Στην Τήνο και στην Ανδρο αναζητείται εναγωνίως λύση για τη διαχείριση των σκουπιδιών. H Σαντορίνη, η «βιτρίνα» του ελληνικού τουρισμού, εξυπηρετείται από μια χωματερή που τα καλοκαίρια ξεχειλίζει.
Στην Κάλυμνο η κατάσταση είναι τόσο τραγική που η Τουρκία προσφέρθηκε να βοηθήσει, καθώς η Κως δεν εγκρίνει την υποδοχή επιπλέον απορριμμάτων στον ΧΥΤΑ της. Και η λίστα των νησιών που αναζητούν έστω μια μεταβατική λύση για τη διάθεση των αστικών αποβλήτων στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (Κυκλάδες και Δωδεκάνησα) χρόνο με τον χρόνο μακραίνει.
Ειδικά κατά την υψηλή σεζόν του καλοκαιριού, οπότε, λόγω υπερτουρισμού, οι όγκοι των σκουπιδιών τετραπλασιάζονται, οι περιορισμένες υποδομές δεν επαρκούν, ενώ η ανακύκλωση – με εξαίρεση τη Ρόδο και τη Σύρο – είναι άγνωστη λέξη. Το 91% των παραγόμενων απορριμμάτων, ήτοι περίπου 285 χιλιάδες τόνοι ετησίως, θάβεται ή δεματοποιείται προκειμένου να αποσταλεί αλλού για επεξεργασία ή διάθεση.
Αλλά και οι διαθέσιμοι ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων) έχουν φτάσει ή ξεπεράσει τα όριά τους με συνέπεια πολλοί να κινδυνεύουν με κατάρρευση λόγω υπερκορεσμού. Δεματοποιημένα σκουπίδια παραμένουν για καιρό εκτεθειμένα, με αποτέλεσμα να αποσυντίθενται και να διασκορπίζονται από τους ανέμους ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές ή σε τουριστικούς προορισμούς, όπως συμβαίνει με εκείνα που έχουν αποτεθεί στη χωματερή της Σαντορίνης, ενός χώρου κοντά στα Φηρά, αλλά και στο νοσοκομείο του νησιού.
Υποδομές πιάνουν φωτιά είτε λόγω των υψηλών θερμοκρασιών είτε για… άγνωστους λόγους. Μόνο τους τελευταίους μήνες πυρκαγιές έκαψαν δεματοποιημένα σκουπίδια στον χώρο παλιάς χωματερής στη Μήλο, όπως και στην Ανδρο, ενώ φωτιές «πέρασαν» από τους ΧΥΤΑ Σερίφου και Κω.
25 Χώροι Υγειονομικής Ταφής αντί για 33
Σύμφωνα με το νέο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) Νοτίου Αιγαίου, το οποίο προσφάτως εγκρίθηκε, αντί για 33 Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ) που θα έπρεπε να λειτουργούν, όπως προέβλεπε ο προηγούμενος σχεδιασμός του 2016, σήμερα υπάρχουν μόνο 25 (12 στα Δωδεκάνησα και 13 στις Κυκλάδες) εκ των οποίων:
- 5 ΧΥΤ (Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Λειψοί, Καστελλόριζο, Νίσυρος) λειτουργούν χωρίς Απόφαση Εγκρισης Περιβαλλοντικών Ορων (ΑΕΠΟ) ή με ληγμένους περιβαλλοντικούς όρους.
- 16 ΧΥΤ χωρίς άδεια λειτουργίας ή με άδεια που έχει λήξει (Φολέγανδρος, Κύθνος, Κίμωλος, Σέριφος, Σίφνος, Μύκονος, Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Λειψοί, Πάτμος, Κάρπαθος, Νίσυρος, Μεγίστη, Βόρεια Ρόδος, Σύμη, Τήλος).
- 1 ΧΥΤ, στο Καστελλόριζο (χωρίς ΑΕΠΟ και άδεια λειτουργίας), είναι κορεσμένος και δεν θα επεκταθεί.
- Ο ΧΥΤ Βόρειας Ρόδου έχει σχεδόν κορεστεί και έχουν επισπευσθεί οι διαδικασίες για την κατασκευή νέου σκάμματος έκτακτης ανάγκης.
