Ιστορικό Κέντρο Πειραιά, πρωί Πέμπτης. Στην οδό Αλκιβιάδου, μια γυναίκα με καρότσι λαϊκής, κατεβαίνει διστακτικά από το πεζοδρόμιο στο οδόστρωμα, ελέγχοντας παράλληλα την κίνηση των αυτοκινήτων. Είναι το σημείο εκείνο όπου καλό είναι να περπατά κανείς μακριά από τη ρυμοτομική γραμμή. Στη γειτονιά, οι προνοητικοί πεζοί βαδίζουν στη μέση του δρόμου γιατί, όπως λένε χαρακτηριστικά οι περίοικοι, «ποτέ δεν ξέρεις πότε θα σου… πέσει ο ουρανός στο κεφάλι».

Δύο τριώροφα νεοκλασικά αριστουργήματα, το ένα απέναντι από το άλλο, καταρρέουν. Το ένα είχε κάποτε μαρκαριστεί ως επικίνδυνο, μετά τον σεισμό του 1999. Κόκκινο, κίτρινο, κανείς δεν θυμάται πια, αφού με τα χρόνια σβήστηκε. Νεοκλασικίζουσας κατασκευής, με υπέροχα μαρμάρινα φουρούσια και περίτεχνα σιδηρά κιγκλιδώματα στους εξώστες που ακόμη στέκουν, χτισμένο κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.

Στην άλλη πλευρά του δρόμου, η «πλάτη» νεοκλασικού κτιρίου της δεκαετίας του 1890, αρχοντικό κάποτε, που το στολίζουν γείσα με διαφορετική διακόσμηση ανά όροφο και μπαλκόνι με ιδιαίτερη σιδεριά. Ο τοίχος της πίσω αυλής, λιθόχτιστος δύο μέτρα ύψος, καταρρέει και έχει στηριχθεί εξωτερικά με μεταλλικούς πασσάλους που φαίνεται ότι με δυσκολία συγκρατούν το βάρος του.

Και δεν είναι τα μοναδικά διατηρητέα που κινδυνεύουν. Το πρόβλημα των εγκαταλελειμμένων κτιρίων είναι εμφανές σε όλες τις ελληνικές πόλεις όπου αρχιτεκτονικά αριστουργήματα παραμένουν ερειπωμένα, κενά, αναξιοποίητα και επικίνδυνα για την ασφάλεια των πολιτών. Για τους ιδιοκτήτες, το οικονομικό βάρος της συντήρησής τους είναι δυσβάσταχτο, και οι κατά καιρούς εξαγγελίες για την ενίσχυσή τους παραμένουν κενό γράμμα. Ετσι, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της χώρας εμφανίζει τη θλιβερή εικόνα της εγκατάλειψης.

Στα 70 εκατ. ευρώ το νέο «Διατηρώ»

Οσο για το πρόγραμμα «Διατηρώ» που είχε εξαγγελθεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) στα τέλη του 2020, τελικά έσπασε στα δύο, ένα για δημόσια κτίρια, το οποίο εκκίνησε προσφάτως με προϋπολογισμό 70 εκατ. ευρώ, και ένα για ιδιωτικά που δεν αναμένεται να πάρει μπροστά πριν τα τέλη του έτους. Πάντως, όπως αναφέρει στο «Βήμα» στέλεχος του υπουργείου, ο προϋπολογισμός και του δεύτερου έχει κλειδώσει στα 70 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, το ύψος της επιδότησης θα φτάνει έως και το 50% των επιλέξιμων εργασιών, με το ποσοστό κάλυψης να εξαρτάται από εισοδηματικά κριτήρια.

Βάσει του σχεδιασμού που έχει γίνει έως σήμερα αναμένεται ότι θα καλύπτει εργασίες για καθαρισμό και συντήρηση προσόψεων, αποκατάσταση όψεων (π.χ. διακόσμου, κουφωμάτων, μεταλλικών στοιχείων κ.ά.) και του εσωτερικού (π.χ. ξύλινα πατώματα, κλίμακες κ.ά., αλλά όχι τοιχογραφίες), ενεργειακή αναβάθμιση, σωστικά μέτρα (π.χ. αντιμετώπιση διάβρωσης δομικών υλικών), στατική ενίσχυση κ.λπ.

Οσο για τα δημόσια διατηρητέα κτίρια, οι ψηφιακές πύλες του προγράμματος άνοιξαν πριν από περίπου έναν μήνα, με ορίζοντα ολοκλήρωσης στα τέλη του 2029. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ΥΠΕΝ έχει προεπιλέξει και έχει απευθύνει πρόσκληση σε 19 χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα δημόσια κτίρια, μνημεία ή ιστορικά κτίρια εντός ιστορικών τόπων και παραδοσιακών οικισμών. Εως σήμερα, σύμφωνα με πληροφορίες, φακέλους έχουν υποβάλει τέσσερις φορείς για διάφορα κτίρια, μεταξύ των οποίων εκείνα του Παλιού Εργοστασίου Πορσελάνης Μαραθώνα, της Ιεράς Συνόδου και του Ιστορικού Αρχείου της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Αθήνα, του Ωδείου Αθηνών της Εταιρείας Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ), των Ενετικών Νεώριων Χανίων και ενός δημοτικού πολυχώρου στου Ζωγράφου.

