας άρχισαν και πάλι να ανθούν. Και ενώ το 1991 μονάχα 1/3 των Ρώσων δήλωναν ορθόδοξοι, σύμφωνα με μια έρευνα, το ποσοστό στους ερωτηθέντες φτάνει σήμερα το 74%. Η «παραβίαση» του κοσμικού χαρακτήρα το 1997 από τον Μπορίς Γέλτσιν, ο οποίος με νόμο αναγνώρισε «τον ειδικό ρόλο της Ορθοδοξίας στην ιστορία και στην εξέλιξη και της πνευματικότητάς της και του πολιτισμού της», λειτουργεί ενισχυτικά.
Και οι δημόσιες εμφανίσεις μερικά χρόνια αργότερα του Βλαντίμιρ Πούτιν και του Ντμίτρι Μεντβέντεφ σε ναούς, μοναστήρια και εκκλησιαστικές τελετές αναδεικνύουν και πάλι την Αγία Ρωσία.

Η πτώση όμως των τειχών έφερε και απώλειες στις εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες του Πατριαρχείου Μόσχας, με πρώτη την Εσθονία. Σήμερα την ανεξαρτητοποίησή της διεκδικεί και η Ουκρανία, η «μικρή Ρωσία», ενώ την ίδια ώρα, παρά τις δημόσιες δηλώσεις στήριξης της Ορθοδοξίας, σύμφωνα με την εφημερίδα «Νόβιε Ιζβέστια», μόνο 2,5 από τα 147 εκατομμύρια των Ρώσων, ποσοστό 2%, παρέστησαν στη λειτουργία των Χριστουγέννων, γεγονός που δείχνει, όπως σημειώνεται, ότι η αθεΐα είναι βαθιά ριζωμένη και μπορεί οι Ρώσοι να δηλώνουν ορθόδοξοι, να βαπτίζονται, να παντρεύονται και να κηδεύονται με χριστιανικές τελετές, όμως παραμένουν μακριά από τις θείες λειτουργίες. Χαρακτηριστική είναι και η δημοσκόπηση του Κέντρου Λεβάντα, όπου 30% των ερωτηθέντων αναφέρουν ότι δεν πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού και το 3% τονίζει ότι εκκλησιάζεται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.

Επί 70 και πλέον έτη τα αυτονομιστικά εκκλησιαστικά κινήματα στην Ουκρανία ήταν «πανταχού παρόντα». Το πέπλο όμως μυστηρίου της ΕΣΣΔ σκέπαζε τα πάντα. Η ανεξαρτητοποίησή της στις αρχές του ’90 άρχισε να εμφανίζει τις ρωγμές και στο σύστημα της εκκλησιαστική διοίκησης και τις τάσεις απόσχισης από το Πατριαρχείο Μόσχας και πασών των Ρωσιών. Θρυαλλίδα των σημερινών εξελίξεων αποτέλεσε η εκλογή του διαδόχου του Πατριάρχη Ποιμένα, μιας από εμβληματικές μορφές της Ορθοδοξίας. Ηεκλογή του πρώτου εσθονού την καταγωγή Πατριάρχη Αλεξίου ήταν η αφορμή για να δημοσιοποιηθούν οι πρώτες ρωγμές στο οικοδόμημα της διοίκησης του Πατριαρχείου. Και ο κύριος αντίπαλος του αοιδήμου Αλεξίου, ο τότε Μητροπολίτης Κιέβου Φιλάρετος, αφού με μια ομάδα επισκόπων διεκδίκησε από τη Μόσχα την αυτοκεφαλία, στο τέλος αποσχίστηκε. Οι ιεράρχες που τον στήριξαν σε εκείνεςτις πρώτες κινήσεις αυτοκεφαλίας φαίνεται να μην τον ακολουθούν μέχρι τέλους και σύμφωνα με πληροφορίες καθοριστικός ήταν ο ρόλος των παρεμβάσεων της KGB και της διαδόχου τηςFSB, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι η χώρα κατέρρεε στις αρχές του’90 οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά, φαίνεται ότι λειτουργούσαν συντονισμένα και διέσωσαν τη Ρωσία σε πολλές κρίσιμες στιγμές

