Τα πολιτικά ήθη αλλάζουν. Τα κοινοβούλια των δημοκρατιών μας ανοίγονται στον αχαρτογράφητο… ωκεανό των νέων τεχνολογιών. Η σαρωτική τεχνολογική «επανάσταση» είναι εδώ και φέρνει μπροστά μας ένα συγκλονιστικό δεδομένο: σύντομα οι πολιτικές αποφάσεις θα λαμβάνονται κυρίως μέσα από τη συλλογή ψηφιακών πληροφοριών και δεδομένων.

Και τα θέματα ηθικής; Τεράστιο κεφάλαιο που αναζητεί ακόμη τους άξιους συγγραφείς του. Οι «μηχανές» από τη φύση της κατασκευής τους, από την «εκπαίδευσή» τους, έχουν προκαταλήψεις, τεχνολογικές και άλλες, μπορούν εύκολα να μεταφέρουν τις στρεβλώσεις μιας κοινωνίας, να τις αναπαραγάγουν, να τις αυτοματοποιήσουν, με έναν τρόπο μάλιστα που θα περιλαμβάνει την απόλυτη βεβαιότητα… Και τι απαντάμε σε αυτό; Αυτό προσπαθεί να κάνει μια ομάδα επιστημόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό που ξεκίνησε μια γιγαντιαία δουλειά στην ανάλυση των δεδομένων των κοινοβουλευτικών θεσμών και κοινοβουλίων, με πυρήνα τη Βουλή των Ελλήνων και σε συνεργασία με διεθνή πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.

Δυνατότητες, απειλές και λύσεις

Οπως λέει λοιπόν εκ μέρους της Ελληνικής Ομάδας Οπτικής Αναγνώρισης Χαρακτήρων (Hellenic OCR Team) ο καθηγητής Υπολογιστικής Γλωσσολογίας Γιώργος Μικρός από το Πανεπιστήμιο Hamad Bin Khalifa του Κατάρ, «η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί τον τεχνολογικό πυλώνα ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών και η χρήση της διαχέεται σε όλα τα επίπεδα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Προσφέρει αυτοματισμούς και λύσεις που πριν από μερικά χρόνια θα μπορούσαμε να βρούμε στις σελίδες βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, η ανάπτυξη κάθε τεχνολογίας έχει ανθρωποκεντρικό πρόσημο. Την παράγουν άνθρωποι για ανθρώπους. Και η χρήση της, όπως και κάθε άλλης τεχνολογίας, συνδέεται με την προθετικότητα της ανθρώπινης βούλησης».

Ο κ. Μικρός αναφέρθηκε και στις απειλές από τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης: «Η ενσωμάτωσή της θα βοηθήσει σημαντικά την άσκηση πολιτικών μέσω της ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητας των πολιτών, της ενίσχυσης της αλληλεπίδρασής τους μέσα από ψηφιακά περιβάλλοντα διαβούλευσης και της δυνατότητας μακροσκοπικής εξέτασης της κειμενικής πληροφορίας που παράγεται στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Ωστόσο η άκριτη χρήση της αφήνει πολλά περιθώρια στρέβλωσης. Μερικές απειλές που προκύπτουν από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στις πολιτικές διαδικασίες είναι η δυνατότητα χρήσης της για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και την παρέμβαση στις δημοκρατικές διαδικασίες, η αξιοποίησή της για την ενίσχυση των υπαρχουσών κοινωνικών προκαταλήψεων και ανισοτήτων, η έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας όταν η ανάπτυξή της γίνεται σε εταιρικά περιβάλλοντα, η εκμετάλλευσή της για την επιτήρηση και τον έλεγχο πληθυσμών, ο κίνδυνος να γίνει ανεξέλεγκτη, αυτόνομη και εν τέλει να οπλοποιηθεί».

Απάντηση στις απειλές είναι ο ρόλος του ανθρώπου. «Οι παραπάνω προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη διατήρηση του ανθρώπινου παράγοντα σε όλα τα κρίσιμα σημεία αποφάσεων των αλγορίθμων (human in the loop). Επίσης, στο άμεσο μέλλον θα πρέπει να αναπτυχθούν κανονιστικά πλαίσια που θα λαμβάνουν υπόψη τους την ασφάλεια χρήσης της συγκεκριμένης τεχνολογίας, τις κοινωνικές επιπτώσεις της και τη διαφάνεια της λειτουργίας της» συνεχίζει ο κ. Μικρός.

Η πρώτη μελέτη για το θέμα

Τα παραπάνω, όπως και τα σημάδια της οικονομικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας που άλλαξε τον… λόγο των βουλευτών του ελληνικού και άλλων κοινοβουλίων της Ευρωπαϊκής Ενωσης εισάγοντας νέα θέματα στην «ατζέντα» των μελών τους, αποτέλεσαν ακριβώς το αντικείμενο της έρευνας της Hellenic OCR Team που αποτελεί σήμερα ένα διεθνές, επιστημονικό ανοιχτό δίκτυο εμπειρογνωμόνων με προσωπικότητες από 13 χώρες και 4 ηπείρους.

Ολοι οι προβληματισμοί που συνδέουν κοινοβούλια και νέες τεχνολογίες συζητήθηκαν στο συνέδριο (του TechnoPolitics vs Europe Forum) που διοργανώθηκε τις προηγούμενες ημέρες στις Βρυξέλλες από το European Liberal Forum. Και αποτέλεσαν μεταξύ άλλων το υλικό του βιβλίου «Smart Parliaments: Data Driven Democracy» που αποτελεί την πρώτη συστηματική μελέτη των τεχνολογιών αιχμής που πλαισιώνουν τις λειτουργίες των κοινοβουλίων.

