Η πρόοδος της συζήτησης μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και Βρετανικού Μουσείου για την επιστροφή/επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα ήταν κατ’ ουσίαν ασύμβατη με τη στρατηγική της Αθήνας, αλλά και με τη δημοσιότητα που έλαβε το θέμα τις τελευταίες εβδομάδες.
Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο το Μέγαρο Μαξίμου επιχείρησε να διατηρήσει χαμηλούς τους τόνους, έπειτα από τα πρόσφατα δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου και την απόπειρα της αντιπολίτευσης να ανοίξει έναν κύκλο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Η πραγματικότητα είναι ότι η διαπραγμάτευση απέχει πολύ από την αίσια κατάληξη και πάντως οποιαδήποτε εξέλιξη δεν θα πρέπει να αναμένεται στο διάστημα των αμέσως προσεχών μηνών.
«Δεν αναμένω άμεσα αποτελέσματα»
Αυτό θέλησε να αποσαφηνίσει ο ίδιος ο Πρωθυπουργός την προηγούμενη εβδομάδα, με μία συγκεκριμένη επισήμανση κατά τη συνάντησή του με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Οπως τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης: «Δεν αναμένω άμεσα αποτελέσματα, αλλά πιστεύω ότι ήδη έχουμε κάνει πολύ συστηματικές κινήσεις και, εφόσον ο ελληνικός λαός μάς εμπιστευτεί και πάλι μετά τις εκλογές, πιστεύω ότι τελικά αυτόν τον στόχο θα μπορέσουμε να τον πετύχουμε, με απόλυτο σεβασμό στις προφανείς κόκκινες γραμμές, που όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν θέσει, τονίζοντας όμως ταυτόχρονα την ανάγκη να μπορέσουμε να πετύχουμε αυτό το οποίο όλοι επιδιώκουμε, που δεν μπορεί να είναι άλλο από το να βλέπουμε και να απολαμβάνουμε, όχι εμείς οι Ελληνες μόνο, αλλά όλοι, και οι επισκέπτες, αυτό το παγκόσμιο, το μοναδικό μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς στην ολότητά του στον φυσικό χώρο, που δεν είναι άλλος από το Μουσείο της Ακρόπολης, στη σκιά του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης».
«Δεν τα επιστρέφουμε» λένε οι Βρετανοί
Στον απόηχο των πρόσφατων δημοσιευμάτων, η βρετανίδα υπουργός Πολιτισμού Μισέλ Ντόνελαν επιχείρησε τις προηγούμενες ημέρες να βάλει τέλος στην αιωρούμενη αίσθηση ότι η κυβέρνηση του Λονδίνου και το Βρετανικό Μουσείο σύντομα θα συναινέσουν στην επιστροφή των Γλυπτών.
«Ανήκουν εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο» υπογράμμισε η υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας μιλώντας στο BBC και πρόσθεσε ότι δεν υπάρχει καμία πρόθεση να επιστραφούν μόνιμα τα Γλυπτά του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στην Ελλάδα, επειδή, όπως ανέφερε, «η αποστολή τους θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου και θα ακολουθούσαμε έναν επικίνδυνο δρόμο».
Αναφερόμενη δε στον διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, η κυρία Ντόνελαν τόνισε: «Η άποψή του για αυτό το ζήτημα έχει παρερμηνευθεί και σίγουρα απεικονίζεται λανθασμένα. Δεν πρόκειται να στείλει πίσω τα Γλυπτά του Παρθενώνα».
Η πρόοδος της συζήτησης μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και Βρετανικού Μουσείου για την επιστροφή/επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα ήταν κατ’ ουσίαν ασύμβατη με τη στρατηγική της Αθήνας, αλλά και με τη δημοσιότητα που έλαβε το θέμα τις τελευταίες εβδομάδες.
Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο το Μέγαρο Μαξίμου επιχείρησε να διατηρήσει χαμηλούς τους τόνους, έπειτα από τα πρόσφατα δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου και την απόπειρα της αντιπολίτευσης να ανοίξει έναν κύκλο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Η πραγματικότητα είναι ότι η διαπραγμάτευση απέχει πολύ από την αίσια κατάληξη και πάντως οποιαδήποτε εξέλιξη δεν θα πρέπει να αναμένεται στο διάστημα των αμέσως προσεχών μηνών.
«Δεν τα επιστρέφουμε» λένε οι Βρετανοί
Στον απόηχο των πρόσφατων δημοσιευμάτων, η βρετανίδα υπουργός Πολιτισμού Μισέλ Ντόνελαν επιχείρησε τις προηγούμενες ημέρες να βάλει τέλος στην αιωρούμενη αίσθηση ότι η κυβέρνηση του Λονδίνου και το Βρετανικό Μουσείο σύντομα θα συναινέσουν στην επιστροφή των Γλυπτών.
«Ανήκουν εδώ στο Ηνωμένο Βασίλειο» υπογράμμισε η υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας μιλώντας στο BBC και πρόσθεσε ότι δεν υπάρχει καμία πρόθεση να επιστραφούν μόνιμα τα Γλυπτά του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στην Ελλάδα, επειδή, όπως ανέφερε, «η αποστολή τους θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου και θα ακολουθούσαμε έναν επικίνδυνο δρόμο».
Αναφερόμενη δε στον διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, η κυρία Ντόνελαν τόνισε: «Η άποψή του για αυτό το ζήτημα έχει παρερμηνευθεί και σίγουρα απεικονίζεται λανθασμένα. Δεν πρόκειται να στείλει πίσω τα Γλυπτά του Παρθενώνα».
Η απάντηση της Αθήνας
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δεν άφησε αναπάντηση τη δήλωση της βρετανίδας ομολόγου της. Η κυρία Μενδώνη σχολιάζοντας τις δηλώσεις της Μισέλ Ντόνελαν τόνισε ότι «δεν κλείνει καμία συζήτηση για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα», ενώ προσέθεσε ότι «η Ελλάδα θα συνεχίσει να διεκδικεί την επιστροφή και την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα». Επανέλαβε δε ότι πρόκειται για μια δύσκολη, αλλά όχι αδύνατη, διαπραγμάτευση.
Από την εποχή που η Μελίνα Μερκούρη ξεκίνησε τον αγώνα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, η δράση των ελληνικών κυβερνήσεων στο συγκεκριμένο πεδίο χαρακτηρίστηκε από μία πρωτοφανή διάρκεια, συνέχεια και συνέπεια.
Είτε ως προς το σκοπό είτε ως προς τα μέσα για την επίτευξή του, σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις κινήθηκαν με το ίδιο πνεύμα και ένας από τους καθοριστικής σημασίας σταθμούς ήταν η ανέγερση και λειτουργία του Μουσείου της Ακρόπολης, τον Ιούνιο του 2009, επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή και με υπουργό Πολιτισμού τον Αντώνη Σαμαρά.
Η πρωτοβουλία Σαμαρά
Εξίσου καθοριστική ήταν και η απόφαση της κυβέρνησης Σαμαρά να αναθέσει στη νομική ομάδα υπό τον Τζέφρι Ρόμπερτσον και την Αμάλ Αλαμουντίν-Κλούνεϊ το φθινόπωρο του 2014 τη νομική τεκμηρίωση του ελληνικού αιτήματος και τη διερεύνηση των δυνατοτήτων για την ικανοποίησή του.
Σε αυτό το σημείο διεκόπη για πρώτη φορά και μάλιστα με τρόπο εντυπωσιακό η συνέχεια της δράσης των ελληνικών κυβερνήσεων, αμέσως μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από το ΣΥΡΙΖΑ, το καλοκαίρι του 2015.
Το πώς συνέβη αυτό, το περιγράφει με ιδιαιτέρως γλαφυρό τρόπο ο Ρόμπερτσον στο βιβλίο του «Who owns History» του 2019 (ελληνική μετάφραση «Σε ποιον ανήκει η Ιστορία»). Η περιγραφή έχει αξία, όσο σήμερα η αξιωματική αντιπολίτευση τηρεί μία δυσερμήνευτη στάση στο θέμα των Γλυπτών.
