Σεισμοί στη Σαντορίνη: Σενάρια και διαφωνίες για το είδος – Ο ρόλος του «λιπαντικού»

^_«Σκελετούς» και ρήγματα ψάχνουν, τώρα και πάντα, ηφαιστειολόγοι, σεισμολόγοι, γεωφυσικοί, ακόμη και πολιτικοί μηχανικοί, στη Σαντορίνη και τα πέριξ. Από τις ζώνες κατακερματισμού της σημερινής εποχής που πολιορκούν τη θάλασσα γύρω της, έως τους χώρους όπου προσπάθησαν, μάταια δυστυχώς, να επιβιβαστούν κάτοικοι του νησιού το 1613 π.Χ., όταν συνέβη η δεύτερη μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα, βυθίζοντας ένα μεγάλο τμήμα του νησιού.

Στην καλντέρα που προέκυψε αναδύθηκαν δυο ηφαιστειακά νησιά, η Παλαιά και η Νέα Καμένη. Σκηνικό μεγαλοπρεπές αλλά και επιστημονικό πεδίο λαμπρό για μελέτη και διατύπωση θεωριών. Σε Ιταλία και Γαλλία οι επιστήμονες φαίνεται πως ενδιαφέρονται για τα σεισμικά φαινόμενα στο Αιγαίο και αντλούν στοιχεία από τους έλληνες συναδέλφους τους.

Από την πλευρά του, ο υπεύθυνος για το σουηδικό Εθνικό Σεισμικό Δίκτυο, καθηγητής Μπγιερν Λουντ, είπε στο «Βήμα» ότι σεισμοί της τάξης των 5 ρίχτερ από τις προηγούμενες ημέρες καταγράφηκαν και αναγγέλθηκαν στους σεισμογράφους του περίφημου Ινστιτούτου της Ουψάλα, αλλά εκεί δεν διεξάγουν περαιτέρω έρευνα. Από τη σχετική συζήτηση, όμως, μάθαμε πως χρησιμοποιούν πλέον και νευρωνικά δίκτυα για να ξεχωρίζουν δονήσεις που προκύπτουν από τεκτονικούς σεισμούς και δονήσεις από εκρήξεις. Κάτι που ίσως (με πολλή δουλειά είναι η αλήθεια) θα μπορούσε να δώσει αποτελέσματα και στην Ελλάδα.

Θεωρίες από το Αϊνταχο

Ενδιαφέρον για τα φαινόμενα των τελευταίων ημερών στη Σαντορίνη υπάρχει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο Σον Γουίλσι είναι καθηγητής σε πανεπιστήμιο του Αϊνταχο και πιο γνωστός για τις διαδικτυακές εκπομπές του με τον γενικό τίτλο «Geology Explained». Σε μια από αυτές, αφού εξήγησε ότι η αφρικανική πλάκα όχι μόνο βρίσκεται κάτω από την ευρασιατική αλλά με τον καιρό κάμπτεται όλο και περισσότερο υποχωρώντας σε βάθος, δήλωσε εντυπωσιασμένος από την επιμονή του σμήνους των σεισμών, και με αρκετά ρίχτερ μάλιστα, σε συσχετισμό με τα μικρά ρήγματα που βρίσκονται στον χώρο μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού.

Παρέπεμψε σε μια ανάλογη εργασία για σεισμούς στο περίφημο πάρκο των ΗΠΑ Yellowstone («Parallel Dynamics of slow slips and fluid induced swarms», θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Παράλληλες δυναμικές αργών ολισθήσεων και σμηνών που προκαλούνται από υγρά»), όπου εκεί αναφέρεται ότι το νερό, εισχωρώντας στον ενδιάμεσο χώρο των δυο επιφανειών του ρήγματος, διευκολύνει την ολίσθησή τους και το θεώρησε μια πιθανή εξήγηση του φαινομένου.

Καταγράφοντας τις εκπνοές

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, τα μέλη του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος με διευθυντή τον καθηγητή Γιάννη Αλεξόπουλο, σε συνεργασία με τα μέλη του Εργαστηρίου Σεισμολογίας, δραστηριοποιήθηκαν από την περασμένη Παρασκευή για την εγκατάσταση δυο νέων μόνιμων γεωδαιτικών σταθμών GPS/GNSS στο ηφαίστειο Κολούμπο και στη νησίδα Ανυδρο, αλλά ταυτόχρονα και για την επανεγκατάσταση του δικτύου 21 γεωδαιτικών σταθμών GPS. Σκοπός αυτών των ενεργειών είναι να καταγράφεται όσο το δυνατόν πιο λεπτομερώς η εδαφική κίνηση στο κέντρο της σεισμικής δραστηριότητας.

Αυτό το κάπως ασαφές «γεωδαιτικών σταθμών GPS/GNSS» σημαίνει ότι από τα κατάλληλα όργανα θα γίνονται μετρήσεις με τη βοήθεια του συστήματος των δορυφόρων των ενταγμένων στο δίκτυο GPS (Global Positioning System). Το GNSS (Global Navigation Satellite System) είναι η ομπρέλα που καλύπτει τα περισσότερα από τα δορυφορικά συστήματα καταγραφής θέσης, με ένα από αυτά να είναι το GPS. Ως γνωστόν, αμερικανικής διαχείρισης και κατασκευής.

