Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι η δημιουργία οικογένειας είναι μονόδρομος για ένα ζευγάρι. Πλέον κάτι τέτοιο στα αφτιά πολλών ακούγεται παρωχημένο, «παλιομοδίτικο», οπισθοδρομικό. Οι νέοι έχουν αλλάξει «ατζέντα»: καριέρα, οικονομική ανέλιξη, ταξίδια, έξοδοι. Η δέσμευση φαίνεται να τρομάζει όσους ανήκουν στις λεγόμενες γενιές των Millennials και Generation Z, που απορρίπτουν ή και αμφισβητούν τις συμβατικές και δεδομένες αντιλήψεις του παρελθόντος. Ο κόσμος τους, άλλωστε, είναι ένας κόσμος συνεχών μεταβολών: εργασιακές ανατροπές, συχνές μετακομίσεις, αβεβαιότητα. Σε αυτό το σκηνικό η ιδέα ενός βρέφους φαίνεται να μη χωράει.

Απαγορευτικό κόστος ζωής

Βέβαια, με τον δημογραφικό κίνδυνο να «καλπάζει», όπως λένε ειδικοί επιστήμονες, ίσως οι ίδιοι βρεθούν μελλοντικά σε «κοινωνίες γερόντων». Τα στοιχεία φανερώνουν ότι στις χώρες του δυτικού κόσμου οι γεννήσεις έχουν σημειώσει σημαντική μείωση. Σύμφωνα με τις δημογραφικές προβολές των Ηνωμένων Εθνών για το 2022, ενώ το 1950 οι Ευρωπαίοι αποτελούσαν το 22% του παγκόσμιου πληθυσμού, σήμερα το εν λόγω ποσοστό τοποθετείται στο 9,5%. Και αναμένεται να συρρικνωθεί στο 7,3% τρεις δεκαετίες αργότερα. Οσον αφορά την Ελλάδα, στην πρόσφατη απογραφή ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας φτάνει στα 10.432.481 άτομα, μειωμένος κατά 383.805 άτομα ή 3,5% σε σχέση με τους 10.816.286 κατοίκους που είχαν καταγραφεί στην απογραφή το 2011.

Τι θέλουν λοιπόν οι νέοι σήμερα για να κάνουν παιδιά; «Το Βήμα» αναζήτησε τη «νέα γενιά» των εργαζόμενων γυναικών και πήρε απο όλες την ίδια απάντηση: η οικονομική αβεβαιότητα. «Πιστεύω ότι το κόστος ζωής και σε σύγκριση με τους μισθούς που παίρνει κάποιος από 28 έως 30 ετών είναι απαγορευτικό για να έχει έναν άνθρωπο να φροντίσει. Εδώ καλά-καλά δεν μπορεί κανείς να ανταποκριθεί στα ατομικά του έξοδα, πόσω μάλλον να έχει ένα παιδί που να εξαρτάται από εκείνον» λέει στο «Βήμα» η 30χρονη Θεοδοσία Αθανασοπούλου.

Οι χαμηλοί μισθοί είναι το πρόβλημα και για την 26χρονη Μαργαρίτα Οικονόμου. Οπως λέει, το εμπόδιο αυτό επηρεάζει όλες τις αποφάσεις των νέων. Πράγματι, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας «Νεολαία. Συνήθειες, αντιλήψεις και πολιτική συμπεριφορά» που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την εταιρεία Prorata SA, η μεγαλύτερη ανησυχία των νέων από 17 έως 34 ετών σε ποσοστό 70,9% είναι οι χαμηλοί μισθοί. «Η οικογένεια είναι ένα project πολύ δαπανηρό…» λέει η Μαργαρίτα.

Το κράτος απόν

Παρά τις δεκάδες των πολιτικών τοποθετήσεων για τη βοήθεια που παρέχει το κράτος στα ζευγάρια για να αποκτήσουν ένα παιδί, τις ενισχύσεις, όπως αυτή των 2.000 ευρώ για την κάθε γέννηση, αλλά και το νέο πρόγραμμα «Σπίτι μου» και τα χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια, οι ίδιοι αναφέρουν πως τα μέτρα της πολιτείας δεν αρκούν.

