Τι είναι αλήθεια σημαντικότερο στην επιστήμη σήμερα; Οι οίκοι αξιολόγησης και οι περίφημες λίστες που δημιουργούν ένα περιβάλλον «Μάτριξ» σε διεθνές επίπεδο; Τα ανώτατα ιδρύματα και το δικό τους ακαδημαϊκό σύμπαν, μέσα στις ιδιαιτερότητες και τις εξειδικεύσεις τους; Το προσωπικό μονοπάτι καθενός από τους επιστήμονες που αγωνίζονται διεθνώς όχι για να εξαργυρώσουν την εξουσία μιας ακαδημαϊκής θέσης, αλλά για να λύσουν έναν ακόμα δυσεπίλυτο γρίφο;
«Η έρευνα δεν προγραμματίζεται και δεν μπορείς να προβλέψεις τα αποτελέσματά της» λέει μιλώντας στο «Βήμα» το μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής των επιστημόνων του Ιδρύματος Ερευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις ΗΠΑ κ. Οθωνας Ηλιόπουλος. «Κινείται στη δική της λογική. Ποτέ δεν ξέρεις πού μπορεί να σε βγάλει ο δρόμος που ξεκίνησες και ας μην ξεχνάμε ότι τα πιο πολλά βραβεία Νομπέλ και οι επιστήμονες πίσω απο αυτά δεν βρίσκοταν σε καμία επιστημονική λίστα» συνεχίζει χαριτολογώντας.
Στην Ελλάδα του 2019, έχουμε επιστήμονες αλλά και ανώτατα ιδρύματα για τα οποία μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι (αν για λίγο ξεχάσει κάποιος τα κρούσματα βίας που αμαυρώνουν την εικόνα τους). Ερευνες που γίνονται από την Ελλάδα σκιαγραφούν καθημερινά νέους προορισμούς στον επιστημονικό χάρτη της υφηλίου και νέοι επιστρέφουν στη χώρα μας ως μέλη μεγάλων προγραμμάτων ή υπότροφοι ερευνητικών έργων για να πιάσουν ξανά εδώ το «νήμα» της έμπνευσής τους.
«Το Βήμα» αναζήτησε πανεπιστημιακά ιδρύματα στη χώρα με ιδιαίτερο χαρακτήρα, αλλά και με επιστημονικά «σχέδια» για την επόμενη χρονιά που τα ξεχωρίζουν και τα τοποθετούν στο κέντρο μιας νοητής «γέφυρας» γνώσης που ενώνει την Ελλάδα με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι εκπρόσωποί τους εξηγούν καλύτερα τις… προθέσεις τους:
Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών: Αγγλόφωνα προπτυχιακά προγράμματα και νέοι τομείς της Οικονομίας
Η εξειδίκευση της οικονομικής επιστήμης σε νέους τομείς (ο τουρισμός και η ναυτιλία είναι πιθανά δύο τομείς) περιλαμβάνονται στο σχεδιασμό του Ιδρύματος για τη νέα ακαδημαϊκή χρονιά, η οποία ωστόσο θα έχει χαρακτηριστικό την ενεργοποίηση του πανεπιστημίου στη διοργάνωση σειράς προπτυχιακών προγραμμάτων στα Αγγλικά, αλλά και στενή συνεργασία με άλλα Ιδρύματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για τη δημιουργία των πρώτων προγραμμάτων «κοινών πτυχίων» μεταξύ χωρών μελών της.
«Επιδίωξη όλων μας – του καθένα από τη δική του θέση και με την προσπάθειά του – είναι οι απόφοιτοί μας να διακρίνονται για την επιστημονική κατάρτιση και το ήθος τους και τα πτυχία μας να χαίρουν αναγνώρισης στη διεθνή αγορά εργασίας» λέει ο πρύτανης του Ιδρύματος κ. Εμμανουήλ Γιακουμάκης. «Τα αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής είναι πολύ θετικά και είμαστε περήφανοι για το υψηλό επίπεδο του επιστημονικού προσωπικού, την ποιότητα του ερευνητικού και διδακτικού έργου και την υψηλή επιστημονική κατάρτιση των αποφοίτων μας» συμπληρώνει.