Το γιατί ανακατεύεται το GPS σε κάτι τόσο συνυφασμένο με τα έγκατα της Γης το εξήγησε ο καθηγητής Αλεξόπουλος στο «Βήμα» σε μια σύντομη συνομιλία που είχαμε. «Το μάγμα στην προσπάθειά του να ανέλθει όσο γίνεται ψηλότερα λόγω μικρότερης πυκνότητας ως προς τα γύρω πετρώματα πιέζει από κάτω τα υπερκείμενα στρώματα.

Αυτά καθώς πιέζονται υφίστανται μια διάταση, ένα τέντωμα ή ένα «ξεχείλωμα» αν το εκφράσουμε αλλιώς, που έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η πυκνότητά τους. Αυτήν τη μεταβολή στην πυκνότητα, αν κάνεις τις κατάλληλες «βαρυτικές», όπως λέγονται, μετρήσεις, έχεις μια εικόνα για τις ανάσες του εδάφους και έμμεσα και του αθέατου υπεδάφους».

Τα μέλη του Εργαστηρίου έχουν κάνει από την περασμένη Παρασκευή απόβαση στους ηφαιστειακούς χώρους ενδιαφέροντος και στήνουν το δίκτυο των 21 γεωδαιτικών σταθμών GPS, πλην των σταθμών σε Καμένη και Κολούμπο, στα ίχνη ενός δικτύου που είχε πρωτοσυσταθεί το 1984 αλλά κάποια στιγμή θεωρήθηκε μικρής σημασίας και παραμελήθηκε.

Μια κάποια εξήγηση;

Ενώ κάποιοι αυτή τη στιγμή ανεβοκατεβαίνουν τις άβολες και σκληρές επιφάνειες των νησιών της περιοχής εγκαθιστώντας όργανα καταγραφής, είχαμε τους γνωστούς καβγάδες μεταξύ των ειδικών, αλλά δεν θα ασχοληθούμε με αυτούς. Καταγράφοντας όμως ανελλιπώς τις τελευταίες εβδομάδες τις απόψεις σοβαρών, Ελλήνων κυρίως, επιστημόνων, διακρίνεις κι εδώ τη διαίρεσή τους σε δυο «στρατόπεδα».

Οι μεν επιμένουν ότι η παρατηρούμενη σεισμική ακολουθία έχει αιτία την ηφαιστειακή δραστηριότητα που παρατηρήθηκε στην περιοχή της Σαντορίνης από τον περασμένο Ιούλιο έως και σήμερα. Οι δε είναι κατηγορηματικοί ότι έχουμε τεκτονικούς σεισμούς άσχετους με τα δυο ηφαίστεια στην Καμένη και το υποθαλάσσιο του Κολούμπο.

Ο ομότιμος καθηγητής Σεισμολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Παναγιώτης Παπαδημητρίου, μιλώντας στο «Βήμα», με αυτά που είπε εμφανίζεται να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών. Διότι, όπως λέει, «έχουμε μια σεισμική ακολουθία εγκλωβισμένη σε ηφαιστειακό περιβάλλον».

Αυτό σημαίνει κατά την άποψή του ότι από τις 25 Ιανουαρίου, όταν σταμάτησαν οι μικροσεισμοί στην Καλντέρα της Σαντορίνης στην περιοχή της Νέας Καμένης, ξεκίνησε μια έντονη σεισμική δραστηριότητα, 25 χιλιόμετρα ΒΑ της Σαντορίνης. Συγκεκριμένα γύρω από τη νήσο Ανυδρο. Σύμπτωση; Μάλλον όχι. Είναι αλήθεια, όπως λέει, ότι από το λεγόμενο «ρήγμα της Αμοργού», που είχε δώσει το 1956 πολύ έντονα σεισμικά φαινόμενα μέχρι σήμερα, είχε μείνει ένα μικρό τμήμα στην απόληξή του που δεν είχε ρηγματωθεί. Αυτό ίσως ενεργοποιήθηκε τώρα. Αλλά με ποια αφορμή;

Αυτό λοιπόν που περιμένει να δει, όπως μας είπε, είναι οι μετρήσεις από το ωκεανογραφικό πλοίο του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΚΕΘΕ) που πλέει από την Πέμπτη και στην περιοχή του ρήγματος. Διότι αν εκεί ανιχνευθούν ηφαιστειακά αέρια, τότε, όπως λέει, «αυτά μπορεί να ενήργησαν ως λιπαντικό που διευκόλυνε τη διολίσθηση των πετρωμάτων και την πρόκληση των σεισμικών φαινομένων. Χωρίς ροή μάγματος αλλά μόνο αερίων» (μια σκέψη που βρίσκεται κοντά και στη θεωρία του καθηγητή Γουίλσι).

Επίσης μια ακόμη ένδειξη προς αυτή την κατεύθυνση θα είναι και η άνοδος της θερμοκρασίας στα νερά της περιοχής. Διότι αυτές οι ηφαιστειακές φουμαρόλες – όπως αποκαλούνται συλλήβδην τα ηφαιστειακά αέρια – έχουν υψηλή θερμοκρασία. Κάτι τέτοιο, πάντως, θα αποτελούσε μια καλή και καθησυχαστική εξέλιξη, διότι τέτοιου είδους φαινόμενα δεν προοιωνίζονται καταστροφική κλιμάκωση.