- 9 ΧΥΤ δεν έχουν επαρκή υπολειπόμενο όγκο και θα πρέπει να επεκταθούν (Σύρος, Κίμωλος, Μύκονος, Πάρος, Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάρπαθος, Κως, Τήλος).
Από τους 25 Χώρους Υγειονομικής Ταφής επαρκή υπολειπόμενο όγκο ώστε να δέχονται σκουπίδια έχουν μόνο οι 14 (Ανάφη, Ιος, Φολέγανδρος, Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Σίφνος, Αμοργός, Νάξος, Λειψοί, Πάτμος, Νίσυρος, Νότια Ρόδος, Σύμη). Επίσης, έξι νησιά (Κάλυμνος, Λέρος, Ανδρος, Θήρα, Τήνος, Μήλος) δεν έχουν ΧΥΤ και η κατάσταση επιχειρείται να αντιμετωπιστεί με δεματοποίηση απορριμμάτων και προσωρινή αποθήκευσή τους, ως μεταβατική διαχείριση (η οποία συχνά καταλήγει στη δημιουργία νέων χωματερών), έως την κατασκευή μόνιμων υποδομών.
Μεταφορές, χωματερές και πρόστιμα
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο «Βήμα» ο γενικός διευθυντής του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) Νοτίου Αιγαίου Χρήστος Γαμβρούδης, σε ορισμένα νησιά δίχως ΧΥΤ γίνεται θαλάσσια μεταφορά των συμμείκτων τους σε άλλα νησιά, όπως της Κάσου και της Χάλκης στη Ρόδο, της Σικίνου στην Ιο, των Μικρών Κυκλάδων στη Νάξο, της Θηρασίας στη Σαντορίνη, της Αντιπάρου στην Πάρο, των Αρκιών στην Πάτμο, των Ψερίμου και Τελένδου στην Κάλυμνο. Επιπλέον, εξακολουθούν να υφίστανται οκτώ χωματερές (Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων – ΧΑΔΑ) σε Ιο, Θήρα, Μήλο, Κάλυμνο, Σύμη, Μύκονο, Τήνο και Φολέγανδρο, για τις οποίες η χώρα καταβάλλει πρόστιμο στην ΕΕ.
Ετσι σήμερα το 91% των παραγόμενων σκουπιδιών στο Αιγαίο θάβεται και μόλις το 9% ανακυκλώνεται ή ανακτάται. Ο ΦΟΔΣΑ, ο οποίος ανέλαβε το 2020 την αρμοδιότητα της κατασκευής και διαχείρισης των υποδομών, δρομολογεί διαγωνισμούς για νέα έργα. Σύμφωνα με τον κ. Γαμβρούδη, στη Σαντορίνη έχει δημοπρατηθεί μέσω ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου – Ιδιωτικού Τομέα) η κατασκευή μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων, η οποία ωστόσο θα υλοποιηθεί έπειτα από 3-4 χρόνια.
Αυτή τη στιγμή ο Δήμος Θήρας επεξεργάζεται σχέδιο μεταβατικής διαχείρισης. Στην Τήνο, ο φορέας εξασφάλισε χρηματοδότηση και δημοπράτησε την κατασκευή ενός ΧΥΤΥ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) και μιας μονάδας επεξεργασίας βιοαποβλήτων. Το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει δώσει το πράσινο φως και αναμένεται η έγκριση από τις επιτελικές δομές ΕΣΠΑ των συναρμόδιων υπουργείων. Το ίδιο και για τη σύμβαση στην Ανδρο που αφορά δύο μονάδες προεπεξεργασίας και κομποστοποίησης και έναν ΧΥΤΑ.
«Δεν δουλεύουν οι πιο πολλές εγκαταστάσεις»
«Για τα έργα σε Ανδρο και Τήνο έχουμε προχωρήσει και πιστεύω ότι έως το τέλος της χρονιάς θα έχουν συμβασιοποιηθεί και θα ξεκινά η κατασκευή τους. Για τη Λέρο – εκεί σήμερα γίνεται δεματοποίηση στον παλιό ΧΑΔΑ – μόλις πήραμε το ΟΚ από τη Διαχειριστική και αρχές Σεπτεμβρίου θα υπογράψουμε τη σύμβαση για να κατασκευάσουμε έναν ΧΥΤΥ και μια μονάδα επεξεργασίας βιοαποβλήτων» σημειώνει ο ίδιος, επισημαίνοντας ωστόσο ότι τα προβλήματα του ΦΟΔΣΑ είναι τεράστια καθώς παραλαμβάνει από τους δήμους εγκαταστάσεις σε τραγική κατάσταση. «Οι περισσότερες εγκαταστάσεις δεν δουλεύουν – ως επί το πλείστον οι μονάδες επεξεργασίας στραγγισμάτων. Σε άλλες δεν έχουν γίνει σωστά οι κατά καιρούς επιχωματώσεις. Δρομολογούμε λύσεις, αλλά χρειαζόμαστε πίστωση χρόνου» τονίζει.
