ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Άγγελος Σκορδάς,
ΓΡΑΦΟΥΝ: Ανδρέας Αγγελόπουλος,Βελίκα Καραβάλτσιου, Μαρία Κρουστάλη, Πέτρος Κωνσταντινίδης, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιώργος Φωκιανός
Στην περίοδο της πανδημίας, μεταξύ… πολλών άλλων, διδαχθήκαμε πώς η ανάλυση των αστικών λυμάτων προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την παρουσία παθογόνων οργανισμών στην κοινότητα και άρα για την επιδημιολογική κατάσταση της χώρας. Ομως, προσφέρει και πολύτιμα στοιχεία και για την παρακολούθηση της χρήσης διάφορων χημικών ουσιών.
Και τα δεδομένα της τελευταίας δεκαετίας, όπως τα παρουσιάζει στο «Βήμα» ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Θωμαΐδης, είναι αποκαλυπτικά. Αυτό που καταγράφεται στα αστικά λύματα της Αθήνας είναι αύξηση της χρήσης των λεγόμενων διεγερτικών ναρκωτικών, όπως κοκαΐνη και μεθαμφεταμίνη, αλλά και των ψυχοδραστικών φαρμάκων (βενζοδιαζεπίνες).
Πενταπλασιάστηκε η χρήση κοκαΐνης
Ειδικά η εκθετική αύξηση στη χρήση κοκαΐνης θεωρείται ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς από τα 450 γρ. ανά ημέρα το 2010, φτάσαμε στα 2.400 γρ. ανά ημέρα το 2021 – δηλαδή πενταπλασιάστηκε. Ως προς τη μεθαμφεταμίνη, που ανήκει σε μια ομάδα ουσιών που ονομάζονται διεγερτικά τύπου αμφεταμίνης (ΑΤS), καταγράφηκε αύξηση από τα 20 γρ. την ημέρα το 2010, στα 104 γρ. το 2021 – επίσης πενταπλασιάστηκε.
Ενα άλλο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από την ανάλυση των συγκεκριμένων δεδομένων αφορά στη χρήση κάνναβης, η οποία καταγράφει σημάδια κάμψης την τελευταία διετία, ωστόσο, τάση που ενδέχεται να είναι και πλασματική, καθώς ενδέχεται να αφορά διαφορές στη σύσταση της κάνναβης που καταναλώνεται. Οπως εξηγεί ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, η περιεκτικότητα της κάνναβης που καταναλώνεται σε τετραϋδροκανναβινόλη (THC) έχει πέσει από το 12,5% στο 8% και αυτό φαίνεται στα λύματα. Σύμφωνα με τα ίδια δεδομένα, φαίνεται πως η κορύφωση στη χρήση κάνναβης καταγράφηκε την περίοδο 2014-2015, όταν είχαμε 6.200-6.500 γρ. ανά ημέρα, για να φτάσουμε το 2022 στα 2.800 γρ. ανά ημέρα.
Το προφίλ των χρηστών στην Ελλάδα
Η πιο πρόσφατη εικόνα για την έκταση και τα χαρακτηριστικά της χρήσης ουσιών στον ενήλικο και στον εφηβικό πληθυσμό της χώρας προέρχεται από το 2021. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), που συλλέγει στοιχεία από ένα πανελλαδικό δίκτυο περισσοτέρων από 800 φορέων και προσώπων, ο συνολικός αριθμός των ατόμων που κάνουν χρήση υψηλού κινδύνου (κυρίως οπιοειδών) υπολογίζεται στα 12.351 άτομα, μειωμένος σε σχέση με τον αντίστοιχο του 2019 (14.753). Από τα 12.351, τα 6.252 υπολογίζονται στην Αττική. Στην πλειονότητά τους (9.965) είναι ηλικίας 35-64 ετών και άνδρες (10.425). Ο αριθμός αυτών που έκαναν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα εκτιμάται σε 2.488.
