Σφαίρες, περιθώριο και απαξία

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Άγγελος Σκορδάς
ΓΡΑΦΟΥΝ: Ανδρέας Αγγελόπουλος,
Βελίκα Καραβάλτσιου, Μαρία Κρουστάλη,
Πέτρος Κωνσταντινίδης,
Παναγιώτης Σωτήρης,
Γιώργος Φωκιανός

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο 16χρονος Ρομα Κώστας Φραγκούλης δίνει μάχη για τη ζωή του στο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης. Εκεί βρίσκεται από τα ξημερώματα της Δευτέρας, όταν δέχθηκε πυροβολισμό στο κεφάλι από αστυνομικό στη διάρκεια καταδίωξης που ξεκίνησε αφού ο έφηβος έφυγε από πρατήριο βενζίνης χωρίς να πληρώσει.

Την Παρασκευή εισαγγελέας και ανακριτής διαφώνησαν για την προφυλάκιση του αστυνομικού που πυροβόλησε τον 16χρονο, με τον κατηγορούμενο να τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό και την τελική απόφαση να αναμένεται από το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών έως την Πέμπτη.

Ομόφυλοι του θύματος, ωστόσο, πνέουν μένεα κατά της ΕΛ.ΑΣ. Σε Δυτική Αττική και Δυτική Θεσσαλονίκη τις νύχτες στήνονται οδοφράγματα, ενώ στη διάρκεια επεισοδίων μεταξύ Ρομά και στελεχών των ΕΚΑΜ, ΟΠΚΕ και ΜΑΤ τραυματίστηκαν τουλάχιστον τέσσερις ένστολοι, μεταξύ των οποίων και ο διοικητής της ΟΠΚΕ, ο οποίος την Τρίτη διακομίστηκε στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο με τραύματα από σκάγια στο πρόσωπο.

Επίσης, στις φλόγες τυλίχθηκαν ένα αστικό λεωφορείο στα Ανω Λιόσια, ένα κατάστημα ελαστικών και ένα εργοστάσιο πολυεστερικών υλικών στον Ασπρόπυργο. Την Παρασκευή το πρωί Ρομά που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το Δικαστικό Μέγαρο Θεσσαλονίκης αναμένοντας την απόφαση για την ποινική μεταχείριση του κατηγορούμενου αστυνομικού έκαψαν συμβολικά χαρτονομίσματα των 20 ευρώ, όσο ήταν και το ποσό που δεν πλήρωσε ο Κώστας Φραγκούλης στο βενζινάδικο της λεωφόρου Μοναστηρίου της Θεσσαλονίκης, από όπου ξεκίνησε η μοιραία καταδίωξη. Στη διάρκεια της ημέρας πάντως ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις πραγματοποιούν εφόδους σε καταυλισμούς σε Μενίδι, Ζεφύρι, Ανω Λιόσια και Νεόκτιστα Ασπροπύργου. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν επτά συλλήψεις και έξι προσαγωγές.

Η υπόθεση του Κώστα Φραγκούλη θυμίζει την ανθρωποκτονία του 18χρονου, επίσης Ρομ, Νίκου Σαμπάνη τον Οκτώβριο του 2021 στο Πέραμα. Το κλεμμένο αυτοκίνητο που επέβαινε μαζί με δύο ανήλικους δέχθηκε 38 σφαίρες από επτά αστυνομικούς, οι οποίοι είχαν καταδιώξει το όχημα για παραβάσεις του ΚΟΚ.

Οι δύο περιπτώσεις παρουσιάζουν πολλά κοινά. «Τα θύματα είναι ανήλικοι – ή στο όριο της ανηλικότητας – Ρομά, είχε προηγηθεί κλοπή, ακολούθησε καταδίωξη και πυροβολισμοί από τους αστυνομικούς» υπογραμμίζει η δικηγόρος και γενική γραμματέας της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «Ελλάν Πασσέ» Αλεξάνδρα Καραγιάννη, η οποία εκπροσωπεί την οικογένεια Σαμπάνη. Επιπλέον, και στις δύο περιπτώσεις οι εμπλεκόμενοι αστυνομικοί υποστηρίζουν πως τα θύματα πραγματοποίησαν ελιγμούς που έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους.