«Η εξωστρέφεια και η διεθνοποίηση αποτελούν στρατηγικούς πυλώνες του ΟΠΑ» λέει ο αντιπρύτανής του κ. Δημήτρης Μπουραντώνης. «Στόχος είναι βέβαια και το να υιοθετούμε καλές διεθνείς πρακτικές προσανατολίζοντας τους φοιτητές μας προς μια διεθνή αγορά εργασίας. Παράλληλα δίνουμε μεγάλη βαρύτητα στην απασχολησιμότητα των αποφοίτων του μετά το πέρας των σπουδών τους».
Οι εκπρόσωποι του Ιδρύματος την επόμενη χρονιά θα δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στη διασφάλιση της ποιότητας της διδασκαλίας και της έρευνας. Οπως εξηγεί ο κ. Μπουραντώνης, ένας από τους στόχους του για τα επόμενα χρόνια είναι η συστηματοποίηση και αξιοποίηση των διαδικασιών διασφάλισης ποιότητας ώστε αυτές να αποτελέσουν μοχλό μεσοπρόθεσμης βελτίωσης του Ιδρύματος σύμφωνα με διεθνή πρότυπα.
Πανεπιστήμιο Κρήτης: Εχει αφήσει πίσω του τον ανταγωνισμό και «τρέχει» στο αύριο
Η εμπειρία έχει δείξει ότι στην Κρήτη η συνεργασία των ανωτάτων ιδρυμάτων του νησιού και η υψηλή ερευνητική παρουσία έχουν αποτέλεσμα. Αναγεννητική Ιατρική, χρήση βλαστικών κυττάρων για τις νόσους της καρδιάς και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, big data, ρομποτική, «μαύρες τρύπες» και πόσο επηρεάζουν τους γαλαξίες… «Το ερώτημα είναι για ποιον λόγο ένα επαρχιακό ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο που λειτουργεί με το ίδιο θεσμικό καθεστώς, με τις ίδιες οικονομικές και πολιτικές αντιξοότητες όπως τα υπόλοιπα ΑΕΙ της χώρας, και μάλιστα υπό ιδιαίτερα επιβαρυντικές συνθήκες (δυσανάλογος αριθμός εισακτέων, απόσταση από τα μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα κ.λπ.), έχει επιτύχει τέτοιες επιδόσεις» αναρωτιούνται μιλώντας στο «Βήμα» ο πρύτανης του Ιδρύματος κ. Οδυσσέας Ζώρας και ο αντιπρύτανής του Ιωάννης Καρακάσης. «Είναι το κλίμα της Κρήτης, το σταμναγκάθι, η ρακή, το δίκταμο ή μήπως κάποιες άλλες ιδιαιτερότητες της πορείας του Ιδρύματος που επέτρεψαν αυτή την διάκριση;» αναφέρουν χαριτολογώντας.
«Κατ’ αρχάς το ΠΚ σχεδιάστηκε από ανθρώπους που αντιλαμβάνονταν τις σύγχρονες επιστημονικές τάσεις στην παγκόσμια ακαδημαϊκή σκηνή και επιδίωξαν να ανοίξουν θέσεις σε αντίστοιχα αντικείμενα» αναφέρει ο κ. Ζώρας. Στην Κρήτη άλλωστε έχει αναπτυχθεί ήδη ένα δίκτυο ερευνητικών ινστιτούτων που αρχικά έλαβαν τη μορφή ενός ακαδημαϊκού ερευνητικού κέντρου (του Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης, ΕΚΕΚ) και συνεργαζόμενων προγραμμάτων που στη συνέχεια εξελίχθηκαν στο σημερινό ΙΤΕ, ενώ το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης ύστερα από μια θεαματική πορεία ανάπτυξης συγχωνεύθηκε με το νυν ΕΛΚΕΘΕ.