«Η εμπλοκή με τις εξαρτήσεις είναι πολυπαραγοντική. Δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη αιτία για την οποία κάποιος σε κάποια φάση της ζωής του πειραματίζεται, στη συνέχεια εθίζεται και συνεχίζει με κάποια ουσία» λέει στα «Βήμα» η κοινωνιολόγος και αντιπρόεδρος του ΚΕΘΕΑ Φωτεινή Λεομπίλλα και τονίζει ότι «είναι αδύνατον να γνωρίζουμε τον πραγματικό αριθμό των χρηστών στη χώρα». Παράλληλα, εξηγεί ότι το πώς ένας χρήστης επιλέγει την εκάστοτε ουσία εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο κινείται, τις παρέες του, τα βαθύτερα αίτια που τον οδήγησαν στο να ανακουφίσει τον ψυχικό του πόνο αλλά και από τα συναισθήματα που βιώνει κατά τη διάρκεια της χρήσης.
«Κάνουν χρήση λίγο απ’ όλα»
«Επίσης, σχετίζεται με τη διαθεσιμότητα των ουσιών και την οικονομική κατάστασή του. Βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αύξηση της κοκαΐνης και μείωση της ηρωίνης. Ακόμη, από τον παλιό κλασικό τρόπο χρήσης και αυτό που είχαμε στο μυαλό μας ότι κάποιος παίρνει ηρωίνη και σε ενέσιμη μορφή, τώρα έχει αυξηθεί η πολυχρήση» συμπληρώνει η ψυχολόγος και επιστημονικά υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ Ιουλία Μπάφη.
Η πλειονότητα των ατόμων που εισέρχονται στη θεραπεία είτε για οπιοειδή είτε για κοκαΐνη ή άλλα διεγερτικά αναφέρουν χρήση πολλαπλών παράνομων ουσιών (81,8% και 72,7%, αντίστοιχα). «Κάνουν χρήση λίγο απ’ όλα χωρίς να έχουν μια βασική ουσία προτίμησης» επισημαίνει η Φωτεινή Λεομπόλλα, που εκφράζει την ανησυχία της για τη μεθαμφεταμίνη (είδος της είναι και το λεγόμενο «σίσα»), μία ουσία δύσκολα θεραπευτικά αντιμετωπίσιμη, που προσελκύει όλο και περισσότερους χρήστες.
Υποχώρηση ηρωίνης, άνοδος άλλων ουσιών
Αναλύοντας τη μείωση που παρατηρείται στη χρήση ηρωίνης, η αντιπρόεδρος του ΚΕΘΕΑ στέκεται σε δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι οι χρήστες επιλέγουν πλέον να εμπλακούν με άλλες ψυχοδραστικές ουσίες και ο δεύτερος είναι ότι οι χρήστες ηρωίνης πεθαίνουν. «Είναι ένας πληθυσμός που γερνάει και φεύγει από τη ζωή και δεν φαίνεται οι νέοι χρήστες να εμπλέκονται τόσο εύκολα όσο παλαιότερα με την ηρωίνη» σχολιάζει. Περαιτέρω στοιχεία προκύπτουν από τα 3.295 άτομα που εισήλθαν στις συμβουλευτικές και θεραπευτικές υπηρεσίες της χώρας το 2020, στην πλειονότητά τους (78,4%), όπως κάθε χρόνο, σε «στεγνό» πρόγραμμα.
Οι είσοδοι το 2020 ήταν μειωμένες κατά 17% συγκριτικά με το 2019, γεγονός που αποδίδεται και στις συνέπειες από την εφαρμογή των περιορισμών λόγω COVID-19. Πάντως, τα οπιοειδή (κυρίως η ηρωίνη) παραμένουν η «κύρια» ουσία με το υψηλότερο ποσοστό (53,3%) αναφορών κατά την είσοδο στη θεραπεία, αν και μετά το 2012 μειώνονται σταθερά. Ακολουθούν η κάνναβη (26,7%) και η κοκαΐνη ή άλλα διεγερτικά (16,1%), που συνεχώς αυξάνονται. Χαρακτηριστικό είναι ότι περίπου 1.000 άτομα απευθύνονται ετησίως στις θεραπευτικές υπηρεσίες για προβλήματα από τη χρήση κάνναβης, ενώ για προβλήματα από την κοκαΐνη εισέρχονται στη θεραπεία περίπου 500 άτομα.