«Μία ακόμη ευθεία βολή»

Ο συνήγορος της οικογένειας Φραγκούλη, Θεόφιλος Αλεξόπουλος, μιλώντας για τη μοιραία καταδίωξη σημειώνει την πρόθεσή του να αιτηθεί διενέργεια πραγματογνωμοσύνης στο βιντεοληπτικό υλικό, «προκειμένου να διαπιστωθεί, μεταξύ άλλων, ότι ο 16χρονος χάνει τον έλεγχο του ΙΧ όταν περνάει πάνω από ράγες τρένου και συνεπώς να καταρριφθεί ο ισχυρισμός ότι τράβηξε χειρόφρενο με σκοπό να γυρίσει και να κινηθεί εναντίον των αστυνομικών». Οπως επισημαίνει, δε, «η δεύτερη βολή δεν ήταν προειδοποιητική, όπως αναληθώς είχε αρχικά δηλωθεί, αλλά μία ακόμα ευθεία βολή με κατεύθυνση προς το θύμα, η οποία δεν βρήκε τον στόχο της».

Από την ανθρωποκτονία του Νίκου Σαμπάνη μέχρι τον πυροβολισμό κατά του Κώστα Φραγκούλη έχουν μεσολαβήσει 13 μήνες και μερικές ημέρες. Στο διάστημα αυτό, έχουν καταγραφεί ακόμα δύο σοβαρά περιστατικά αστυνομικής βίας κατά Ρομά. Τον Ιανουάριο του 2022, στον Βόλο, αστυνομικοί πυροβόλησαν κατά ανηλίκων μετά από καταδίωξη. Εναν μήνα αργότερα, 44χρονος Ρομ έπεσε θύμα ξυλοδαρμού από εκτός υπηρεσίας αστυνομικό, όταν επιχείρησε να κλέψει air condition στο Μενίδι.

«Διαπιστώνουμε έξαρση της βίας από την ΕΛ.ΑΣ.» σημειώνει ο πρόεδρος της «Ελλάν Πασσέ» Βασίλης Πάντζος. «Είναι παρά πολλά τα περιστατικά. Ομως δεν καταγγέλλονται, διότι οι άνθρωποι φοβούνται ότι θα θυματοποιηθούν ξανά ή ότι δεν θα βρουν το δίκιο τους» υπογραμμίζει. «Είναι συχνή η συγκάλυψη σε περιστατικά αστυνομικής βίας, ειδικά όταν πλήττονται ευάλωτες ομάδες» συμπληρώνει η Αλεξάνδρα Καραγιάννη. Τονίζει, δε, πως «πρόκειται για συστημικό πρόβλημα, το οποίο η ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη ενισχύει με τη στάση της», αναφερόμενη στην έμπρακτη στήριξη που παρείχε ο Τάκης Θεοδωρικάκος στους εμπλεκόμενους αστυνομικούς αμέσως μετά το περιστατικό του Περάματος.

Στην έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2021, γίνεται αναφορά σε επτά περιπτώσεις χρήσης όπλων κατά Ρομά από την ΕΛ.ΑΣ., ενώ σημειώνεται επίσης η μειωμένη πιθανότητα καταγγελίας.

«Ανεπαρκείς δράσεις»

Το ζήτημα της παραβατικότητας των Ρομά και ειδικά των νεαρών ανδρών δεν είναι νέο. «Τα δύο αυτά παιδιά προέρχονται από κοινότητες που διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας (σ.σ.: Σοφό Ασπροπύργου και Αγία Σοφία Διαβατών), σε συνθήκες ακραίας περιθωριοποίησης και επισφάλειας, αποκλεισμένα από την πρόσβαση στην υγεία, την εργασία, την εκπαίδευση» υπογραμμίζει ο Βασίλης Πάντζος. «Η περιθωριοποίηση εξηγεί, ως έναν βαθμό, την πηγή της νεανικής παραβατικότητας».

Για την κοινωνική ένταξη των Ρομά «έχουν εγκριθεί κονδύλια ύψους 1,5 δισ. ευρώ από το κοινοτικό ταμείο, αλλά τα χρήματα σπαταλώνται σε άλλες ενέργειες» τονίζει η Μαρία Δημητρίου, επιμελήτρια Κοινωνικής Πρόνοιας. «Ομως, οι δράσεις που αφορούν τους νέους Ρομά είναι ανεπαρκείς, αν όχι ανύπαρκτες» λέει η Αλεξάνδρα Καραγιάννη.

