Αλλαγές στον πυρήνα του πολεοδομικού μηχανισμού που εκδίδει οικοδομικές άδειες-«τραπουλόχαρτα» θα επιχειρήσει το επόμενο διάστημα η κυβέρνηση. Μετά τον σάλο των αποκαλύψεων με το ξενοδοχείο στο Σαρακήνικο της Μήλου, αλλά και την υπερδόμηση – νόμιμη και αυθαίρετη – στις Κυκλάδες, με επίκεντρο τη Μύκονο και τη σεισμόπληκτη Σαντορίνη, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), σε συνεννόηση με τα αρμόδια επιτελεία της κυβέρνησης, θέτει την πολεοδομική μηχανή σε λειτουργία απεξάρτησης από τη δημοτική κηδεμονία.

Όπως αναφέρουν στο «Βήμα» κυβερνητικές πηγές, η νέα στρατηγική θα κινηθεί σε δύο κατευθύνσεις, με στόχο τη δημιουργία μιας «ομπρέλας» προστασίας για το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, αλλά και τα επενδυτικά σχέδια, σε μια προσπάθεια να θεμελιωθεί πολεοδομική ασφάλεια για τη νόμιμη δόμηση, ξηλώνοντας παράλληλα το… πουλόβερ της αυθαιρεσίας.

Η πρώτη κίνηση, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, θα είναι η νεκρανάσταση της Κεντρικής Υπηρεσίας Δόμησης (ΚΥΔΟΜ). Πρόκειται για μια υπηρεσία-σφραγίδα, που θεσμοθετήθηκε το 2020, από την τότε πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ (Κωστή Χατζηδάκη – Δημήτρη Οικονόμου), αλλά δεν στελεχώθηκε ποτέ. «Θα αναλάβει την έκδοση αδειών μεγάλων εγκαταστάσεων και στρατηγικών επενδύσεων, π.χ. έργων άνω των 3.000 τ.μ., υποδομών εθνικής σημασίας ή κατασκευών σε ευαίσθητες περιοχές», επισημαίνει στο «Βήμα» ανώτατο στέλεχος στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Επίσης, γίνονται συζητήσεις για το εάν θα πρέπει να ενσωματώνει και τις αρμοδιότητες της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικής, Οικοδομικών Κανονισμών και Αδειοδοτήσεων του ΥΠΕΝ, αλλά και άλλων υπουργείων, όπως του Ανάπτυξης, που έχει σήμερα αρμοδιότητα για τις άδειες των Ειδικών Σχεδίων Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ), του Τουρισμού που εκδίδει άδειες για τουριστικές επενδύσεις, ή του Πολιτισμού που έχει αρμοδιότητα για επεμβάσεις σε χαρακτηρισμένα μνημεία κ.λπ. Ωστόσο, ακόμη αποτελεί ζητούμενο εάν τα υπόλοιπα υπουργεία θα δεχθούν να εκχωρήσουν αρμοδιότητες στην ΚΥΔΟΜ.

Ο διπλός στόχος

Για τη δεύτερη κίνησή της, η κυβέρνηση έχει αρχίσει εδώ και καιρό να στρώνει το χαλί για την «παράδοση» των Υπηρεσιών Δόμησης στο ΥΠΕΝ, ώστε όλες οι πολεοδομικές υπηρεσίες να συγκεντρώνονται κάτω από μία ομπρέλα και ο μηχανισμός να γίνει ελαφρύς και ευέλικτος. Η επιλογή να συγκρουστεί μετωπικά με τους δήμους που εποπτεύουν τις πολεοδομίες, αναμένεται να πυροδοτήσει έναν νέο πόλεμο για τα όρια της επικράτειάς τους. «

Το ΥΠΕΝ δε θέλει καμία δημοτική αρχή στα πόδια του, η οποία να μπορεί να σταματήσει όσα σχεδιάζουν και υλοποιούν κατά καιρούς. Μόλις το επιχειρήσουν, θα προσφύγουμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) ως Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ), προσυπογραφόντων των δήμων που έχουν τις 150 πολεοδομίες της χώρας. Έχουμε ήδη ένα επιτελείο καθηγητών νομικών που θα αναλάβει», αναφέρει ο αντιπρόεδρος της ΚΕΔΕ Γρηγόρης Κωνσταντέλος. Σε κάθε περίπτωση, όπως υποστηρίζει παράγοντας του ΥΠΕΝ, «όπως επέστρεψαν τα Δασαρχεία στο ΥΠΕΝ, έτσι θα έρθουν και οι πολεοδομίες».

Η επιλογή της κυβέρνησης να λειτουργήσει Κεντρική Υπηρεσία Δόμησης στο ΥΠΕΝ, συγκεντρώνοντας αρμοδιότητες και άλλων υπουργείων, αλλά και να συγκρουστεί μετωπικά με τους δήμους έχει διττό στόχο. Αφενός να επιταχύνει σημαντικά έργα που λιμνάζουν, αδειοδοτώντας τα με fast track διαδικασίες και αφετέρου να φρενάρει την επιθετική δόμηση, σε ευαίσθητες περιοχές και σε υπερκορεσμένα τουριστικά θέρετρα, που έχει ξεσηκώσει τις τοπικές κοινωνίες και συχνά οδηγεί σε πολυετείς δικαστικές διενέξεις.

Η πρόσφατη υπόθεση με το ξενοδοχείο στο Σαρακήνικο της Μήλου είναι μόνο μία από τις δεκάδες περιπτώσεις. Το επόμενο διάστημα, αναμένεται η απόφαση του ΣτΕ, για την τύχη τουριστικής επένδυσης πάνω από την εμβληματική παραλία της Βλυχάδας στη Σαντορίνη, που εκδικάστηκε στα τέλη του 2024. Πρωτοδίκως, το Διοικητικό Εφετείο Πειραιά δικαίωσε την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), ακυρώνοντας την οικοδομική άδεια.