Θλιβερή πρωτιά για την Ελλάδα
Αρνητική πρωτιά στους θανάτους από ναρκωτικά καταγράφει η χώρα μας. Τα δεδομένα ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών, με βασικούς συντελεστές τους καθηγητές Αγγελο Χατζάκη, Βάνα Σύψα, Σωτήρη Ρούσσο, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Ειδικότερα, από τον Απρίλιο του 2018 έως τον Ιούνιο του 2022 καταγράφηκαν 240 θάνατοι μεταξύ 2.406 χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που ήταν σε παρακολούθηση.
Η θνησιμότητα είναι 17 φορές μεγαλύτερη από αυτή του γενικού πληθυσμού αντίστοιχης ηλικίας και φύλου και συγχρόνως είναι η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί σε Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Αυστραλία, όπου κυμαίνεται από 0,8 έως 1,6 ανά 100 χρήστες ετησίως. Μιλώντας στο «Βήμα» η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βάνα Σύψα εξηγεί ότι «η αστεγία, η καθυστερημένη διάγνωση των προβλημάτων υγείας, η υπερδοσολογία και η λοίμωξη HIV είναι βασικές αιτίες θανάτου των χρηστών». Παράλληλα, παραδέχεται ότι υπάρχει υποκαταγραφή των θανάτων χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών, αφού οι αιτίες είναι διαθέσιμες από την ΕΛΣΤΑΤ σε μεταγενέστερο χρόνο, ενώ στη Δίωξη Ναρκωτικών καταχωρούνται ως επιβεβαιωθέντες θάνατοι μόνο όταν ως αιτία θανάτου στα αποτελέσματα των ιατροδικαστικών εξετάσεων και των τοξικολογικών αναλύσεων αναφέρεται η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Σε διαφορετική περίπτωση, όταν πιθανολογείται η κατάχρηση ουσιών ως αιτία θανάτου καταχωρούνται απλώς ως «αναφερθέντες θάνατοι» από χρήση.
Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ από τις 521 νέες διαγνώσεις HIV το 2021, εκ των οποίων οι 423 είχαν γνωστή κατηγορία μετάδοσης, οι 86 ήταν λόγω ενέσιμης χρήσης (20% το υψηλότερο ποσοστό της τελευταίας 8ετίας). Η κοινωνιολόγος και αντιπρόεδρος του ΚΕΘΕΑ Φωτεινή Λεομπίλλα εκτιμά με τη σειρά της ότι η αυξημένη θνησιμότητα οφείλεται σε τρεις λόγους: Στη δυσκολία πρόσβασης των χρηστών στο σύστημα υγείας, στην HIV λοίμωξη και στην υπερδοσολογία. «Πρόκειται για έναν πληθυσμό που πεθαίνει επειδή δεν καταφεύγει εύκολα για διαγνωστικούς ελέγχους. Οι χρήστες δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας, το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα φιλικό μαζί τους» σχολιάζει και προσθέτει: «Βασική αιτία θανάτου είναι επίσης τα λοιμώδη νοσήματα. Πολλοί χρήστες είναι θετικοί στον HIV και δεν το γνωρίζουν, ενώ ακόμα κι αν το ξέρουν δεν λαμβάνουν την αγωγή τους. Αλλοι πάλι καταλήγουν από overdose (υπερδοσολογία) εξαιτίας της έλλειψης ναλοξόνης».