«Εχουμε και εμείς οι Τσιγγάνοι τις ευθύνες μας, αλλά δεν γίνεται 40 χρόνια τώρα να τρέχουν προγράμματα και ακόμα να μην μπορεί να επιτευχθεί η ένταξή τους» προσθέτει η Μαρία Δημητρίου και καταλήγει πως όσο υπάρχει γκετοποίηση, θα υπάρχει και παραβατικότητα: «Οταν δεν μας δίνουν εργασία και δεν μας νοικιάζουν σπίτια, πώς θα ζήσουμε; Δεν θα παρανομήσουμε για να επιβιώσουμε;».

Τα χρονίζοντα θέματα

Το πρόσφατο τραγικό περιστατικό και οι μέχρι τώρα ενέργειες διερεύνησής του αναδεικνύουν εκ νέου τρία χρονίζοντα θέματα, υποστηρίζει από την πλευρά του ο Γιώργος Τσιάκαλος, δικηγόρος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και εμπειρογνώμων για το Συμβούλιο της Ευρώπης: «Το πρώτο αφορά στην πιθανολογούμενη παραβίαση από τον κατηγορούμενο των σχετικών κανονισμών για τη διενέργεια καταδιώξεων, όπως την ανέδειξε σε δελτίο Τύπου της και η Δράση Αστυνομικών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Το δεύτερο, πιο σύνθετο, είναι το ερώτημα πώς εκπαιδευμένος αστυνομικός που ανήκει σε μονάδα πρώτης γραμμής, αποφάσισε – πιθανότατα – να ενεργήσει κατά παρέκκλιση των κανονισμών. Είναι άξιο διερεύνησης εάν αυτό οφείλεται στην υιοθέτηση ενός προφίλ, βάσει του οποίου οι Ρομά είναι καθ’ έξιν εγκληματίες που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ακραία μέτρα γιατί «δεν καταλαβαίνουν αλλιώς».

Το τρίτο σχετίζεται με το δεύτερο: Σύμφωνα με πληροφορίες, στο κατηγορητήριο δεν περιλαμβάνεται αναφορά στο άρθρο 82Α ΠΚ (έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά). Από ό,τι φαίνεται, δηλαδή, οι ανακριτικές Αρχές δεν προτίθενται να ερευνήσουν αν το έγκλημα είχε, έστω και εν μέρει, ρατσιστικό κίνητρο, καθώς το θεωρούν εκ προοιμίου ως μη ρατσιστικό, κατά παράβαση της σχετικής νομολογίας του ΕΔΔΑ».

• 96% των ελλήνων Ρομά βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας (28,3% για τον γενικό πληθυσμό), ενώ 84% ζουν σε συνθήκες υλικής στέρησης.

• 53% έχουν αισθανθεί ότι υφίστανται διακρίσεις σε σημαντικές πτυχές της ζωής τους.

Στο στόχαστρο της ΕΛ.ΑΣ.

• Λιβαδειά, Νοέμβριος 1996

Στη διάρκεια αστυνομικής επιχείρησης για τον εντοπισμό φυγόδικου, αστυφύλακας πυροβολεί σχεδόν εξ επαφής τον 45χρονο Ρομ Τάσο Μουράτη μπροστά στα μάτια ενός εκ των τριών παιδιών του.

• Ζεφύρι, Οκτώβριος 2001

Αστυφύλακας της Αμεσης Δράσης πυροβολεί στο κεφάλι και σκοτώνει ακαριαία τον 21χρονο Ρομ, πατέρα τριών ανήλικων παιδιών, Μαρίνο Χριστόπουλο επειδή δεν σταμάτησε σε μπλόκο με το αυτοκίνητό του.

•  Πέραμα, Οκτώβριος 2021

Επτά αστυνομικοί «γαζώνουν» το αυτοκίνητο που οδηγεί ο 18χρονος Νίκος Σαμπάνης με 38 σφαίρες, με αποτέλεσμα να βρει ακαριαίο θάνατο.

•  Βόλος, Ιανουάριος 2022

Αστυνομικοί ανοίγουν πυρ κατά ανήλικων Ρομά (ηλικίας 7 ως 16 ετών) ύστερα από καταδίωξη του αυτοκινήτου στο οποίο επιβαίνουν για παραβάσεις του ΚΟΚ.