«Σίγουρα η βοήθεια που δίνει το κράτος είναι σημαντική, όμως δεν αλλάζει κάτι, δεν υπάρχουν πολλά επιδόματα» αναφέρει η Θεοδοσία. «Υπάρχει κάποια στήριξη από το κράτος, αλλά αυτό δεν φτάνει. Με ένα παιδί τα έξοδα είναι τεράστια» αναφέρει από την πλευρά της η Μαργαρίτα. Στον αντίποδα, η 26χρονη Τόνια Μαραγκού κάνει λόγο για πλήρη απουσία του κράτους: «Το κράτος δεν είναι καθόλου υποστηρικτικό προς τις νέες μαμάδες και μπαμπάδες και δεν δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να κάνουν ένα παιδί». «Στα εργασιακά θέματα δεν υπάρχουν αυστηρά μέτρα για την εφαρμογή της νομοθεσίας που αφορά τα δικαιώματα των νέων γονέων, κάτι που οι εργοδότες εκμεταλλεύονται», υπογραμμίζει η Θεοδοσία και συμπληρώνει ότι «πολλές γυναίκες ενδέχεται να υποστούν κυρώσεις αν αποφασίσουν να κάνουν οικογένεια».

Η Θεοδοσία αναφέρει όμως πως δεν είναι μόνο οι οικονομικοί λόγοι που σταματούν ένα ζευγάρι. Πέρα από τους οικονομικούς λόγους, οι νέοι θέλουν να ζήσουν κάποια πράγματα μόνοι τους πριν πάρουν επιπλέον ευθύνες. «Με ένα παιδί αλλάζει η καθημερινότητά σου, πόσο βγαίνεις, πόσο ταξιδεύεις, οπότε το καθυστερούν όσο μπορούν» απαντάει.

Οι νέοι θέλουν να φροντίσουν τον εαυτό τους, λέει με ειλικρίνεια. «Να μη στερηθούν δηλαδή. Εχει αλλάξει η εποχή πλέον, βλέπουμε λίγο πιο εγωιστικά τη ζωή. Ναι μεν θέλουμε να κάνουμε οικογένεια αλλά χωρίς τις ίδιες θυσίες που θα έκαναν οι γονείς μας. Και όταν έκαναν οι γονείς μας θυσίες, δεν είχαν τις ίδιες οικονομικές δυσκολίες σε σχέση με το σήμερα. Η στέρηση στερεί τη χαρά και έχει αντίκτυπο και στη ζωή του ζευγαριού αλλά και στο παιδί» αναφέρει η Μαργαρίτα. Σε έναν άκρως ανταγωνιστικό στίβο, τα ζευγάρια θέτουν ως προτεραιότητα την καριέρα τους. «Οι νέοι λόγω επαγγελματικών στόχων πλέον εξετάζουν αυτό το θέμα μετά τα 35 έτη. Θέλουν να κάνουν και άλλα πράγματα, όμως πιστεύω ότι παραμένει στο μυαλό τους η επιθυμία» αναφέρει η Τόνια.

Θυμίζει ότι η ανατροφή ενός παιδιού δεν σταματάει τους πρώτους μήνες της ζωής. Οταν τελειώσουν οι γονικές άδειες, η μητέρα και ο πατέρας πρέπει να ισορροπήσουν σε ένα λεπτό σκοινί μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου. «Πώς θα μπορέσει ένα ζευγάρι να φροντίσει ένα παιδί όταν και οι δύο γονείς δουλεύουν τόσες ώρεςς Θα χρειαστεί να προσλάβει γυναίκα για να τους βοηθάει, κάτι που απαιτεί ακόμα περισσότερα χρήματα» αναφέρει η Μαργαρίτα. «Και οι παππούδες δεν είναι πάντα στο κάδρο για να μπορέσουν να βοηθήσουν το ζευγάρι» λέει από την πλευρά της η Θεοδοσία.

Μοντέλα γονιμότητας

Στις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου η εργασιακή κουλτούρα σήμερα έρχεται σε σύγκρουση με την οικογενειακή ζωή. Μια επιλογή για τις κυβερνήσεις αποτελούν τα μοντέλα μερικής απασχόλησης. Οι χώρες που τα επιλέγουν, όπως δείχνουν έρευνες στην ΕΕ, τείνουν να έχουν υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας. Ωστόσο, αυτό κατά κάποιους αναστέλλει την ισότητα των φύλων και μειώνει ακόμη περισσότερο το εργατικό δυναμικό, κάτι που δημιουργεί διαφορετικού τύπου προβλήματα.

Τα κατοικίδια και το «πάγωμα» του ρολογιού

Αντί για παιδί… σκυλί

Η τάση των τελευταίων γενεών (Millennials, GenZ) να προτιμούν να γίνουν ιδιοκτήτες ενός κατοικίδιου ζώου (22% των αριθμών τους σύμφωνα με διεθνείς έρευνες), έχει οδηγήσει στη χιουμοριστική αντίθεση «pets vs kids» (κατοικίδια εναντίον παιδιών). Οι νέες συνθήκες που επικρατούν, έχουν οδηγήσει πολλά νέα ζευγάρια στην απόφαση να αποκτήσουν ένα κατοικίδιο παρά να κάνουν ένα παιδί. «Το κατοικίδιο αναπληρώνει το αίσθημα της μοναξιάς» λέει η Θεοδοσία. Εξηγεί ότι ένα κατοικίδιο μπορεί να μείνει κάποιες ώρες μόνο του, δεν απαιτεί την ίδια φροντίδα ούτε τα χρήματα που χρειάζεται ένα μωρό, ενώ λειτουργεί και ως υποκατάστατο της ανάγκης για παροχή φροντίδας.