Αναφέρει ο διάσημος νομικός στο σχετικό απόσπασμα: «Συναντήσαμε τον Σαμαρά σε διάφορες περιστάσεις. Ηταν ένας ηγέτης ο οποίος μπορούσε να μιλήσει για νομικές δράσεις με στόχο την επιστροφή των Μαρμάρων, ενώ ταυτόχρονα τηλεφωνούσε και ζητούσε δάνεια από το ΔΝΤ για να αποτρέψει το ναυάγιο της χώρας του στη χρεοκοπία. Επειτα από 150 χρόνια διπλωματικών αιτημάτων, μόνο οι νομικές ενέργειες θα μπορούσαν να ταρακουνήσουν τους Βρετανούς και [ο Σαμαράς] βρήκε έναν φιλάνθρωπο εφοπλιστή, ο οποίος θα μας χρηματοδοτούσε για την προετοιμασία ενός πλήρους νομικού φακέλου, τον οποίο θα χειρίζονταν στη συνέχεια έλληνες νομικοί, καθώς και μία συντομότερη εκδοχή που θα συνέτασσα εγώ, ώστε να δημοσιευτεί.
Ηταν ένα σημαντικό εγχείρημα: Ερεύνησα την Ιστορία του Παρθενώνα, τη νομιμότητα των πράξεων του Ελγιν και το καθεστώς των Μαρμάρων στο Βρετανικό Μουσείο. Η Αμάλ μελέτησε ολόκληρη την ιστορία των ελληνικών αιτημάτων αποκατάστασης και την αξιοσημείωτη στιγμή κατά την οποία το Φόρεϊν Οφις τα αποδέχθηκε, ενώ ο Νόρμαν έκανε “ανασκαφές” στα νομικά συγγράμματα πολλών χωρών για να ανακαλύψει νομικό προηγούμενο. Τελικά η γνωμοδότησή μας καταγράφηκε σε 600 σελίδες, ενώ το δικό μου φυλλάδιο έφτασε τις 140.
Η εργασία μας ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2015 και τον Ιανουάριο της ίδιας χρονιάς είχε προηγηθεί κυβερνητική αλλαγή. Ενας σκοτεινός δημοσιογράφος (ενν. τον Νίκο Ξυδάκη) έγινε υπουργός Πολιτισμού και, δίχως αμφιβολία ελπίζοντας να δει το όνομά του για πρώτη φορά στις εφημερίδες του πλανήτη, ανακοίνωσε τον Μάρτιο ότι είχε απορρίψει το πόρισμά μας και ότι θα βασιζόταν στη διπλωματία.
«Δεν δημοσιεύτηκε ποτέ»
Αυτό πράγματι συγκέντρωσε παγκόσμιο ενδιαφέρον – να απορρίπτεις τις νομικές συμβουλές της Αμάλ Κλούνεϊ! –, όμως προκάλεσε και έκπληξη, επειδή το πόρισμά μας δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί. Η δική μου δουλειά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, παρόλο που μία εκδοχή του διέρρευσε στον “Guardian” και πιθανώς να είναι ακόμη δυνατόν να αναζητηθεί σε κάποια περίεργη ιστοσελίδα. Εχασα κάθε ενδιαφέρον και οι άμυαλοι Ελληνες της κυβέρνησης Τσίπρα δεν θα έπαιρναν ποτέ τα γλυπτά των αρχαίων θεών τους».
Οι σταθμοί στη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα
1842
«Κηρύσσεται» από τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, γραμματέα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, η πρώτη επίσημη αιτίαση της Ελλάδας κατά του Ελγιν και διατυπώνεται η προσδοκία επιστροφής των διαρπαχθέντων Γλυπτών.
1982
Χρονιά-σταθμός: Η τότε υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη προβάλλει το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των Γλυπτών.
2003
Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος θέτει το ζήτημα «δανεισμού» των Γλυπτών. Οι Βρετανοί το απορρίπτουν.
2009
Εγκαινιάζεται το νέο Μουσείο.
