Λίγους μήνες νωρίτερα σε νοσοκομείο παίδων της πρωτεύουσας νοσηλεύτηκε ένα κοριτσάκι 9 ετών με ψυχογενή ανορεξία. Οι συγγενείς του δεν πρόλαβαν να χαρούν από την είδηση της ανάρρωσής του, καθώς λίγες ημέρες μετά άφησε την τελευταία της πνοή στο σπίτι της 19χρονο κορίτσι φίλων της οικογένειας που αρνιόταν να φάει επί σειρά ημερών έχοντας φτάσει πια στα 32 κιλά.
Οι γονείς της δεν την πήγαν ξανά στο νοσοκομείο με εισαγγελική εντολή, όπως είχαν κάνει συχνά στο παρελθόν, γιατί φοβήθηκαν. Η τελευταία εμπειρία τους ήταν τραυματική. Κι αυτό γιατί τα νοσοκομεία ψυχιατρικών παθήσεων με εξειδίκευση σε θέματα διατροφικών διαταραχών δεν μπορούν να περιθάλψουν ασθενείς στο τελευταίο στάδιο της νόσου, δηλαδή με κίνδυνο θανάτου.
Ετσι, στέλνουν τα περιστατικά αυτά σε άλλα νοσοκομεία της χώρας, όπου όμως δεν υπάρχουν εξειδικευμένοι διατροφολόγοι για αντίστοιχες περιπτώσεις. Με αυτό τον τρόπο η οικογένεια της άτυχης 19χρονης έφτασε σε μεγάλο νοσοκομείο της πρωτεύουσας, αλλά εκεί ο ορός που της έβαλαν και η σίτιση που πήρε ήταν υπερβολική για την κατάστασή της, με αποτέλεσμα να πέσει ακαριαία σε κώμα. Σώθηκε από αυτή την περιπέτεια και επέστρεψε στο σπίτι της. Την επόμενη φορά που έφτασε σε κρίσιμη κατάσταση, οι γονείς της φοβήθηκαν να περάσουν την ίδια περιπέτεια (με τους κινδύνους που εγκυμονούσε) και να τη μεταφέρουν ξανά σε νοσοκομείο με εισαγγελική εντολή. Το αποτέλεσμα ήταν να σβήσει σπίτι της πριν προλάβουν να αντιδράσουν.
Θεαματική αύξηση των κρουσμάτων
Η παραπάνω είναι μόνο μια από τις περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών (νευρική ανορεξία, βουλιμία κ.λπ.) που μαστίζουν τη χώρα. Και ανασύρει ένα ακόμη από τα πολλά προβλήματα των ασθενών με αντίστοιχες παθήσεις. Μερικές ημέρες νωρίτερα μάλιστα, με τη συζήτηση να έχει ξεκινήσει για τα νεαρότερα θύματα των διαταραχών αυτών, μια δασκάλα διαγνώστηκε με νευρική ανορεξία σε ηλικία 29 ετών.
Οι περιπτώσεις αυτές τράβηξαν την προσοχή της ιατρικής κοινότητας, καθώς επέκτειναν τα ηλικιακά όρια εκδήλωσης της διαταραχής (στις δύο αντίθετες πλευρές τους), κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου και δείχνοντας προς το προφανές συμπέρασμα: οι διατροφικές διαταραχές στη χώρα (νευρική ανορεξία, βουλιμία κ.λπ.) έχουν αυξηθεί θεαματικά, με την περίοδο της καραντίνας να τις έχει εκτινάξει και την ακόλουθη περίοδο επανασυγκρότησης των κοινωνιών μας να αδυνατεί να τις περιορίσει.
Το φαινόμενο πλέον «ανεβαίνει» και «κατεβαίνει» ηλικίες, υποτροπιάζει, επανέρχεται, σε ακραίες μορφές σκοτώνει. Κι αυτά είναι συμπεράσματα που εξάγονται μόνο από τα περιστατικά που αναφέρονται, αφού στην Ελλάδα το να πάσχει κανείς από διατροφικές διαταραχές παραμένει ταμπού και συνοδεύεται από έντονο αίσθημα ντροπής. Υπολογίζεται ότι μόλις ένα στα δέκα περιστατικά νευρικής ανορεξίας στη χώρα μας φτάνει να ζητήσει βοήθεια, που σημαίνει ότι οι αριθμοί είναι ακόμα μεγαλύτεροι απ’ ό,τι υποπτευόμαστε.