Βέβαια είναι προφανές ότι το δίλημμα είναι παραπλανητικό: ένα παιδί δεν μπορεί να συγκριθεί με έναν σκύλο. Βέβαια, οι νέοι που σκέφτονται να κάνουν το βήμα για την απόκτηση ενός παιδιού, χρησιμοποιούν τα κατοικίδια σαν ένα είδος «τεστ», πριν τον ερχομό ενός βρέφους. «Πολλά ζευγάρια παίρνουν ένα κατοικίδιο για να δοκιμάσουν το “ζήτημα” των μεταξύ τους ευθυνών και μετά να αποφασίσουν αν θα κάνουν παιδιά» τονίζει η ίδια.

Στις νέες τάσεις προστίθεται, με τη βοήθεια της επιστήμης, η δυνατότητα που έχουν πλέον οι νέες γυναίκες να καταψύξουν τα ωάριά τους ώστε να μπορούν να κάνουν ένα παιδί όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν και όταν οι ίδιες νιώσουν έτοιμες. «Πήρα την απόφαση να καταψύξω τα ωάριά μου καθώς δεν ήθελα να νιώσω ότι βιάζομαι ή να πιεστώ να μείνω έγκυος λόγω της ηλικίας μου» αναφέρει η 34χρονη Α.Μ., η οποία δεν θέλει να αναφέρει επώνυμα την εμπειρία της. «Αποτελεί για μένα μια εναλλακτική λύση αλλά και ένας τρόπος να κερδίσω χρόνο» συμπληρώνει.

Τα τρία σενάρια

Θλιβερό το μέλλον για την Ελλάδα

Σύμφωνα με τα τρία σενάρια των Ηνωμένων Εθνών αναφορικά με την εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδας, μέχρι το 2050 θα συνεχίσει να μειώνεται. Συγκεκριμένα, αναμένεται να φτάσει στα 9,2 εκατομμύρια κατοίκους στο «ενδιάμεσο», 8,5 εκατομμύρια στο «χαμηλό» και 9,8 εκατομμύρια στο «υψηλό» σενάριο. Η μόνη ηλικιακή ομάδα που θα αυξηθεί είναι αυτή των 65 ετών και άνω. Το ποσοστό των ατόμων 0-19 ετών στον συνολικό πληθυσμό θα κυμανθεί από 11,5% στο «χαμηλό» έως 20,5% στο «υψηλό» σενάριο, με τη διάμεση ηλικία του πληθυσμού να αναμένεται να ανέλθει σε 47,8 έτη στο «υψηλό» σενάριο, σε 50,7 στο «ενδιάμεσο» και σε 53,7 στο «χαμηλό», μια αύξηση σε σχέση με το 2022 κατά 2,7, 5,6 και 8,6 έτη αντίστοιχα.

Εξαιτίας της γήρανσης (και παρά το γεγονός ότι η προσδοκώμενη ζωή αναμένεται να αυξηθεί) οι θάνατοι δεν αναμένεται να μειωθούν. Ακόμη και αν η ένταση της γονιμότητας αυξηθεί, οι γεννήσεις αναμένεται στο μεν «ενδιάμεσο» σενάριο να κυμανθούν ετησίως γύρω από τις 75 χιλιάδες (λιγότερες από τις 89 χιλιάδες ετησίως κατά μέσο όρο της δεκαετίας 2012-2021), στο δε «υψηλό» γύρω από τις 98 χιλιάδες (ελαφρώς περισσότερες). Σύμφωνα με τα εν λόγω στοιχεία, για την ανακοπή της μείωσης του πληθυσμού, πέρα από την αύξηση της έντασης των γεννήσεων, πρέπει να ανακοπεί και το κύμα φυγής των νέων σε άλλες χώρες.

Γερνάει και η Ευρώπη

Η Ελλάδα λοιπόν γερνάει, όμως μαζί της γερνάει και ο πληθυσμός της Γηραιάς Ηπείρου. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η Ελλάδα και η Ιταλία καταγράφουν τον τρίτο χαμηλότερο δείκτη γεννήσεων (9%), μετά τη Γερμανία (8,4%) και την Πορτογαλία (8,5%). Μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης το μεγαλύτερο πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού αντιμετωπίζει η Πορτογαλία.