Στη ρώσικη ρουλέτα η ενότητα της Ορθοδοξίας

Με ρώσικη ρουλέτα, το παιχνίδι που ήταν ευρύτατα διαδεδομένο στην τσαρική Ρωσία στα τέλη του 19ου αιώνα, ομοιάζουν οι κινήσεις του Πατριάρχη Μόσχας κ. Κυρίλλου με αφορμή την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας.

Το «ρεβόλβερ» τοποθετήθηκε στο τραπέζι όταν οι συνεργάτες του κ. Κυρίλλου τον έπεισαν την τελευταία στιγμή να μη μετάσχει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο που συγκλήθηκε το 2016 στο Κολυμπάρι της Κρήτης. Εκείνη η ώρα για τον Οικουμενικό Πατριάρχη ήταν καθοριστικής σημασίας· δύο χρόνια μετά ανακοίνωσε την πρόθεσή του για την παραχώρηση του αυτοκεφάλου. Η μία και μοναδική σφαίρα μπήκε στη θαλάμη. Ο Πατριάρχης Μόσχας πήρε στα χέρια του το περίστροφο και πάτησε για πρώτη φορά τη σκανδάλη παύοντας τη μνημόνευση του κ.κ. Βαρθολομαίου. Πριν από 15 ημέρες η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποφάσισε «να άρει την ισχύν του Συνοδικού Γράμματος Εκδόσεως του έτους 1686, του εκδοθέντος διά τας τότε περιστάσεις, διά του οποίου εδίδετο, κατ’ οικονομίαν, το δικαίωμα εις τον Πατριάρχην Μόσχας να χειροτονή τον εκάστοτε Μητροπολίτην Κιέβου, εκλεγόμενον υπό της Κληρικολαϊκής Συνελεύσεως της Επαρχίας αυτού και οφείλοντα να μνημονεύη «εν πρώτοις» του ονόματος του Οικουμενικού Πατριάρχου εις ένδειξιν κανονικής εξαρτήσεως».

Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε πανικό στην Εκκλησία της Ρωσίας. Δημόσια έβαλε κατά της απόφασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την επαναφορά τού μέχρι τότε σχισματικού Πατριάρχη Κιέβου Φιλάρετου Ντενισένκου στις τάξεις της κανονικής Εκκλησίας. Ομως ο «γερόλυκος» της εκκλησιαστικής διπλωματίας και πολιτικής κατάλαβε ότι μπορεί ο κ.κ. Βαρθολομαίος να του ετοίμαζε κάτι μεγαλύτερο: Το ενδεχόμενο αύριο το πρωί, και μέχρι την ανακήρυξη της αυτοκεφαλίας, στους ναούς του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία ν’ αρχίζει να μνημονεύεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης – όπως συνέβαινε πριν από το 1686 – και οι κληρικοί να υπαχθούν όλοι στη δικαιοδοσία του, με πρώτο τον Μητροπολίτη Κιέβου του Πατριαρχείου Ρωσίας κ. Ονούφριο. Αυτή την παράμετρο δεν τη δημοσιοποίησε. Δεν έδειξε να την αντιλαμβάνεται. Εβγαλε όμως τον μεγάλο του «εκτελεστή», τον Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνα, να αμφισβητήσει την οικουμενικότητα του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης. Και ορισμένοι ρώσοι δημοσιογράφοι προέβαλαν και τη μήνυση του ψευτο-Πατριαρχείου των τούρκων ορθοδόξων του παπα-Ευθύμ κατά του Οικουμενικού Πατριάρχη για την παραχώρηση της αυτοκεφαλίας. Του παπα-Ευθύμ του Κεμάλ Ατατούρκ, που χρησιμοποιήθηκε ως πολιορκητικός κριός κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και που επί εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται ενώπιον του μεγάλου Κριτή του· που δεν ζει ούτε ο γιος του – αλλά μόνο η εγγονή του η οποία είχε φυλακιστεί στην Τουρκία για την υπόθεση Εργκένεκον.

Ταυτόχρονα,  ο ίδιος ο κ. Κύριλλος δημόσια, μαζί με τα μέλη της Συνόδου, από το Μινσκ της Λευκορωσίας, απαγόρευε στους Ρώσους που ζουν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης να προσεύχονται σε ναούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μάλιστα, όπως επισημαίνουν δημοσιεύματα, οι Ρώσοι «εάν προσευχηθούν σε «απαγορευμένους ναούς», θα είναι υποχρεωμένοι να μετανοήσουν για το αμάρτημά τους αυτό στην εξομολόγηση».

Την ίδια ώρα, το πάτημα της σκανδάλης ήρθε από το Κίεβο, καθώς με απόφαση της Βουλής παραχωρήθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για μόνιμη χρήση ο ναός του Αγίου Ανδρέα που βρίσκεται στο κέντρο της ουκρανικής πρωτεύουσας και χτίστηκε τον 18ο^ο αιώνα.

Ουδείς μπορεί να γνωρίζει πότε η σφαίρα θα εκτοξευθεί από τη θαλάμη. Οπως και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει εάν τελικά η ρώσικη ρουλέτα θα εξελιχθεί σε μονομαχία ή αυτοκτονία. Πάντως, «ανακρίσεις» υπό την πίεση του περιστρόφου άρχισαν, καθώς σύμφωνα με πληροφορίες οι ρώσοι και οι ουκρανοί πρεσβευτές σπεύδουν σε όλους τους ορθόδοξους προκαθήμενους και τους πιέζουν να λάβουν θέσεις στη μάχη, ενώ ενημερώνουν και τις κυβερνήσεις των λεγομένων ορθόδοξων κρατών.

Ταυτόχρονα. δημόσια ο κ. Ιλαρίωνας κάλεσε τους Πατριάρχες και τους Αρχιεπισκόπους να λάβουν θέση και να εκφραστούν δημόσια. Ομως ουδείς φαίνεται αποφασισμένος να τραβήξει τη σκανδάλη ακολουθώντας το παράδειγμα της Μόσχας.

Οι στενοί συνεργάτες του Πατριάρχη Μόσχας στρέφουν τα βλέμματά τους σε συγκεκριμένους Πατριάρχες και Αρχιεπισκόπους που εκτιμούσαν ότι θα μπορούσαν να επηρεάσουν.

Παρά τον βαρύ και ιστορικό του τίτλο, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος Β’ βρίσκεται σε εξαιρετικά δεινή θέση. Η στάση και η συμπεριφορά του έχουν «κεντραριστεί» από πολλούς. Γεννημένος, μεγαλωμένος και χειροτονημένος στην Κρήτη, έχει τρία τραγικά «προνόμια»: Υπηρέτησε επί δέκα χρόνια ως κληρικός στη Μεγαλόνησο που υπάγεται πνευματικά στον Οικουμενικό Πατριαρχείο, επί πενταετία διετέλεσε έξαρχος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην υπό κατάρρευση τότε, 1985-1990, ΕΣΣΔ με έδρα την Οδησσό. Φέρει τον τίτλο του «Κριτή της Οικουμένης» που του κληροδότησε ο Θεόφιλος Β’, ο οποίος μεσολάβησε και ξεπεράστηκε η καταστροφική για την αυτοκρατορία διαμάχη του Βασίλειου Β’ του Βουλγαροκτόνου με τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικό Πατριάρχη Σέργιο Β’.

Από τότε πέρασαν 999 χρόνια και ο σημερινός Πατριάρχης Αλεξανδρείας βρίσκεται στο «στόχαστρο» και των δύο πλευρών, καθώς αφενός στις αρχές Σεπτεμβρίου «έκλεισε το μάτι» στους Ρώσους κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Κίεβο και στα μέσα της περασμένης εβδομάδας συναντήθηκε με τον ουκρανό πρεσβευτή, γεγονός που δεν άρεσε στη Μόσχα…. Και ως Κρητικός ποτέ, όπως εκτιμάται – και παρά τις ελπίδες της Μόσχας -, δεν θα στραφεί δημόσια κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ενώ ούτε και οι ιεράρχες ελληνικής καταγωγής που υπηρετούν την αφρικανική ήπειρο θα συναινούσαν σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Η Αυτού Θειοτάτη Μακαριότης, ο Πατριάρχης της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ και πάσης Παλαιστίνης κ. Θεόφιλος δεν επιθυμεί να πάρει στα χέρια του το «ρεβόλβερ». Στην αρχή της κρίσης δήλωσε ότι προσεύχεται για τον κανονικό Μητροπολίτη Κιέβου του Πατριαρχείου Μόσχας κ. Ονούφριο, γεγονός που εκτιμήθηκε ως στήριξη στην Εκκλησία της Ρωσίας.
Ομως ο κ. Θεόφιλος φαίνεται ότι βρίσκεται σε άμεση επικοινωνία με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, με τον οποίο συναντήθηκε πριν από δέκα ημέρες στην Κρήτη και πέρασαν αρκετές ώρες συζητώντας την απειλή του σχίσματος.

Ο κίνδυνος να προκληθεί, με αφορμή το Ουκρανικό, αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό του Πατριαρχείου του από τυχόν κινήσεις των παλαιστίνιων στην καταγωγή κληρικών υπό την ασφυκτική πίεση της Μόσχας φαντάζει ορατός. Ομως ο γεννημένος και μεγαλωμένος στους Γαργαλιάνους κ. Θεόφιλος έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτικός μέχρι σήμερα. Και οι απειλές που εξαπέλυσε σε βάρος του ο επικεφαλής της Ρωσικής Αποστολής στα Ιεροσόλυμα ηγούμενος κ. Νίκωνας μάλλον, όπως υποστηρίζουν στενοί του συνεργάτες, τον εκνευρίζουν. Σύμφωνα με τον κ. Νίκωνα, οι σχέσεις του κ. Θεόφιλου με το Πατριαρχείο Μόσχας είναι πολύ καλές. Ο ίδιος ωστόσο διευκρίνισε ότι στην περίπτωση που το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων εναρμονιστεί με την πλευρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δεχθεί την απόφαση, τότε «θα πρέπει να σταματήσουμε τις κοινές ιερουργίες στον Πανάγιο Τάφο και θα παύσουμε να έχουμε ευχαριστιακή κοινωνία».

Για τους αγιοταφίτες μοναχούς, οι χιλιάδες ρώσοι προσκυνητές που φτάνουν στην Αγία Γη αποτελούν μια μεγάλη στήριξη πολιτική, διπλωματική αλλά και οικονομική. Ομως, παρά τα προβλήματά τους, οι μοναχοί της Ιερουσαλήμ, όπως σημειώνουν, δεν ξεχνούν τα όσα τους κληροδότησε η εκκλησιαστική ιστορία, καθώς πολλές φορές στο διάβα των αιώνων οι πατριάρχες Ιεροσολύμων έπαιξαν καίριο και καθοριστικό ρόλο στα προβλήματα που υπήρχαν στο Πατριαρχείο Μόσχας. Ενώ οι ίδιοι οι αγιοταφίτες αποτελούν ίσως το πιο σκληρό «ελληνικό» κομμάτι της Ορθόδοξης Εκκλησίας, με τις ελληνικές σημαίες να κυματίζουν στις εισόδους των μοναστηριών που υπηρετούν.

Ταυτόχρονα δεν ξεχνούν ότι η απόφασή τους για την ανέγερση ναού στο Κατάρ και η σκληρή αντίδραση του Πατριαρχείου Αντιοχείας αποτέλεσαν την αφορμή που αναζητούσε το Πατριαρχείο Μόσχας για να μη συμμετάσχει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο στο Κολυμπάρι της Κρήτης.