Επιδείνωση μέσα στην πανδημία
Ετσι, μπορεί πλέον να μοιάζει σαν να αφήνουμε την πανδημία πίσω μας, όμως την ίδια στιγμή ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι με τις συνέπειές της που, δυστυχώς, επηρέασαν ή και εξακολουθούν να επηρεάζουν μεγάλη μερίδα του πληθυσμού – ιδιαίτερα τα άτομα με ψυχικές διαταραχές ή προδιάθεση προς αυτές. Ολες οι ψυχικές διαταραχές, ακόμα και οι ηπιότερες, κυρίως μάλλον δε αυτές, παρουσίασαν επιδείνωση μέσα στην πανδημία.
Ειδικότερα, όμως, μέσα σε αυτή την κατάσταση γενικευμένου στρες, περιορισμού, φόβου και απομόνωσης οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (ΔΠΤ) στη χώρα μας είδαν μεγάλη αύξηση και ειδικά στα κορίτσια εφηβικής και προ-εφηβικής ηλικίας. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις τόσο για αύξηση των νέων περιστατικών όσο και για αύξηση των περιστατικών που ήταν σε θεραπεία και υποτροπίασαν.
Στο σκοτάδι η Ελλάδα
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι πολύπλοκα νοσήματα. Και, δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημες επιδημιολογικές μελέτες σε μεγάλη κλίμακα, αριθμοί που να αντικατοπτρίζουν επακριβώς το πρόβλημα – κάτι που υπογραμμίζει το γεγονός ότι βρισκόμαστε ως χώρα αρκετά πίσω όσον αφορά την ενημέρωση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών. Οπως λέει χαρακτηριστικά ο γενικός γραμματέας του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Πασχόντων από διατροφικές πρόσληψης τροφής «Επιστρέφω» κ. Χάρης Σμυρνιώτης «στην Ελλάδα δεν ξέρουμε ακόμη με τι παλεύουμε».
3 είναι οι επίσημες διατροφικές ασθένειες:
Η ψυχογενής ανορεξία, η οποία είναι η συχνότερη, η πιο σοβαρή, λόγω των ιατρικών επιπλοκών του υποσιτισμού, και εκείνη με τη μεγαλύτερη θνητότητα, υψηλότερη από όλες τις ψυχικές διαταραχές
Η ψυχογενής βουλιμία
Η επεισοδιακή υπερφαγία
Υπάρχει βέβαια κλινική εμπειρία και εκτιμάται ότι και στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες του λεγόμενου δυτικού κόσμου, όπου αποτελεί μάλιστα και επιστημονική διαπίστωση, το πρόβλημα καλπάζει. Μελέτες που έγιναν από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής (ESCAP) έδειξαν πως οι παθήσεις αυτές βρίσκονται ανάμεσα στις τέσσερις κατηγορίες ψυχικών παθήσεων που παρουσίασαν αύξηση από την αρχή της πανδημίας. Σε άλλη μελέτη του ίδιου οργανισμού που έγινε από διευθυντές 266 πανεπιστημιακών ψυχιατρικών δομών με συμμετοχή 72 ειδικών από 22 χώρες – συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας – επίσης καταγράφηκαν σημαντικά αυξημένα ποσοστά διατροφών πρόσληψης τροφής ως επίπτωση της πανδημίας.
«Χτυπούν» έφηβες αλλά και αγόρια
Οι διατροφικές διαταραχές μπορούν να εμφανιστούν στον καθένα. Ωστόσο, είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες πως εμφανίζονται πολύ συχνότερα σε κορίτσια εφηβικής ηλικίας. Επιπλέον, γνωρίζουμε πως στις έφηβες η πιο συχνή διατροφική διαταραχή είναι η ψυχογενής ανορεξία. Τα περιστατικά εμφάνισης ψυχογενούς ανορεξίας στα αγόρια είναι χαρακτηριστικά πολύ λιγότερα και μάλιστα, σε αντίθεση με τα κορίτσια, με την πανδημία δεν παρουσίασαν αύξηση. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια καταγράφεται περίπου ένα 8% με ασθενείς και αγόρια.
Σύμφωνα με την κυρία Μαρία Μπελιβανάκη, παιδοψυχίατρο, διευθύντρια ΕΣΥ και υπεύθυνη στα Εξωτερικά Ιατρεία Μονάδας Εφήβων και το Ειδικό Ιατρείο Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», το μεγαλύτερο ποσοστό των περιστατικών αυτών ήταν συνήθως έφηβα κορίτσια 12-16 ετών. Ομως, το τελευταίο διάστημα οι διατροφικές διαταραχές ξεκινούν πλέον από την προεφηβεία. «Βλέπουμε κοριτσάκια 9 με 11 ετών να έχουν αναπτύξει όλη τη διαταραχή, όχι απλώς να εμφανίζουν ένα σύμπτωμα» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ανεπαρκείς δομές για θεραπεία
Η πανδημία, εκτός από την αύξηση που προκάλεσε στα περιστατικά αυτά, έφερε στην επιφάνεια και τη σοβαρή έλλειψη της Ελλάδας σε δομές νοσοκομειακής και εξωνοσοκομειακής θεραπείας. Μέχρι πρόσφατα, ολόκληρη η χώρα διέθετε μόλις 6 κλίνες αμιγώς για θέματα διατροφικά, στα νοσοκομεία Αττικό και Αιγινήτειο.
6 κλίνες μόνο για αμιγώς διατροφικά θέματα διέθετε μέχρι πρόσφατα ολόκληρη η χώρα, στα νοσοκομεία Αττικό και Αιγινήτειο, ενώ πρόσφατα προστέθηκαν άλλες 6 στο Σισμανόγλειο.
Το νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» δεν διαθέτει κλίνες αμιγώς για διατροφικά θέματα. «Το Παίδων καλύπτει παιδιά και εφήβους με ΔΠΤ στο πλαίσιο της γενικής νοσηλείας της Ψυχιατρικής, που διαθέτει 10 κρεβάτια και κάθε φορά 2 με 4 από αυτά καλύπτονται από περιπτώσεις παιδιών ή εφήβων με ΔΠΤ. Τα τελευταία 3 χρόνια λειτουργεί στην ίδια κλινική ειδικό Eξωτερικό Iατρείο για παιδιά και οικογένειες με ΔΠΤ – και αυτό μία φορά την εβδομάδα» σημειώνει η κυρία Μπελιβανάκη.
Πρόσφατα άνοιξε στο Σισμανόγλειο μια ειδική μονάδα για διατροφικές διαταραχές που αφορά εφήβους και νέους (από 14 έως 19) και διαθέτει 6 κλίνες αποκλειστικά για θέματα διατροφικά – κάτι που, όπως λέει και η κυρία Μπελιβανάκη, έχει διευκολύνει, αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση αρκετό για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες που υπάρχουν.
Η ανάγκη για τη δημιουργία δομών και εκτός Αττικής είναι επιτακτική. «Το θέμα της περιφέρειας είναι πολύ κομβικό» υπογραμμίζει ο κ. Σμυρνιώτης του Συλλόγου «Επιστρέφω». «Στην επαρχία δεν υπάρχει τίποτα από πλευράς κρατικής αλλά ούτε και ιδιωτικής δομής. Μητέρες από την Πελοπόννησο, τα Δωδεκάνησα, την Κρήτη έρχονται στην Αθήνα με δικά τους έξοδα».
Εξίσου μεγάλης σημασίας με τη δημιουργία δομών είναι και η στελέχωσή τους. Οι ΔΠΤ είναι επίμονες, απαιτούν πολύ εξειδικευμένο προσωπικό και οι νοσηλείες αυτών των περιστατικών είναι μακροχρόνιες. Σύμφωνα με την κυρία Ελευθερία Βάρσου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, «για τις μονάδες που νοσηλεύουν σοβαρές περιπτώσεις ψυχογενούς ανορεξίας, αυτό που χρειάζεται είναι να υπάρχει μια ολόκληρη διεπιστημονική ομάδα, η οποία να αποτελείται εκτός από τους ψυχιάτρους και τους ψυχολόγους κι από πολλούς ψυχοθεραπευτικά προσανατολισμένους ανθρώπους – νοσηλευτές, διατροφολόγους, οικογενειακούς θεραπευτές».
Σημαντικό «κλειδί» η οικογένεια
Σύμφωνα με την κυρία Μπελιβανάκη, «το κλειδί για τη θεραπεία είναι η οικογένεια, γι’ αυτό και μια θεραπεία που συστήνεται πολύ – εκτός από την ατομική ψυχοθεραπεία – για την ψυχογενή ανορεξία είναι η οικογενειακή θεραπεία». Φυσικά, και για τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας η διαδικασία δεν είναι εύκολη.
Οπως πολύ εύστοχα το θέτει η κυρία Σύλβι Κουτσούκη, ψυχολόγος M.Sc. και επιστημονικά υπεύθυνη του τμήματος Οικογένειας της Μονάδας Απεξάρτησης 18ΑΝΩ, η θεραπεία στην περίπτωση των διατροφικών διαταραχών είναι «ένας αγώνας δρόμου αντοχής, όχι ταχύτητας».
Γι’ αυτό και το 18ΑΝΩ – ένα δημόσιο πρόγραμμα που ανήκει στο Ψυχιατρικό νοσοκομείο Αττικής – εδώ και χρόνια υποδέχεται όλους εκείνους τους ανθρώπους που νοιάζονται, ενδιαφέρονται και φροντίζουν τον δικό τους άνθρωπο που πάσχει από ΔΠΤ (και όχι μόνο), παρέχοντάς τους βοήθεια με τη μορφή ατομικής ή/και ομαδικής συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας. Ετσι ώστε τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας να είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα τη φύση του προβλήματος, να αντιμετωπίσουν το δικό τους στρες και να επικοινωνήσουν καλύτερα με τον δικό τους άνθρωπο, κινητοποιώντας την/τον να ζητήσει βοήθεια ή υποστηρίζοντας τη θεραπεία του.