«Σήμερα η έρευνα δεν αφορά λίγους εύπορους λογίους αποκομμένους από την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, όπως ήταν πριν από έναν αιώνα. Αντίθετα, αποτελεί έναν μεγάλο κλάδο της παγκόσμιας οικονομίας που απασχολεί εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Επομένως η πρόσβαση σε ένα περιβάλλον όπου ακμάζει η έρευνα δημιουργεί σημαντικές προϋποθέσεις για τη μελλοντική επαγγελματική εξέλιξη σε όλον τον κόσμο και για έναν τεράστιο αριθμό ειδικοτήτων» αναφέρουν οι κ.κ. Ζώρας και Καρακάσης. Και καταλήγουν λέγοντας: «Το Ιδρυμα έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για την επόμενη χρονιά σε όλα τα επίπεδα. Ανάπτυξη σε νέες διεπιστημονικές περιοχές, βελτίωση των υποδομών και των μεθόδων διδασκαλίας και έρευνας, καλύτερο επίπεδο διοίκησης, διεθνοποίηση, δημόσια λογοδοσία είναι μερικές από τις προτεραιότητες που προωθούμε για το άμεσο μέλλον. Και η προσπάθεια αυτή δεν αφορά μόνο τη στενή ακαδημαϊκή οικογένεια της Κρήτης αλλά φιλοδοξούμε να δώσει το μέτρο των δυνατοτήτων του ελληνικού πανεπιστημίου».
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: Υπολογιστές και νανο-βιο-πληροφορικά συστήματα
Η επέκταση του ΕΜΠ με οργανωμένο ακαδημαϊκό τρόπο στα θέματα των διαρκώς αναπτυσσόμενων πεδίων της Μηχανικής της Διοίκησης και της Χρηματοοικονομικής Μηχανικής, που εφαρμόζονται με εντεινόμενους ρυθμούς στη διαχείριση έργων μηχανικού αλλά και σε δραστηριότητες σε τομείς πέραν εκείνων του μηχανικού, σχεδιάζεται για την επόμενη χρονιά στο Ιδρυμα.
«Η τεχνολογία μετασχηματίζει σήμερα τον κόσμο με αυξανόμενους ρυθμούς» λέει ο πρύτανης του ΕΜΠ κ. Γιάννης Γκόλιας μιλώντας στο «Βήμα». «Η έρευνα για τη διασύνδεση των καλούμενων συγκλινουσών τεχνολογιών θα επιδράσει ιδιαίτερα στον τομέα των μηχανικών. Κβαντικοί υπολογιστές και νανο-βιο-πληροφορικά συστήματα, βιοαισθητήρες με συμβολή στην αντιμετώπιση ασθενειών, κατασκευή «εξωτικών» υλικών που δεν υπάρχουν στη φύση, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα ενός μέλλοντος που πλησιάζει ταχύτατα. Παράλληλα, η παγκοσμιοποίηση μεταβάλλει ριζικά το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών» αναφέρει.
Μέσα σ’ όλα αυτά, απαραίτητο είναι να προσδιοριστεί εκ νέου η θέση του μηχανικού σε αυτόν τον νέο κόσμο και, κατ’ επέκταση, της παρεχόμενης γνώσης στα προγράμματα σπουδών της επιστήμης, μια συζήτηση που έχει από καιρό αρχίσει στο Ιδρυμα.
«Ο πυρήνας βέβαια του ρόλου του μηχανικού δεν αλλάζει» λέει ο κ. Γκόλιας. «Ο μηχανικός πρέπει να εξακολουθήσει να είναι σε θέση να επιλύει το εκάστοτε πρόβλημα βρίσκοντας τις βέλτιστες λύσεις κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Θα επιστρατεύει τη δημιουργικότητά του στον ορθό ορισμό του προβλήματος, στην ευρηματική επίλυση, στη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων. Αυτό που αλλάζει δραματικά είναι η πολυπλοκότητα των προβλημάτων, τα διαθέσιμα εργαλεία, το εύρος του πεδίου δράσης και το πλαίσιο αξιολόγησης των λύσεων. Πρέπει όμως επίσης να είναι ικανός να επικοινωνεί τις λύσεις αυτές στις αρμόδιες αρχές και φορείς, καθώς και στην κοινωνία».