Τη λίστα της πρόσκλησης συμπληρώνουν τα κτίρια Γκίνη του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και του υπουργείου Εξωτερικών, το Καπνεργοστάσιο στη Λένορμαν, η δημοτική νεοκλασική αγορά Αργους, το Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος στη Μουρούζη, η Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Ρηγίλλης, ακίνητα σε Κολωνάκι του ΕΦΚΑ, στην Κόρινθο της Ιερής Μητρόπολης Κορίνθου και στην Τρίπολη του Ιατρικού Συλλόγου Αρκαδίας καθώς και πέντε κτίρια του υπουργείου Πολιτισμού (Οικίες Παλαμά και Καρόλου Κουν στην Πλάκα, του Ελληνικού Φεστιβάλ στου Ρέντη, του Παλαιού Μουσείου Σπάρτης, του Κυλινδρόμυλου Ματθαίου στον Δήμο Νάουσας).

Η πλατφόρμα για την Τράπεζα Γης

Σε κάθε περίπτωση οι προϋπολογισμοί των δύο «Διατηρώ» δεν επαρκούν για τη διάσωση των ιστορικών κτιρίων της χώρας. Ωστόσο, το ΥΠΕΝ, όπως ανακοίνωσε προ ημερών μιλώντας σε συνέδριο ο γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ κ. Ευθύμιος Μπακογιάννης,σχεδιάζει την ενεργοποίηση των Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή Δόμησης και της Τράπεζας Γης, μέσω της οποίας οι ιδιοκτήτες διατηρητέων θα μπορούν να αντλούν χρήματα. Πώς θα λειτουργεί το «τραπεζικό σύστημα», το οποίο είχε θεσμοθετηθεί το 2013 αλλά η δημιουργία του έμεινε στις εξαγγελίες; Οι ιδιοκτήτες διατηρητέων, μνημείων και άλλων ιστορικών κτιρίων που διαθέτουν ένα υπόλοιπο συντελεστή δόμησης και δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, θα έχουν τη δυνατότητα, μέσω της Τράπεζας Γης, να το πωλούν σε όσους θέλουν να χτίσουν ή να νομιμοποιήσουν μεγάλα αυθαίρετα. Ετσι θα εισπράττουν ένα ποσό για να το διαθέσουν αποκλειστικά στην αποκατάσταση των διατηρητέων τους.

Για να ξεκινήσει όμως η διαδικασία πρέπει να δημιουργηθεί η ψηφιακή πύλη της Τράπεζας Γης. Σύμφωνα με πληροφορίες, το αμέσως επόμενο διάστημα, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) θα προκηρύξει τον σχετικό διαγωνισμό προκειμένου να αναδειχθεί ο ανάδοχος που θα κατασκευάσει την πλατφόρμα αγοράς και πώλησης δικαιωμάτων δόμησης, με συγκεκριμένη χρηματική αξία που θα λειτουργεί και ως μηχανισμός αποζημίωσης των δικαιούχων, χωρίς κόστος για το Δημόσιο. Ποσό ίσο με το 5% της αξίας κάθε μεταβιβαζόμενου συντελεστή δόμησης θα διατίθεται σε ειδικό λογαριασμό του Πράσινου Ταμείου για τη χρηματοδότηση «πράσινων» έργων στους δήμους που θα επιβαρύνονται με επιπλέον δόμηση.

Εάν δεν προκύψουν ενστάσεις μεταξύ των συμμετεχόντων στον διαγωνισμό, το έργο θα είναι έτοιμο σε έναν χρόνο από την ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης. Αρα, στην καλύτερη περίπτωση, η πλατφόρμα θα παραδοθεί από τον ανάδοχο στα τέλη του 2025. Αλλωστε, η Τράπεζα δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει νωρίτερα, καθώς θα πρέπει πρώτα να καθοριστούν οι απαιτούμενες από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή (ΖΥΣ) δόμησης, έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του επόμενου έτους.

Πωλητές στην Τράπεζα Γης θα είναι ιδιοκτήτες διατηρητέων και ιστορικών κτιρίων ή άλλων ακινήτων στα οποία έχουν επιβληθεί περιορισμοί δόμησης ή στα οποία απαγορεύεται τελείως η δόμηση καθώς και ιδιοκτήτες δεσμευμένων ακινήτων λόγω απαλλοτριώσεων για δημιουργία κοινόχρηστων χώρων οι οποίοι θα έπρεπε να αποζημιωθούν από τους δήμους. Στους αγοραστές περιλαμβάνονται ιδιοκτήτες μεγάλων αυθαιρέτων για να τα νομιμοποιήσουν οριστικά, επενδυτές στρατηγικών επενδύσεων, ιδιοκτήτες ακινήτων σε Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή Δόμησης κ.λπ.

Τα στοιχεία

  • 267 αξιόλογα κτίρια είχαν εντοπιστεί μόνο στην περιοχή γύρω από την πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα, εκ των οποίων τα 92 εγκαταλελειμμένα (βάσει ανεπίσημης αυτοψίας το 2014 στο πλαίσιο έρευνας τεκμηρίωσης του ΥΠΕΝ).
  • 2.500 και πάνω τα επικινδύνως ετοιμόρροπα αξιόλογα κτίρια στον Δήμο Αθηναίων, τα 300 στον Δήμο ΣύρουΕρμούπολης και τα 200 στη Θεσσαλονίκη.
  • 120.000 υπολογίζονται τα ετοιμόρροπα αξιόλογα κτίρια στην Ελλάδα, εκ των οποίων περί τα 20.000 είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα.