Είναι οι πόλεις μας φιλικές προς τους πολίτες τρίτης ηλικίας; Μια απλή αλλά προσεκτική ματιά θα οδηγήσει με ευκολία στο «όχι». Μάλιστα φαίνεται ότι πολλές από αυτές είναι έτσι δομημένες ώστε να κάνουν τη ζωή των ηλικιωμένων κάτι παραπάνω από δύσκολη.
Τα μέσα μαζικής μεταφοράς δεν είναι προσβάσιμα σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, τα πεζοδρόμια πολλές φορές είναι κατακερματισμένα και δυσπρόσιτα, οι χώροι πρασίνου όπου θα μπορούσαν να ασκηθούν ή να περάσουν ποιοτικό χρόνο με το εγγόνι τους είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, οι δραστηριότητες στην κοινότητα που προσφέρουν κοινωνικοποίηση και ψηφιακό εγραμματισμό σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας είναι σπάνιες.
Οι αριθμοί όμως είναι αμείλικτοι. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περίπου 1,2 δισ. άνθρωποι παγκοσμίως είναι άνω των 60 ετών και ο αριθμός αυτός αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2050. Εύλογα λοιπόν γεννάται το ερώτημα σχετικά με το πώς οι άνθρωποι αυτοί θα ζουν με αξιοπρέπεια σε πόλεις που φαίνεται πως έχουν διαμορφωθεί αποκλειστικά για νέους και αρτιμελείς. Ως απάντηση στη γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημιούργησε το Δίκτυο Πόλεων Φιλικών προς τα άτομα τρίτης ηλικίας (WHO Global Network for Age-friendly Cities and Communities). Σε αυτές μάλιστα από τον περασμένο Αύγουστο εντάχθηκε και η πρώτη ελληνική πόλη, η Αλεξανδρούπολη.
Αποστολή του Δικτύου είναι να εμπνεύσει και να διευκολύνει τις πόλεις και τις κοινότητες σε όλον τον κόσμο να γίνουν βιώσιμες για τους ηλικιωμένους, να διαθέτουν προσβάσιμες και ασφαλείς υποδομές οδών και μεταφορών, ανεμπόδιστη πρόσβαση σε κτίρια και κατοικίες, δημόσια καθίσματα και εγκαταστάσεις υγιεινής, ενώ παράλληλα να επιτρέπουν στους ηλικιωμένους να παραμένουν δραστήριοι, να διατηρούν τις κοινωνικές τους επαφές και να συμβάλλουν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της κοινότητάς τους.
Τα παραπάνω μπορούν να επιτευχθούν μέσω της υποστήριξης που παρέχει το Δίκτυο για την εύρεση νέων και καινοτόμων λύσεων, καθώς και μέσω της σύνδεσης διαφορετικών μεταξύ τους πόλεων που θα διευκολύνει την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών.
«Μια πόλη φιλική προς την τρίτη ηλικία μπορεί επίσης να ενισχύσει την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών, διευκολύνοντας τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των κατοίκων όλων των ηλικιών. Επιπλέον, τέτοιες κοινότητες διαθέτουν μηχανισμούς για να υποστηρίξουν ηλικιωμένους που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης, πτώσεων ή βίας μέσω εξατομικευμένων και στοχευμένων προσπαθειών» εξηγεί στο «Βήμα» η επικεφαλής του Τμήματος για τη Δημογραφική Αλλαγή και Υγιή Γήρανση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, Αλάνα Οφισερ.
Ασφάλεια και λειτουργικότητα
Ηδη, περισσότερες από 1.600 πόλεις και κοινότητες ανά τον κόσμο ανήκουν στο Δίκτυο και προσπαθούν μέσα από ειδικές δράσεις να ενισχύσουν την ευεξία και την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση του δήμου Τσιλιάν Βιέχο στην Κεντρική Χιλή που παρέχει φθηνότερο φυσικό αέριο σε άτομα μεγάλης ηλικίας και ανθρώπους με αναπηρία. Ο δήμος Ρίο Ιμπανιέζ στην ίδια χώρα έχει συνάψει σύμβαση με την τοπική πυροσβεστική προκειμένου να γίνονται δωρεάν εργασίες συντήρησης, όπως ο καθαρισμός καμινάδων, στα σπίτια των ηλικιωμένων.
Η Ισπανία αποτελεί επίσης μια χώρα που συμμετέχει ενεργά στο Δίκτυο και προωθεί με κάθε ευκαιρία την υγιή γήρανση. Στην πόλη Τρες Κάντος διοργανώνονται ομάδες διαβούλευσης προκειμένου να ζητηθεί η γνώμη των ηλικιωμένων για θέματα που αφορούν την ποιότητα ζωής τους και τις ανάγκες τους.
Αξιοσημείωτη είναι και η πρωτοβουλία του δήμου Κάμντεν στο Κεντρικό Λονδίνο, όπου ομάδα ειδικών αξιολογεί την ασφάλεια και τη λειτουργικότητα κατοικιών όπου ζουν ηλικιωμένοι και τις προσαρμόζουν στις ικανότητές τους, επιτυγχάνοντας έτσι την πρόληψη ατυχημάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν προσαρμογές στην τουαλέτα, προσθήκη χερουλιών στήριξης, αντιολισθητικών χαλιών, ηλεκτρονικών συσκευών επικοινωνίας και ειδοποίησης για βοήθεια.
Βραβείο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τις καινοτόμες πολιτικές και παρεμβάσεις με στόχο να γίνει η πόλη φιλική στην τρίτη ηλικία έλαβε τον περασμένο μήνα η Σεούλ. Οι πρωτοβουλίες της περιλαμβάνουν τη δημιουργία χώρων πρασίνου και κέντρων μακροζωίας στην κοινότητα με υπηρεσίες υποστήριξης στο σπίτι, τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας για ασφάλεια και επικοινωνία, καθώς και την προσαρμογή κατοικιών, δρόμων και μέσων μεταφοράς στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δημιουργία ζωνών ασφάλειας στους δρόμους με ειδική σηματοδότηση.
Οι δράσεις στην Αλεξανδρούπολη
Στην Αλεξανδρούπολη φαίνεται ότι όλες τις παραπάνω επίσημες επισημάνσεις αλλά και τις διεθνείς συστάσεις για την εξέλιξη του δημογραφικού προβλήματος και τις νέες ανάγκες που δημιουργούνται στις πόλεις μας τις παίρνουν πολύ σοβαρά.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ένας στους πέντε κατοίκους του δήμου είναι σήμερα ηλικιωμένο άτομο και τα επόμενα χρόνια ο αριθμός αναμένεται να αυξηθεί. Πολιτιστικές εκδηλώσεις με δωρεάν είσοδο για άτομα τρίτης ηλικίας, συχνό δίκτυο αστικής συγκοινωνίας με αντίτιμο μόλις 0,40 ευρώ (το χαμηλότερο στην Ελλάδα) που επιτρέπει την πρόσβαση στο κέντρο της πόλης και πρόγραμμα τηλεϊατρικής για ηλικιωμένους με προβλήματα υγείας, είναι κάποιες από τις πρωτοβουλίες του δήμου που στόχο έχουν τη διατήρηση της υγείας και την αποφυγή της κοινωνικής απομόνωσης των ηλικιωμένων.
«Στην πόλη μας τα μικρά λεωφορεία του δήμου επιτρέπουν σε όσους δεν ζουν μέσα στην πόλη να μεταβαίνουν στο κέντρο της πόλης, όπου οι πεζόδρομοι και οι πολλαπλές διαβάσεις πεζών διευκολύνουν πολύ τους πολίτες στο περπάτημα» λέει σχετικά ο καθηγητής Ιατρικής και κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, απαντώντας στην ερώτηση τι άλλαξε στην Αλεξανδρούπολη. «Πολύ χρήσιμο είναι και το μεγάλο δίκτυο ποδηλατόδρομων που έχουμε και που χαίρομαι κάθε φορά που βλέπω ηλικιωμένους να το χρησιμοποιούν. Πρόκειται, εν ολίγοις, για μια ανθρώπινη πόλη που επενδύει στην υγεία και την ευεξία των ηλικιωμένων πολιτών της».