2014
Οι διακεκριμένοι νομικοί Αμάλ Αλαμουντίν-Κλούνεϊ, Τζέφρι Ρόμπερτσον και Νόρμαν Πάλμερ προτείνουν στην Ελλάδα να προχωρήσει σε νομική διεκδίκηση των Γλυπτών.
2021
H Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO ψηφίζει για πρώτη φορά ομόφωνα κείμενο καλώντας τη Βρετανία να αναθεωρήσει τη στάση της και αναγνωρίζοντας ότι η Ελλάδα διεκδικεί δικαίως και νομίμως την επιστροφή των Γλυπτών.
(Νοέμβριος) 2021
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θέτει επίσημα ζήτημα διακυβερνητικής συνεργασίας και διαλόγου για την επιστροφή των Γλυπτών.
(Ιούνιος) 2022
To περίφημο «θραύσμα Fagan» από το Μουσείο A. Salinas του Παλέρμο επανενώνεται οριστικά στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης.
«Η Μελίνα δεν σταμάτησε ποτέ τον αγώνα»
Ενας άνθρωπος που έζησε το παρασκήνιο της φλογερής εμπλοκής της Μελίνας Μερκούρη με το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα είναι σίγουρα η καλή της φίλη, στενή συνεργάτιδα και θεματοφύλακας της πολιτιστικής κληρονομιάς της (ως γενική γραμματέας του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη), Μανουέλα Παυλίδου.
«Δεν θα μπορούσα να μην ξεχωρίσω την πρώτη φορά που έθιξε το θέμα για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα επίσημα στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO τον Ιούλιο του 1982 στο Μεξικό. Ηταν ωστόσο ένας συνεχής αγώνας, δεν σταμάτησε ποτέ, είχε πάντα το συγκεκριμένο ζήτημα στην ατζέντα και στο πρόγραμμά της. Αν ζούσε σήμερα πιστεύω ότι θα ήταν ευχαριστημένη και μόνο που ανακινείται τόσο έντονα η σχετική συζήτηση. Ας μην ξεχνάμε ότι χάρη στην ώθηση που έδωσε αυτή η δυναμική διεκδίκηση φτιάχτηκε τελικά και το Μουσείο της Ακρόπολης. Υπήρχε το επιχείρημα ότι δεν είχαμε πού να τα βάλουμε, το οποίο φυσικά δεν στέκει εδώ και αρκετά χρόνια.
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι αναπόσπαστο κομμάτι ενός μνημείου που λεηλατήθηκε και ελπίζω και εύχομαι ότι θα επιστρέψουν στην Ελλάδα, νομίζω όμως ότι έχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας, ανέκαθεν ήταν ζήτημα διακρατικό, μια συνεννόηση που πρέπει να γίνει μεταξύ κυβερνήσεων. Θυμάμαι ότι επισκεπτόμασταν το Βρετανικό Μουσείο κάθε φορά που πηγαίναμε στο Λονδίνο, η Μελίνα είχε κάνει κι εκείνον τον γνωστό καβγά με τον τότε διευθυντή του Μουσείου, τον σερ Ντέιβιντ Ουίλσον. Μια φορά είχα πάρει ένα ταξί και όταν είπα στον οδηγό ότι είμαι Ελληνίδα σχολίασε αμέσως: “Ελπίζω να μη στενοχωριέσαι για τα Μάρμαρα, θα τα πάρετε πίσω”.
Νομίζω ότι η πλειονότητα των Βρετανών θεωρούν το αίτημά μας δίκαιο. Την κλασική φωτογραφία που την αποτυπώνει να στέκει μπροστά στον Παρθενώνα με το χέρι υψωμένο σε χαιρετισμό κι ένα μπουκέτο λουλούδια στα χέρια την είχε τραβήξει ο φωτογράφος Ηλίας Αναγνωστόπουλος – δεν θυμάμαι όμως για ποιον λόγο είχαμε ανέβει στο μνημείο… Ξεχνάμε σήμερα ότι η Μελίνα είχε γίνει και αντικείμενο χλευασμού εξαιτίας του πάθους της για αυτόν τον σκοπό. Το ίδιο είχε συμβεί και με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα και η Ιστορία τη δικαίωσε μια και πρόκειται πια για έναν διαχρονικό θεσμό».