Τι σχεδιάζει το ΕΜΠ για την επόμενη χρονιά; Μηχανικούς που να ξέρουν και να διοικούν. Μια εντυπωσιακή «βόλτα» ανάμεσα στις επιστήμες. «Να διαθέτει ο απόφοιτος του Ιδρύματος όχι μόνο δεξιότητες που σχετίζονται με την αριστεία στη μηχανική και στην τεχνολογία αλλά και ικανότητες επικοινωνίας, συνεργασίας και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς είναι πιθανότατο λόγω της παγκοσμιοποίησης να συμμετέχει ή να ηγείται πολυπληθών διεπιστημονικών και διαπολιτισμικών ομάδων» αναφέρει ο κ. Γκόλιας. Κατ’ επέκταση, ένα πρόγραμμα σπουδών δεν μπορεί να αποσκοπεί μόνο στην απόκτηση της τρέχουσας γνώσης. Οι απόφοιτοι πρέπει να είναι σε θέση να παρακολουθούν τις αλλαγές στις γνώσεις, να εφαρμόζουν νέες ποσοτικές μεθόδους και τεχνολογίες και να υιοθετούν ολοκληρωμένη προσέγγιση, που θα περιλαμβάνει, εκτός από την τεχνική, την περιβαλλοντική, την οικονομική, τη νομική αλλά και την κοινωνική θεώρηση.
«Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις αναμένεται να φέρουν επίσης σημαντικούς προβληματισμούς αναφορικά με ηθικά διλήμματα, ζητήματα ασφάλειας, κ.ά. Ο μηχανικός, δρώντας σε κομβικά σημεία λήψης και εκτέλεσης αποφάσεων και χειριζόμενος υλικά, μεθόδους και ανθρώπινο δυναμικό που συντίθενται σε πόλους με μεγάλη κατευθυντήρια δύναμη, πρέπει να δρα στο πλαίσιο ενός επικαιροποιημένου κώδικα δεοντολογίας. Σχεδιάζουμε επομένως στο ΕΜΠ τα νέα προγράμματα σπουδών με τρόπο που να εξυπηρετούν την ανάγκη διεπιστημονικότητας» προσθέτει ο πρύτανης του Ιδρύματος. «Η εμβάθυνση στα επιστημονικά πεδία θα αποτελεί μια διαρκή ανάγκη, οι νέες επιστημονικές επαναστάσεις φαίνεται να αναπτύσσονται στη διεπιφάνεια των επιστημών. Η προώθηση της διεπεστημονικής αυτής προσέγγισης στο ΕΜΠ έχει ήδη δώσει σημαντικές διακρίσεις σε τομείς όπως του περιβάλλοντος, της ενέργειας, της βιοτεχνολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης, της διαστημικής τεχνολογίας» δηλώνει.
«Το πενταετές ενιαίο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο αναπροσαρμόζουμε με βάση τις ανάγκες του μέλλοντος, εξασφαλίζει ότι ο απόφοιτός μας έχει όλες τις γνώσεις και τις δεξιότητες για τον ευρύτερο ρόλο που ο μηχανικός θα κληθεί να παίξει στο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Αυτή η δομή σπουδών αποτέλεσε στρατηγική επιλογή του ΕΜΠ, που αναγνωρίστηκε ως επιτυχής στην πράξη τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Γι’ αυτό άλλωστε οι εκπαιδευτικές συνεργασίες του ΕΜΠ σε όλα τα επίπεδα σπουδών με αναγνωρισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής ανέρχονται σε εκατοντάδες και συνεχώς αυξάνονται. Οι δεκαετίες που έρχονται απαιτούν η εκπαίδευση του μηχανικού να επαναπροσδιοριστεί ταχύτατα ως προς το περιεχόμενο, τους στόχους και τις κατευθύνσεις. Η συζήτηση για τις αλλαγές αυτές, παρά το γεγονός ότι είναι σε κάποιες περιπτώσεις επώδυνη, γίνεται σ’ εμάς με τόλμη και αποφασιστικότητα» καταλήγει ο κ. Γκόλιας.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: Υψηλές επιδόσεις σε ερευνητικά προγράμματα
Για το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας η νέα χρονιά ξεκινάει με προοπτικές, καθώς ψηφίζεται τις επόμενες ημέρες το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας που το συνδέει με το ΤΕΙ της περιοχής και το «προκίζει» με νέα ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα.