Ναλοξόνη: Ενα όπλο ενάντια μστους θανάτους από υπερδοσολογία
Φαρμακολογικά, η ναλοξόνη είναι ένα ειδικό αντίδοτο που αντιμετωπίζει τον κίνδυνο τοξίκωσης από οπιοειδή, καθώς συνδέεται με τους υποδοχείς τους και αναστέλλει τη δράση τους. Από τη δεκαετία του 1960 αποτελεί τη μοναδική ανταγωνιστική ουσία για την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας από οπιοειδή. Χορηγείται ενδοφλέβια, ενδομυϊκά, υποδόρια και ενδορινικά. Στο εξωτερικό υπάρχουν προγράμματα διανομής ναλοξόνης σε σωφρονιστικά καταστήματα, ξενώνες χρηστών και υπηρεσίες μείωσης της βλάβης. Χρησιμοποιείται ακόμη από σώματα ασφαλείας αλλά και από συγγενείς ή οκείους χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών.
Η ναλοξόνη δεν έχει ψυχοτρόπο δράση, ενώ στα 50 έτη εμπειρίας από τη χρήση της έχει τεκμηριωθεί η έλλειψη ανεπιθύμητων ενεργειών στη χρησιμοποιούμενη δοσολογία. Από τον Δεκέμβριο του 2021 σχετική ΚΥΑ επιτρέπει τη χορήγησή της σε εισπνεόμενη μορφή, όχι μόνο από γιατρούς και νοσηλευτές, αλλά και από το προσωπικό φορέων όπως ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, το 18 Ανω. Επιτρέπεται ακόμη η χορήγηση από το προσωπικό των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης των ΟΤΑ και των καταστημάτων κράτησης. Απαραίτητη προϋπόθεση της χορήγησης είναι να έχει προηγηθεί εκπαίδευση υπό την εποπτεία του ΟΚΑΝΑ. Μέχρι σήμερα, το προσωπικό του ΟΚΑΝΑ έχει χορηγήσει επιτυχώς εισπνεόμενη ναλοξόνη σε σχεδόν 70 άτομα, τη στιγμή που σε ευρωπαϊκές εκθέσεις υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο χάνουν τη ζωή τους από υπερδοσολογία 150-200 άτομα.
INFO
Γιατί η Θεσσαλονίκη έχει υψηλότερη θνησιμότητα χρηστών
Στην έρευνα των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών Αγγελου Χατζάκη, Βάνας Σύψα, Σωτήριου Ρούσσου η υψηλότερη θνησιμότητα χρηστών καταγράφηκε στη Θεσσαλονίκη, με 4,5 θανάτους ανά 100 χρήστες ετησίως (147 θάνατοι), ενώ στην Αθήνα καταγράφηκαν 3 θάνατοι ανά 100 χρήστες ετησίως (96 θάνατοι). Αυτό σημαίνει ότι «στη Θεσσαλονίκη η θνησιμότητα είναι 20πλάσια σε σχέση με τον αντίστοιχο γενικό πληθυσμό και στην πρωτεύουσα είναι 15πλάσια. Αυτό δείχνει ότι αυτοί οι άνθρωποι από κάτι πεθαίνουν» σημειώνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βάνα Σύψα. Γιατί η Θεσσαλονίκη έχει την πρωτιά σε αριθμό θανάτων; «Είναι λίγο δύσκολο να εκτιμήσει κανείς τι έχει παίξει ρόλο.
Στη Θεσσαλονίκη υπάρχει επιδημία HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών» απαντά η ίδια και τονίζει ότι για τους χρήστες αυτούς είναι σημαντικό να υπάρχει έγκυρη διάγνωση και λήψη αντιρετροϊκής θεραπείας. Ωστόσο, μπορεί να έπαιξε ρόλο και η περίοδος της COVID-19, «καθώς η πρόσβαση των χρηστών σε υπηρεσίες υγείας μειώθηκε ακόμα περισσότερο».Πάντως, και στις δύο πόλεις οι χρήστες ενέσιμων ουσιών αντιμετωπίζουν φραγμούς.