«Ψηφιακή μετάβαση με διακριτά πρότυπα»

Ο συνεπιμελητής (μαζί με τον Γιώργο Μικρό) του βιβλίου Φώτης Φυτσιλής αναφέρει σχετικά πως «ο ψηφιακός μετασχηματισμός που συντελείται, με καταλύτη την εποχή της πανδημίας, φαίνεται να έχει επιταχύνει τη μετατροπή των κοινοβουλίων από παραδοσιακούς θεσμικούς οργανισμούς με σταθερές δομές σε διαλειτουργικούς φορείς με επίκεντρο τα δεδομένα. Ασφαλώς η ψηφιακή μετάβαση των αντιπροσωπευτικών ιδρυμάτων με πολύπλοκες δομές διακυβέρνησης και κόμβους γνώσης είναι ανάγκη να ακολουθεί διακριτά πρότυπα, διαδικασίες και εργαλεία. Η κατανόηση και μελέτη τους αποτελούν προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του λεγόμενου κοινοβουλίου του μέλλοντος».

Νέες υπηρεσίες και social media

Στην ίδια συζήτηση, οι επιστήμονες Ξένια Ζιούβελου, Γιώργος Γιαννακόπουλος και Βασίλης Γιαννακόπουλος παρουσιάζουν τις σκέψεις τους για μια καινοτόμα οντολογία η οποία εξετάζει την πιθανή χρήση ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης και το επίπεδο υπηρεσιών τεχνητής νοημοσύνης σε ενδοκοινοβουλευτικό και διακοινοβουλευτικό επίπεδο. Το προτεινόμενο πλαίσιο έχει χρησιμοποιηθεί για την ταξινόμηση υπαρχουσών εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στα κοινοβούλια της ΕΕ και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διερεύνηση νέων τομέων εφαρμογών σε αυτόν τον τομέα.

Παράλληλα, στο ίδιο βιβλίο, οι επιστήμονες Thomas Saalfeld, Dmytro Lutsenko και Marie Eklund μελετούν τις οδούς που συνδέουν τα κοινοβουλευτικά ψηφιακά αρχεία με τη χρήση προηγμένης εξόρυξης δεδομένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκεί όπου το τοπίο της πολιτικής επικοινωνίας αλλάζει ραγδαία και καθοδηγείται όλο και περισσότερο από την τεχνολογική καινοτομία. Στα παραπάνω βέβαια προτείνονται λογισμικά προστασίας ανοιχτού κώδικα και εφαρμογές της ανοιχτής επιστήμης, γεγονός που εξ ορισμού καθιστά τις σχετικές λύσεις αποτελεσματικές, επαναχρησιμοποιούμενες, οικονομικές και, εν τέλει, βιώσιμες.

Ανάγκη οχύρωσης απέναντι στις κοινωνικές «ασθένειες»

Το βιβλίο «Smart Parliaments: Data Driven Democracy» είναι ελεύθερα διαθέσιμο από τη διεύθυνση: https://liberalforum.eu/publication/smart-parliaments-data-driven-democracy. Μεγάλο κομμάτι του αναφέρεται στην ανάγκη τεχνολογικής «οχύρωσης» των κοινοβουλίων μας απέναντι στις κοινωνικές «ασθένειες» της εποχής (υποκλοπές κ.λπ.), αλλά και στη δυνατότητα «κειμενικής εξόρυξης» πληροφοριών που θα βοηθήσουν το έργο τους. Αναφέρεται δε ότι έχουν αναπτυχθεί προηγμένα λογισμικά για την οπτικοποίηση των δεδομένων που σχετίζονται με τη δραστηριότητα των συμμετεχόντων στον κοινοβουλευτικό έλεγχο.

Τι προσφέρει η ανάλυση των λέξεων και του φορτίου τους

Στο βιβλίο «Smart Parliaments: Data Driven Democracy», οι επιστήμονες Παναγιώτης Κριμπάς και Αφροδίτη Γιοβάνη σχολιάζουν τα πλεονεκτήματα της χρήσης μεθόδων Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας (ΕΦΓ) στην επεξεργασία εγγράφων που παράγονται στο πλαίσιο διαφόρων κοινοβουλευτικών λειτουργιών και αναρωτιούνται ποιες είναι οι ευαίσθητες πληροφορίες και αν μπορούν δυνητικά να επηρεάσουν πολιτικές αποφάσεις ή να σχηματίσουν πεποιθήσεις του κοινού. Ισως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα από τη συγκεκριμένη μελέτη είναι ότι οι όροι «μετανάστης» και «παράνομος μετανάστης» εμφανίζονται ως εναλλάξιμοι, με αποτέλεσμα πολίτες με νόμιμο δικαίωμα στη μετανάστευση όπως οι πρόσφυγες να επωμίζονται το σημασιολογικό φορτίο που σχετίζεται με παραβατικές διαστάσεις της μετανάστευσης, χάνοντας κοινωνική ορατότητα και, κατ’ επέκταση, βιώνοντας στέρηση νόμιμων δικαιωμάτων, κατοχυρωμένων από διεθνείς συμφωνίες. Επίσης, η συχνή συνεμφάνιση των όρων «μετανάστης» και «πρόσφυγας» παρασύρει τη σχετικά ουδέτερη σημασιολογική προσωδία του όρου «πρόσφυγας» στην έντονα αρνητική του όρου «λαθρομετανάστης».

Από την έντυπη έκδοση «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ»