Τι ακριβώς σημαίνει εκπαιδευτική επιτυχία; Ο 13χρονος Γιάννης δεν προβληματίστηκε ποτέ πραγματικά. Γιατί να τον νοιάζει έτσι μονοδιάστατα η επιτυχία; Κάθε μέρα πηγαίνει στο σχολείο του, το ωράριο δεν είναι πάντα ίδιο, έχει τις δικές του ευθύνες, παίζει πολλές ώρες στην ύπαιθρο, στο δημοτικό μόνο έμαθε να μαγειρεύει, να φυτεύει, να πλέκει, να ράβει κουμπιά, να χρησιμοποιεί ραπτομηχανή και αργαλειό, τεχνικές ζωγραφικής, αγγειοπλαστικής, ξυλοτεχνία, να ανάβει φωτιά, να σβήνει φωτιά, να παίζει σαξόφωνο, να οργανώνει ένα σχέδιο συγκέντρωσης χρημάτων για την μπάντα του σχολείου του… Φέτος μεγάλωσε: έγινε 13 ετών.

Τη φετινή σχολική χρονιά θα είναι «μπαμπάς» για τα μικρότερα παιδιά στο σχολείο και θα αναλάβει να τα προσέχει στην αυλή στο διάλειμμα των μαθημάτων. Πρέπει να τα μάθει ότι στο σχολείο δεν υπάρχουν φράχτες αλλά μόνο όρια. Από εκεί και πέρα δεν είναι πια το σχολείο μας. Δεν περνάμε ποτέ αυτό το όριο… Τι σημαίνει έτσι εκπαιδευτική επιτυχία; Δεν είναι όλα αυτά; Δεν το πολυσκέφτηκε ποτέ. Οι ευθύνες του φέτος είναι πολλές και ποτέ δεν σταμάτησε η σκέψη του στις κουβέντες των μελών της ελληνικής του οικογένειας για τα δεδομένα στην Ελλάδα και τις περίφημες πανελλαδικές εξετάσεις που δίνουν εκεί τα παιδιά.

Στο Οσλο της Νορβηγίας όπου μένει δεν υπάρχουν «πανελλαδικές εξετάσεις». Δεν υπάρχει η έννοια του ανταγωνισμού. Οι αξίες και οι στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι διαφορετικές: τα παιδιά είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Πρωταρχικός στόχος τους είναι να γίνουν ικανοί και υπεύθυνοι πολίτες. Και στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού «το παιχνίδι είναι η δουλειά του».

Ευτυχισμένα παιδιά

Η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Οσλο Ντίνα Τσαγγαρή εξηγεί πως το τι σημαίνει σχολική επιτυχία εξαρτάται από την οριοθέτησης μιας ολόκληρης κοινωνίας. «Θέλεις να έχεις μόνο σχολικές επιδόσεις επί συγκεκριμένων μαθημάτων, ανταγωνισμό και πίεση ή θέλεις να έχεις ευτυχισμένα παιδιά που βρίσκουν στην καθημερινότητα τα ταλέντα τους και περνούν την ημέρα τους ευτυχισμένα; Είναι θέμα πολιτικής σκέψης…».

Στη Νορβηγία τα σχολεία ξεκίνησαν φέτος όπως ονειρευόμαστε να ανοίγουν και στην Ελλάδα: με γεμάτες τάξεις, οργάνωση και χαρούμενα παιδιά. Στη χώρα μας ωστόσο η νέα σχολική χρονιά ξεκινάει στις 11 Σεπτέμβρη με μια μεγάλη προσπάθεια να καλυφθούν τα κενά σε εκπαιδευτικούς και με την πίεση της εξεταστικής διαδικασίας για τα ΑΕΙ να «τρέχει». Για τα παραπάνω ο 17χρονος Ανδρέας που συναντάμε έξω από κεντρικό σχολείο της πρωτεύουσας σχολιάζει ότι πραγματικά μοιάζουν με «επιστημονική φαντασία» συγκρινόμενα με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Σχεδόν γελάει κοροϊδευτικά όταν σκέφτεται τη φετινή πίεση και τον «Γολγοθά» των πανελλαδικών εξετάσεων που έχει μπροστά του.

«Φέτος ήρθε και νέα ανακοίνωση προς τους γονείς ότι δεν επιτρέπονται οι ασκήσεις στο σπίτι γιατί αυτό έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα των μαθητών και των μαθητριών στον ελεύθερο χρόνο»

Ωστόσο βρισκόμαστε κοντά στην εφαρμογή νέων αναλυτικών προγραμμάτων, τα οποία πολλοί φιλοδοξούν να αλλάξουν τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Και πού να τη στρέψουν;

Στις σκανδιναβικές χώρες, που όλοι συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς για την οργάνωση του εκπαιδευτικού τους συστήματος και τα εκπαιδευτικά του αποτελέσματα, το σχολείο ήδη λόγω κλίματος (στη Νορβηγία χθες έβρεχε και ο καιρός ήταν πολύ κρύος) ξεκίνησε ομαλά από τις 9 Αυγούστου.

Τα πράγματα στις σκανδιναβικές χώρες βέβαια δεν είναι πάντα ρόδινα. Για παράδειγμα, όπως λέει η εκπαιδευτικός η Ειρήνη Ακαβάλου, που φέτος κάνει το μεταπτυχιακό της στη Σουηδία σε θέματα κοινωνιογλωσσολογίας, το επάγγελμα του εκπαιδευτικού δεν είναι πολύ δημοφιλές. Ενώ στη Φινλανδία θεωρείται ένα από τα πρώτα σε κύρος επαγγέλματα, αντίθετα στη Σουηδία και τη Νορβηγία δεν το επιλέγουν πολλοί, για αυτό και υπάρχουν και εκεί συχνά δυσκολίες στην αναζήτηση εκπαιδευτικών. Και αυτό γιατί είναι ένα χαμηλά αμειβόμενο επάγγελμα με πολλή δουλειά.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες βέβαια κινούνται στην αντίθετη κλίμακα της γκάμας συναισθημάτων. Είναι χαρούμενοι, παίζουν πολύ στη φύση, λερώνονται, είναι όλοι μαζί και προσέχουν ο ένας τον άλλον, «το σχολείο αντιπροσωπεύει όλη την κοινωνία» λέει η Ειρήνη, «αποφασίζουμε όλοι μαζί».

Βέβαια, όπως εξηγεί, υπάρχουν τα τελευταία χρόνια προβλήματα υποχώρησης της ποιότητας της εκπαίδευσης στην Σουηδία με την έμμεση εμπορευματοποίησή της καθώς τα «ημικρατικά» σχολεία της χώρας προσλαμβάνουν συχνά εκπαιδευτικούς και με άλλα κριτήρια πλην εκείνων που χρησιμοποιούν τα κρατικά σχολεία, ενώ ένα άλλο θέμα προς επίλυση είναι ο υπαρκτός κοινωνικός ρατσισμός και η γκετοποίηση συγκεκριμένων περιοχών όπου μένουν κυρίως μετανάστες.

Μηνύσεις εάν υπάρχουν κενά

Πώς ξεκινάει η νέα σχολική χρονιά; Κατ’ αρχάς, λέει η Ευαγγελία Χατζηπέτρου που δουλεύει σε σχολείο της Νορβηγίας, δεν υπάρχουν… κενά. Τα σχολεία σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες είναι αυτοδιοικούμενα και επιλέγουν τα ίδια ή σε συνεννόηση με τους δήμους των περιοχών τους τούς εκπαιδευτικούς τους. Η οργάνωση του σχολείου είναι πολύ σοβαρή υπόθεση. Στη Σουηδία, προσθέτει η Ειρήνη, οι γονείς των παιδιών έχουν δικαίωμα να κάνουν μήνυση στη διοίκηση του σχολείου τους αν δεν είναι σωστά οργανωμένο ή έχει κενά!

Τα σχολεία έχουν κυρίως μόνιμους εκπαιδευτικούς αλλά έχουν και αναπληρωτές ή ωρομίσθιους που αναλαμβάνουν εγκαίρως να καλύψουν τα κενά που δημιουργούνται πριν ξεκινήσουν τα σχολεία. Τα παιδιά μένουν ως αργά στα σχολεία τους, ολοκληρώνουν τα διαβάσματά τους εκεί. Με το που βγαίνουν από το σχολείο ξεκινάει η ξεκούραση.

Επίσης στη χώρα δεν υπάρχουν ειδικά σχολεία. Ολα τα παιδιά είναι σε κοινές τάξεις και μαθαίνουν να υποστηρίζει το ένα το άλλο (όταν χρειάζεται βέβαια, σε βαριές περιπτώσεις, με εκπαιδευτικό της παράλληλης στήριξης μέσα στην τάξη). Στη Σουηδία τα σχολεία προσφέρουν στους μαθητές και τις μαθήτριες όλα τα γεύματα της ημέρας με ειδικά διαμορφωμένα διαιτολόγια, ενώ υπάρχουν και ειδικά μενού για βίγκαν ή νέους με ειδικές διατροφικές ανάγκες, δεν επιτρέπεται η ζάχαρη, ενώ οι εκπαιδευτικοί τρώνε μαζί με τα παιδιά. Για το πανεπιστήμιο υπολογίζεται το αποτέλεσμα ενός στιβαρού απολυτηρίου και οι εξετάσεις σε 3 μαθήματα: Σουηδικά, Μαθηματικά και Αγγλικά.