Για τις διατροφικές διαταραχές η έγκαιρη διάγνωση έχει πολύ μεγάλη σημασία. Αν χρονίσει κανείς στη διαταραχή, η όποια προσπάθεια θεραπευτικής αντιμετώπισης είναι πιο δύσκολη και το άτομο εμφανίζει συνήθως τάσεις υποτροπής. Η διαταραχή συχνά δίνει τα πρώτα της δείγματα από νωρίς.
Είναι σημαντικό οι γονείς, τα μέλη της οικογένειας, ακόμα και οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να τα αναγνωρίσουν. Μπορεί ένα παιδί ξαφνικά να αρχίσει να περιορίζει την ποσότητα του φαγητού, να αποκλείσει κάποιες θερμιδογόνες τροφές εντελώς, ενδεχομένως να αυξήσει σε ένταση και συχνότητα την άσκηση ως τρόπο απώλειας θερμίδων. Στην περίπτωση διαταραχής, οι παραπάνω συμπεριφορές συνοδεύονται και από έντονο θυμό, επιθετικότητα, θλίψη και ενοχικά συναισθήματα.
«Πεισμώστε, ζητήστε βοήθεια και θα βγειτε νικητές»
«Ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από κατακλυσμό πληροφοριών, υπερανάπτυξη των social media, λανθασμένα πρότυπα, bullying, συνεχές άγχος με τη σκέψη πρέπει να κάνω και αυτό, να κάνω και το άλλο, πρέπει να αποκτήσω και άλλα προσόντα, πρέπει να γράψω καλά, πρέπει να πάρω καλούς βαθμούς, πρέπει… πρέπει… Η ταχύτητα στην οποία ζούμε οδηγεί στο να παραβλέπουμε τη νέα μάστιγα της εποχής μας, που οφείλεται συνήθως στα παραπάνω που περιέγραψα, τις διατροφικές διαταραχές. Ολο και περισσότερα άτομα,τις εξηγούν με τις φράσεις: “έλα μωρέ, δίαιτα κάνει, γι’ αυτό δεν τρώει” και “έφαγε πολύ, γι’ αυτό έκανε εμετό”. Πιθανώς ο κόσμος δεν γνωρίζει, τις θεωρεί σπάνιο, τις θεωρεί κάτι που θα περάσει. Δεν σκέφτονται ότι μπορεί να έχουν άσχημη κατάληξη…
Μιλάω ως ένας πάσχων από νευρική ανορεξία, ο οποίος πάλεψα, με ό,τι είχα και δεν είχα, και κατάφερα να βγω νικητής. Θέλει πείσμα, υπομονή και επιμονή, και τις περισσότερες φορές βοήθεια, όχι μόνο από την οικογένεια και τους φίλους αλλά και από ειδικούς. Οσο και να νομίζουμε ότι καταφέρνουμε να φτάσουμε την επιφάνεια του βυθού, της μαύρης τρύπας που έχουμε πέσει, γιατί αυτό είναι οι διατροφικές διαταραχές, μια μαύρη τρύπα που σε τρώει, δυστυχώς τις περισσότερες φορές βουλιάζουμε ακόμα πιο βαθιά.
Το ταξίδι είναι μεγάλο. Θα πληγωθούμε από ανθρώπους μας και θα πληγώσουμε ανθρώπους μας, δυστυχώς… Αλλά για εμάς αρχικά και γι’ αυτούς συνάμα πρέπει να πεισμώσουμε και να παλέψουμε. Μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια. Σκεφτείτε το σαν ένα σωσίβιο που θα μας βοηθήσει να βγούμε στην επιφάνεια και να μην ξαναβουλιάξουμε…
Η ζωή μας είναι πολύτιμη. Σας παρακινώ, πεισμώστε, δεχθείτε τη βοήθεια, γιατί υπάρχει, και θα δείτε, θα βγείτε νικητές.
Και, γονείς, μην αφήνετε τα παιδιά σας αβοήθητα σε αυτή τη μάχη. Μη στρέφεστε εναντίον τους. Ασχοληθείτε, ενημερωθείτε, συνεργαστείτε…
Ενα τεράστιο δημόσιο ευχαριστώ στην κυρία Κ., στον πατέρα μου και σε όλους που ήταν δίπλα μου σε αυτή τη δύσκολη στιγμή της ζωής μου».
Δ.