«Η συγχώνευση ΑΕΙ-ΤΕΙ στην Ελλάδα βασίζεται σε μια επί της αρχής άρση της διάκρισης μεταξύ τεχνολογικής/εφαρμοσμένης, από τη μια πλευρά, και θεωρητικής, από την άλλη, γνώσης» λέει σχετικά η αντιπρύτανης του Ιδρύματος Ιωάννα Λαλιώτου. «Στο συγκαιρινό τεχνοεπιστημονικό περιβάλλον, η συμβατικότητα της διάκρισης μεταξύ θεωρητικής και εφαρμοσμένης γνώσης αποτελεί πια γνωσιακό κεκτημένο. Η άρση αυτής της διάκρισης στον σύγχρονο σχεδιασμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μόνο ως θεραπεία αναχρονιστικής αγκύλωσης μπορεί να ιδωθεί. Η πρόκληση που αναδεικνύεται μέσα από αυτή την άρση της διάκρισης μεταξύ εφαρμοσμένης και θεωρητικής γνώσης είναι για εμάς μεγάλη» αναφέρει.
Ωστόσο οι αλλαγές που γίνονται στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης της χώρας, όπως λέει η κυρία Λαλιώτου, «απαιτούν γενναία επένδυση δημοσίων πόρων και τη σταθερή στήριξη στη φάση της υλοποίησης ενός εγχείρηματος ενίσχυσης των αναπτυξιακών προοπτικών της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με όρους κοινωνικής συνοχής ισότιμης πρόσβασης στην αναδυόμενη κοινωνία και οικονομία της γνώσης. Το στοίχημα είναι μεγάλο, οι συνθήκες όμως είναι σίγουρα ώριμες και άρα η ευθύνη όλων μας για τη χάραξη και την υλοποίηση μιας στρατηγικής ανάπτυξης της εξωστρφούς και κοινωνικά επωφελούς έρευνας στα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ είναι εξαιρετικά υψηλή» προσθέτει.
Οπως δηλώνει, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας το προγούμενο χρονικό διάστημα σημείωσε υψηλές επιδόσεις σε ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα που χρηματοδοτούνται από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους. «Η δυναμική ανάπτυξη της έρευνας και η προσέλκυση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας αποτύπωσαν την ανθεκτικότητά μας και βασίστηκαν στις στέρεες βάσεις ακαδημαϊκότητας που το Ιδρυμα είχε αναπτύξει στα 30 χρόνια λειτουργίας του, τα οποία γιορτάσαμε το 2018» λέει χαρακτηριστικά.
Και στο ερώτημα τι φέρνει το μέλλον, απαντάει: «Είναι γεμάτο προκλήσεις. Η σταδιακή έξοδος της χώρας από τις συνθήκες οικονομικής κρίσης θέτει το περίγραμμα αυτού του μέλλοντος. Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες που αφορούν τις συγχωνεύσεις πανεπιστημίων / ΤΕΙ δυνητικά οδηγούν στην ανάπτυξη ισχυρών πόλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε περιφερειακό επίπεδο. Η αναδιαμόρφωση του ακαδημαϊκού χάρτη επιτρέπει δυνητικά την άρση του εκπαιδευτικού και ερευνητικού διπόλου μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, και με αυτή την έννοια αναπροσανατολίζει την εγκατεστημένη από τη δεκαετία του 1980 πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης και εκπαιδευτικής πολιτικής» αναφέρει. Και περιγράφει ως άμεσους στόχους τη σύναψη διεθνών συνεργασιών με ομοταγή ιδρύματα υψηλού κύρους, στον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σπουδών και έρευνας που θα απευθύνονται και στη διεθνή κοινότητα φοιτητών και φοιτητριών, στη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά πανεπιστημιακά consortia, η δημιουργία των οποίων θα μεταβάλει ριζικά το ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό τοπίο.