Από την άλλη πλευρά, ο Πατριάρχης των Σέρβων κ. Ειρηναίος δείχνει να υιοθετεί πλήρως τις θέσεις της Μόσχας. Η παρουσία του κ. Ειρηναίου στο Κολυμπάρι της Κρήτης ήταν καθοριστικής σημασίας και πίσω από την απόφαση αυτή βρισκόταν ο Μητροπολίτης Μαυροβουνίου κ. Αμφιλόχιος. «Αυτή τη στιγμή η Εκκλησία είναι σε μεγάλο πειρασμό. Ενας πειρασμός ο οποίος πειράζει τον Πρώτο μας Ιεράρχη, τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ώστε να λάβει μία απόφαση η οποία μπορεί να είναι καταστροφική για την Εκκλησία. Να κάνει κάτι που δεν έχει κανένα δικαίωμα να κάνει, και αυτό είναι να αναγνωρίσει μία σχισματική Εκκλησία, και ακόμα να χορηγήσει Αυτοκεφαλία. Αυτό είναι κάτι πρωτάκουστο» δήλωσε ο Πατριάρχης των Σέρβων. Η δήλωσή του δεν αποτέλεσε κεραυνό εν αιθρία για τον κ.κ. Βαρθολομαίο, αφού ο Οικουμενικός Πατριάρχης γνωρίζει τις τάσεις σχισματικών κληρικών για ανεξαρτητοποίηση στο Μαυροβούνιο από το Πατριαρχείο Σερβίας, ενώ το πρόβλημα της σχισματικής Εκκλησίας των Σκοπίων επικρέμεται πάντα ως «δαμόκλειος σπάθη».

Δύο προκαθήμενοι, οι Πατριάρχες Αντιοχείας κ. Ιωάννης και ο βενιαμίν των προκαθημένων, Αρχιεπίσκοπος Τσεχίας και Σλοβακίας Ραστισλάβος, έστερξαν από την πρώτη στιγμή τον Πατριάρχη Μόσχας. Αλλωστε η Δαμασκός, έδρα του Πατριαρχείου Αντιοχείας μετά τον 14ο αιώνα, στηρίζεται επί δεκαετίες – και ιδιαίτερα στη διάρκεια του 7ετούς πολέμου – διπλωματικά, πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά από τον Βλαντίμιρ Πούτιν και τη Ρωσία. Ενώ ο γεννημένος μόλις το 1978 κ. Ραστισλάβος δεν έκρυψε ποτέ τα «αντιπατριαρχικά» συναισθήματα. Αλλωστε ο κ.κ. Βαρθολομαίος αναγνώρισε την εκλογή του μόνο όταν ζήτησε συγγνώμη για τα όσα είχε πει εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ομως και οι δύο προκαθήμενοι, όπως και ο Πατριάρχης των Σέρβων, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, δεν δείχνουν αποφασισμένοι να μιμηθούν την κίνηση του Πατριάρχη Μόσχας και να διακόψουν τη μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη.
Στην παρούσα στιγμή ο κ. Κύριλλος λαμβάνει τη στήριξη των μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ρωσίας που έχουν έναν συμβολικό ρόλο, όπως ο Μητροπολίτης του Μινσκ της Λευκορωσίας, στο εσωτερικό της οποίας υπάρχουν τάσεις απόσχισης. Και τον ρόλο του σκληρού διαπραγματευτή και εκτελεστή της ρώσικης ρουλέτας έχει ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνας. Ομως αίσθηση προκαλεί η δημόσια απουσία του πάντα νηφάλιου πρωτοπρεσβύτερου και αντιπροέδρου του τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας Νικολάι Μπαλασόφ. Και όπως σημείωνε προκαθήμενος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η στάση και η απαξιωτική συμπεριφορά του κ. Ιλαρίωνα προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποδυναμώνει το Πατριαρχείο Μόσχας, με τον κίνδυνο απομόνωσης του κ. Κυρίλλου να είναι πλέον ορατός.