Μια σοσιαλιστική κοινωνία

«Η νορβηγική κοινωνία είναι μια σοσιαλιστική κοινωνία σε όλα της τα επίπεδα» λέει από την πλευρά της η Ευαγγελία. «Ολα είναι δημόσια και ο πολίτης προστατεύεται από το κράτος σε όλες του τις ανάγκες. Τα δημοτικό έχει 7 τάξεις, το γυμνάσιο 3 και το λύκειο 3 ή 4 ανάλογα με την επαγγελματική κατεύθυνση που έχει επιλέξει ο μαθητής ή η μαθήτρια».

Η πρώτη εβδομάδα του σχολείου ποτέ δεν αφιερώνεται στα μαθήματα, αλλά στη γνωριμία και την εισαγωγή στα γνωστικά αντικείμενα σε όλες τις τάξεις. Δεν υπάρχει πίεση από το υπουργείο Παιδείας να ολοκληρωθεί συγκεκριμένη ύλη μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, όπως γίνεται στην Ελλάδα.

Οπως εξηγεί η Ευαγγελία, δεν υπάρχουν φροντιστήρια, δεν υπάρχουν ιδιαίτερα μαθήματα. «Φέτος ήρθε και νέα ανακοίνωση προς τους γονείς ότι δεν επιτρέπονται οι ασκήσεις στο σπίτι γιατί αυτό έρχεται σε αντίθεση στο δικαίωμα των μαθητών και μαθητριών στον ελεύθερο χρόνο» συνεχίζει. «Το ανώτερο που επιτρέπεται εάν κάποιος επιμένει είναι μια σελίδα ασκήσεων την εβδομάδα…».

Για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο το βασικό κριτήριο είναι ένα καλό απολυτήριο!

«Τα μικρά παιδιά δεν κλαίνε όταν φεύγουν από το σπίτι τους το πρωί, κλαίνε όταν φεύγουν από το σχολείο…»

H Μαγδαλένα Λιόντου, που δουλεύει σε σχολείο της Φινλανδίας λέει: «Ισως οι μεγαλύτερες διαφορές των εκπαιδευτικών συστημάτων μεταξύ Ελλάδας και Φινλανδίας να είναι ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν τουλάχιστον μεταπτυχιακές σπουδές για να προσληφθούν». Και βέβαια η πιο ουσιώδης διαφορά: «Στη Φινλανδία δεν υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία. Ολα τα σχολεία και τα πανεπιστήμια είναι δημόσια»…

Οι μόνιμοι που προσελήφθησαν έσπευσαν να πάρουν άδεια

Προσλήψεις και κενά

Με μια ιδιότυπη συμπεριφορά βρίσκεται και φέτος αντιμέτωπο το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, καθώς από τους 10.000 μόνιμους εκπαιδευτικούς που προσελήφθησαν κάποιοι έσπευσαν να πάρουν άμεσα «άδειες ανατροφής», άρα δεν θα είναι στα σχολεία τους επόμενους μήνες, και κάποιοι καθυστέρησαν τις ορκωμοσίες τους καθώς έχουν ήδη άλλες δουλειές και… παίρνουν τον χρόνο τους για να αποφασίσουν.

Στην Ευρυτανία, για παράδειγμα, και στο Επαγγελματικό Λύκειο Καρπενησίου από τους 14 μόνιμους εκπαιδευτικούς που προσελήφθησαν φέτος οι περισσότεροι δήλωσαν άδεια ανατροφής και δεν θα παρουσιαστούν καθόλου στο σχολείο ολόκληρη τη χρονιά. Αλλοι σε αυτό και σε άλλα σχολεία του ίδιου νομού έχουν αναστείλει προσωρινά την ορκωμοσία τους. Στον Νομό Ευρυτανίας, ενδεικτικά, για 63 κενά στα σχολεία έχουν σταλεί 28 αναπληρωτές, έχουν ζητηθεί 7 ζευγάρια εκπαιδευτικών για την παράλληλη στήριξη που αναμένονται. Τα κενά που δημιουργήθηκαν από τις «άδειες ανατροφής» θα καλυφθούν βέβαια από αναπληρωτές εκπαιδευτικούς το επόμενο χρονικό διάστημα.

Στο φόντο όλων αυτών, οι εκπαιδευτικές ομοσπονδίες της χώρας έχουν καταγγείλει πολλές συγχωνεύσεις τμημάτων σε όλη τη χώρα, ενώ το υπουργείο Παιδείας απαντάει ότι γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια να δοθούν κεντρικά λύσεις στην κάλυψη των κενών σε εκπαιδευτικούς. Τα κενά αυτά υπολογίζεται ότι και φέτος θα είναι γύρω στις 40.000 εκπαιδευτικών (εφόσον αφαιρεθούν από το «κοινό ταμείο» και οι μόνιμοι διορισμοί που έγιναν).