Περισσότερα στην ανακύκλωση, λιγότερα για ταφή
Λύση μέσω της ενίσχυσης των ποσοστών ανακύκλωσης και την εκτροπή αποβλήτων από την ταφή, με την ανάπτυξη δικτύων και συστημάτων χωριστής συλλογής και μεταφοράς ανακυκλώσιμων υλικών και βιοαποβλήτων, προωθεί το επιτελείο του γενικού γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ Μανώλη Γραφάκου προκειμένου να ανακουφιστούν μικροί νησιωτικοί δήμοι (όπως και ορεινοί) κάτω των 10.000 μόνιμων κατοίκων.
Ειδικότερα, με νέα ρύθμιση η οποία θα περιληφθεί στο πολυνομοσχέδιο του υπουργείου, το οποίο θα τεθεί το επόμενο διάστημα σε δημόσια διαβούλευση, το ΥΠΕΝ (ή ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης) θα μπορεί να συνάπτει με την Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδας προγραμματική σύμβαση και να αναλαμβάνει για λογαριασμό των δήμων την προμήθεια της κατάλληλης υποδομής για την υλοποίηση της χωριστής συλλογής και μεταφοράς ανακυκλώσιμων υλικών και βιοαποβλήτων. Επίσης, θα μπορεί να αναλαμβάνει δράση για την παροχή υπηρεσιών σχετικά με την εφαρμογή της χωριστής συλλογής και μεταφοράς ανακυκλώσιμων υλικών και βιοαποβλήτων.
Η παροχή του εξοπλισμού και των υπηρεσιών στους δήμους σχεδιάζεται να χρηματοδοτείται από τους πόρους του τέλους ταφής που καταβάλλουν οι δήμοι για όσα σκουπίδια δεν ανακυκλώνουν. Για τη διενέργεια της διαγωνιστικής διαδικασίας που θα αναδείξει τους αναδόχους ή τα σχήματα που θα αναλάβουν τα έργα θα μπορεί στην προγραμματική σύμβαση να συμβάλλεται και ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ), ο οποίος θα πρέπει αποδεδειγμένα να διαθέτει τεχνική επάρκεια και ικανή στελέχωση.
Οι ρυθμίσεις
Γενικότερα, το νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει πολλές ρυθμίσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων, θα δοθεί η δυνατότητα άμεσης παρέμβασης του ΥΠΕΝ για την αντιμετώπιση έκτακτων περιπτώσεων στη διαχείριση αποβλήτων που ενέχουν άμεσο κίνδυνο για το περιβάλλον ή απειλή για τη δημόσια υγεία. Ειδικότερα, ο υπουργός Περιβάλλοντος θα μπορεί να αναθέτει στον γενικό γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων την υλοποίηση οποιουδήποτε πρόσφορου μέτρου, περιλαμβανομένης και της μεταφοράς των αποβλήτων σε νομίμως λειτουργούσες εγκαταστάσεις διαχείρισης σκουπιδιών.
Επίσης, θα προωθηθεί η συνένωση φορέων προκειμένου να επιτευχθεί οικονομία κλίμακας και θα δημιουργηθούν οι ΦΟΔΣΑ Βορείου Αιγαίου (Λέσβος, Χίος), Θεσσαλίας (Λάρισα, Μαγνησία) και Δυτικής Ελλάδας (Αιτωλοακαρνανία, Ηλεία, Αχαΐα). Τέλος, θα τεθούν οι βάσεις για τη δημιουργία ενός ενιαίου πανελλαδικού συστήματος εγγυοδοσίας που θα λειτουργήσει στο τέλος του 2025.