Στη Σίφνο, η έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού, master plan για τουριστική ανάδειξη των παλαιών μεταλλείων στο Μεγάλο Λιβάδι, έχει ξεσηκώσει την τοπική κοινωνία, ενώ το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, τον προηγούμενο μήνα ενέταξε το μνημείο στη λίστα «World Monuments Watch», αναγνωρίζοντας ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.

Την ίδια ώρα, οι επενδύσεις δε σταματούν σε Σαντορίνη και Μύκονο, όπου έχει επιβληθεί, εδώ και μια τριετία, αναστολή έκδοσης οικοδομικών αδειών για τουριστικές εγκαταστάσεις σε εκτός σχεδίου περιοχές. «Η αποτελεσματικότητα του μέτρου έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση, λόγω της ύπαρξης χρονικών κενών μεταξύ των πέντε υπουργικών αποφάσεων αναστολής, καθώς και εξαιρέσεων που επιτρέπουν τη συνέχιση της αδειοδότησης και προέγκρισης και κατόπιν την υλοποίηση νέων κατασκευών», τονίζει στο «Βήμα» ο κ. Νίκος Δελένδας από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) Θήρας.

Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε, στα κενά διαστήματα μεταξύ 7/8/2021 και 31/8/2021, εγκρίθηκαν 18.297 τ.μ. νέας δόμησης, αποκλειστικά για πεντάστερα ξενοδοχεία, ενώ μεταξύ 8/8/2023 και 15/9/2023 εγκρίθηκαν 4.184 τ.μ., επίσης για πεντάστερα ξενοδοχεία. Ουσιαστικά, οι ενδιαφερόμενοι είχαν έτοιμους τους φακέλους και εντός αυτών των δύο μικρών χρονικών κενών τούς υπέβαλαν, με συνέπεια να έχουν προεγκριθεί περίπου 26.000 τ.μ. νέας δόμησης, με κάποια ήδη να κατασκευάζονται. Συνολικά, η νέα δόμηση σε όλα τα κενά της τριετίας είναι πολλαπλάσια.

«Επιπλέον, η αναστολή αφορά μόνο τουριστικές εγκαταστάσεις. Οπότε, συνεχίζεται η δόμηση κατοικιών που μετατρέπονται σε ενοικιαζόμενα δωμάτια ή airbnb. Επρεπε να γίνει πλήρης αναστολή σε Σαντορίνη και Μύκονο. Είχαμε και παραδείγματα από το παρελθόν, όταν σε αντίστοιχη αναστολή δίνονταν άδειες για «γραφεία» με πισίνες. Τότε είχαμε αναγκαστεί να επιβάλουμε καθολική αναστολή για ένα διάστημα», αναφέρει η ειδική νομικός σε θέματα τουρισμού Μπέττυ Χατζηνικολάου, πρώην πρόεδρος του ΕΟΤ και του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της ΕΛΛΕΤ.

Της αναστολής στα δύο νησιά εξαιρούνται και οι στρατηγικές επενδύσεις.  Πάντως, είναι αξιοσημείωτο ότι, μόλις την περασμένη Πέμπτη και μετά τον θόρυβο που έχει δημιουργηθεί με τη δόμηση στα Κυκλαδονήσια, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου απέστειλε σημείωμα στους δήμους για να υποδείξουν τις ευαίσθητες ζώνες των νησιών, προκειμένου έως την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού, να μην εκδίδονται άδειες.

Χωρίς έλεγχο

Σε κάθε περίπτωση, η συγκέντρωση του μηχανισμού αδειοδοτήσεων εντός του ΥΠΕΝ, που σχεδιάζει η κυβέρνηση, αφενός αποδεικνύει την αποτυχία του Δημοσίου να υποστηρίξει την αποκέντρωση βασικών υπηρεσιών και αφετέρου μοιάζει να μην έχει νόημα, εξαιτίας της απουσίας ουσιαστικών ελέγχων και της «τρύπας» στον σχεδιασμό, από την πολυετή αδράνεια του κράτους που γεννά πολεοδομικές αυθαιρεσίες.

Μια οκταετία μετρά η απουσία Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου (ΕΧΠ), του στρατηγικού εργαλείου για την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας, έπειτα από δύο ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ. Έτσι, οι τουριστικές επενδύσεις, όλα αυτά τα χρόνια, προχωρούν βάσει παρωχημένων Περιφερειακών Χωροταξικών Σχεδίων της ισχύουσας τουριστικής νομοθεσίας και τυχόν ειδικών διατάξεων που ισχύουν σε κάθε περιοχή.

Οι μελέτες για τα 227 Τοπικά και 18 Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που «τρέχουν» αυτό το διάστημα, θα παραδοθούν εντός του 2026, ωστόσο, έως ότου περάσουν από τον έλεγχο του ΣτΕ και γίνουν Προεδρικά Διατάγματα (ΠΔ), θα περάσουν χρόνια.

Όσο για τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που θα θεσμοθετούνταν, επίσης με ΠΔ και θα όριζαν χρήσεις γης στις περιοχές Natura, βρίσκονται στο «ψυγείο». Από το 2019, που ανατέθηκαν, δεν έχει εγκριθεί ούτε ένα ΠΔ, παρά μόνο τρεις μελέτες. Παράλληλα, χωλαίνει και το σύστημα ελέγχου της παράνομης δόμησης και των κατεδαφίσεων αυθαιρέτων και μένει να αποδειχθεί εάν τα νέα εποπτικά εργαλεία που προωθεί το ΥΠΕΝ, θα φέρουν αποτελέσματα.