«Η Αλεξανδρούπολη είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για τη χώρα σας» είπε σχετικά η κυρία Οφισερ. «Θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο για την Ελλάδα να αναπτύξει ένα θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων για πόλεις και κοινότητες φιλικές προς την τρίτη ηλικία. Ενα τέτοιο πλαίσιο θα μπορούσε να συντονίζει τις προσπάθειες σε διαφορετικούς δήμους, με έμφαση στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Ο εθνικός συντονισμός επιτρέπει επίσης την πιο αποδοτική χρήση πόρων και ενθαρρύνει την ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ πόλεων. Χώρες όπως η Ιρλανδία, η Ουαλία, η Χιλή, η Ισπανία, ο Καναδάς, η Σιγκαπούρη και πολλές άλλες έχουν εφαρμόσει επιτυχώς εθνικά πλαίσια για φιλικές προς την τρίτη ηλικία πρωτοβουλίες. Αυτά τα πλαίσια φέρνουν κοντά την εθνική και την τοπική αυτοδιοίκηση, την κοινωνία των πολιτών και άλλους φορείς για να δημιουργήσουν πόλεις και κοινότητες που υποστηρίζουν την υγιή γήρανση».
Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι, σύμφωνα με την επικεφαλής του τμήματος Γήρανσης και Υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Ρίτου Σαντάνα, η καταγραφή των αναγκών των ηλικιωμένων, η αξιολόγηση του συστήματος υγείας και περίθαλψης καθώς και η γενικότερη παροχή υπηρεσιών. Και οι κάτοικοι της πόλης όμως, όπως λένε τοπικοί φορείς που μίλησαν στο «Βήμα», στηρίζουν και ενισχύουν τις πολιτικές που αφορούν τους πολίτες της τρίτης ηλικίας.
«Στην Ελλάδα, οι ηλικιωμένοι αποτελούν ήδη περισσότερο από το 30% του πληθυσμού της χώρας και είναι εξαιρετικά σημαντικό οι πολιτικές που θα εφαρμοστούν να αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία των συνθηκών ζωής τους. Αυτό σημαίνει πως για τις στρατηγικές που θα σχεδιαστούν για κάθε περιοχή θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ζητήματα όπως ο τόπος διαμονής των ανθρώπων, το ποσοστό δηλαδή που ζει σε αγροτικές περιοχές ή αστικά κέντρα, το φύλο, η ύπαρξη ή όχι υποστηρικτικού περιβάλλοντος και η πρόσβασή τους στη γνώση» συνεχίζει η κυρία Σαντάνα.
Οι προκλήσεις της εποχής
Σε μια περίοδο όπως η σημερινή που η φτώχεια, οι ανισότητες και η κλιματική κρίση απειλούν τη δημόσια υγεία, οι βιώσιμες πόλεις για την πιο ευάλωτη μερίδα του πληθυσμού, δηλαδή τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, είναι περισσότερο αναγκαίες από ποτέ. «Χρειαζόμαστε πόλεις που θα δίνουν προτεραιότητα στις ειδικές ανάγκες των ηλικιωμένων και θα αναγνωρίζουν την αυξημένη ευαλωτότητά τους όταν αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες και υφίστανται τις συνέπειες ακραίων καιρικών φαινομένων» εξηγεί η κυρία Σαντάνα.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου στις πόλεις που συμμετείχαν στο Παγκόσμιο Δίκτυο Φιλικών προς την τρίτη ηλικία πόλεων δημιουργήθηκαν εθελοντικές ομάδες υποστήριξης των ηλικιωμένων στα σπίτια τους, οπότε η βοήθεια που παρασχέθηκε ήταν άμεση και αποτελεσματική.