• Μενίδι, Φεβρουάριος 2022

Ξυλοδαρμός 42χρονου ουσιο-εξαρτημένου Ρομ μέχρι θανάτου από αστυνομικό εκτός υπηρεσίας εντός οικίας, στην οποία ο 42χρονος είχε εισβάλει με σκοπό να κλέψει air condition.

• Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2022

Ο 16χρονος Κώστας Φραγκούλης φεύγει από βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει. Ακολουθεί καταδίωξη από τέσσερις αστυνομικούς της Ομάδας ΔΙΑΣ, η οποία καταλήγει στον πυροβολισμό του 16χρονου στο κεφάλι.

Αυτοψία

«Από ναρκωτικά τα πάντα, από υποδομές τίποτα»

Στον απόηχο του βαρύτατου τραυματισμού του 16χρονου Κώστα Φραγκούλη, «Το Βήμα» βρέθηκε στους καταυλισμούς Ρομά σε Ζεφύρι, Μενίδι, Ανω Λιόσια και Χαλάνδρι. Η οργή ξεχειλίζει. Τα οδοφράγματα που ακόμα καπνίζουν το μαρτυρούν. Τα προβλήματα περισσεύουν. Ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής, έλλειψη ακόμα και των πλέον βασικών υποδομών, αναλφαβητισμός, ανεργία… Ο επίτιμος πρόεδρος της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά Ευθύμιος Δημητρίου περιγράφει τη σκληρή πραγματικότητα στις «αθηναϊκές φαβέλες». Η αφήγησή του ξεκινά με μια εικόνα υψηλού συμβολισμού: ένα γήπεδο ποδοσφαίρου που έχει μετατραπεί σε χωματερή. «Στο Ζεφύρι περιμένουμε την επαναλειτουργία του σταδίου γύρω στα πέντε χρόνια. Τα παιδιά μας δεν μπορούν να αθληθούν. Μέχρι να ανοίξει θα τριπλασιαστεί ο αριθμός των παιδιών που μπλέκουν με ναρκωτικά, κλοπές και άλλες παρανομίες» λέει και σπεύδει να συμπληρώσει: «Από ναρκωτικά εδώ έχουν τα πάντα. Από υποδομές τίποτα. Είμαστε σαν πεταμένοι και δεν έχουμε ούτε έναν άνθρωπο στην τοπική αυτοδιοίκηση για να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας».

Λίγα μέτρα μακριά, στην πλατεία Ελευθερίας, «υπάρχει ένα κτίριο θανάτου». «Εχω κάνει πάνω από 10 καταγγελίες να γκρεμιστεί και να αποζημιωθεί ο ιδιοκτήτης. Εκεί πάνε και κάνουν χρήση ναρκωτικών. Εκεί έχουν πεθάνει τρία άτομα. Την παραβατικότητα μπορούν να την τελειώσουν ό,τι ώρα θέλουν. Αν θέλουν» συνεχίζει.

Μιλώντας για το 3ο Δημοτικό Σχολείο, όπου φοιτούν μόνο παιδιά Ρομά, το χαρακτηρίζει γκετοποιημένο. «Ελάχιστα παιδιά καταφέρνουν να συνεχίσουν στο Γυμνάσιο. Σε Μενίδι, Ανω Λιόσια και Ζεφύρι υπάρχουν οικογένειες που δεν έχουν ρεύμα ή νερό. Τα μωρά δεν εμβολιάζονται» αναφέρει ο Ευθύμιος Δημητρίου και επαναλαμβάνει δύο πάγια αιτήματα: «Αφενός, προτείνουμε να διατεθεί χώρος ώστε να φτιαχτεί ένα παζάρι που θα μπορούν να πωλούν οι άνθρωποι το εμπόρευμά τους σταθερά. Αφετέρου, αυτό που επαναλαμβάνουμε στις συναντήσεις μας με τους αρμόδιους φορείς είναι να γίνονται δεκτοί στην Αστυνομία Ελληνες Ρομά που πληρούν τις προδιαγραφές. Ετσι, ίσως, αλλάξει και η αντιμετώπιση της ΕΛ.ΑΣ. απέναντί μας».