Ωστόσο η αρχή έγινε και ο άλλοτε κραταιός Μητροπολίτης Κιέβου του Πατριαρχείου Μόσχας Φιλάρετος αυτοανακηρύσσεται Πατριάρχης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας. Και σήμερα προΐσταται μιας σχισματικής Εκκλησίας που κατά ορισμένες εκτιμήσεις ηγείται 29 επαρχιών, 40 αρχιερέων, 26 θεολογικών σεμιναρίων και 48 ανδρικών και γυναικείων μοναστηριών και περίπου 5.000 ενοριών. Ο 89 ετών Φιλάρετος αποτελεί γέννημα θρέμμα της ΕΣΣΔ και έναν από τους ελάχιστους και έπειτα από πολλές δεκαετίες Ουκρανούς που εκλέχθηκαν μητροπολίτες Κιέβου της Εκκλησίας της Μόσχας, μέλος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, δηλαδή του «υπουργείου Εξωτερικών» του Πατριαρχείου Ρωσίας, και έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης τη δεκαετία του ’60 με «εφαλτήριο» την Αυστρία. Οι σχέσεις του με την KGB αποτέλεσαν πολλές φορές αντικείμενο δημοσιευμάτων, ενώ διατηρεί άριστες σχέσεις με όλη την πολιτική ηγεσία της χώρας, από τον άλλοτε κραταιό Βίκτορ Γιουστσένκο μέχρι τον σημερινό πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο.

Ο δεύτερος υπερασπιστής του Αυτοκεφάλου είναι ο Μητροπολίτης Κιέβου κ. Μακάριος. Γεννημένος το 1944 ηγείται μιας Εκκλησίας περίπου 3 εκατομμυρίων που τα μέλη της ζουν κυρίως στη Δυτική Ουκρανία, όπου δραστηριοποιούνται οι εθνικιστές. Με περισσότερες από 500 ενορίες και 400 κληρικούς, ξεκίνησε την αυτοκεφαλιστική δράση της λίγο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917. Εχει άμεση σύνδεση με τους Ουκρανούς του Καναδά και των ΗΠΑ που υπάγονται στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ διασυνδέεται και με τις αυτοκεφαλιστικές τάσεις που διαμορφώνονται στη Λευκορωσία.

Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, πάνω από το 44% των χριστιανών ορθοδόξων βρίσκεται κοντά στις σχισματικές Εκκλησίες, όμως η παρουσία του Πατριαρχείου Μόσχας ήταν και παραμένει ισχυρή. Περισσότερες από 11.000 ενορίες, 8.500 κληρικοί, θεολογικές ακαδημίες και σεμινάρια, 175 μοναστήρια και 3.850 κατηχητικά είναι η «δύναμη πυρός» του Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας κ. Ονουφρίου του Πατριαρχείου Ρωσίας, ο οποίος αποτελεί τον βασικό πυλώνα της Μόσχας.

Σε περίπου πέντε μήνες ο Πέτρο Ποροσένκο θα διεκδικήσει μια νέα προεδρική θητεία. Οπαδός του Αυτοκεφάλου, με τα δημοσκοπικά ποσοστά του να βρίσκονται σε δραματικά επίπεδα, καθώς φαίνεται να κυμαίνονται περίπου στο 8,6%, με τη Γιούλια Τιμοσένκο να φτάνει το 16%. Η άλλοτε εκλεκτή του Βλαντίμιρ Πούτιν έδειξε να «γυρνάει» την πλάτη στους ορθόδοξους προκαθημένους το 2008, όταν έγιναν οι πανηγυρικοί εορτασμοί για το Βάπτισμα των Ρως. Με τον Βίκτορ Γιουστσένκο να κυριαρχεί σε όλες τις τελετές, με τα σημάδια της δηληρίασης που κατήγγειλε να φαίνονται έντονα στο πρόσωπό του, η ίδια προτιμούσε εκείνο τον Ιούλιο να ασχολείται με τις πλημμύρες που έπλητταν τη χώρα. Αλλωστε φαίνεται ότι όλο της το περιβάλλον κυριαρχείται από Ουνίτες.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις. Η Κριμαία αποτελεί ζωτικής σημασίας χώρο για τη Ρωσία και ο Αγιος Βλαδίμηρος κατά τον πρόεδρό της το σύμβολο της πίστης, της παιδείας και του πολιτισμού. Η αυτοκεφαλία είναι όμως προ των πυλών και η Ουκρανία φεύγει ακόμη και εκκλησιαστικά από την Αγία Ρωσία.