Ο κάμπος της Μεσαράς στην Κρήτη αποκαλύπτει με το πρώτο βλέμμα την ευφορία των καρπών της γης. Δεσπόζουν οι πλούσιοι ελαιώνες και αμπελώνες, σχεδόν αδιατάρακτοι από τα μινωικά χρόνια. Εφέτος, ωστόσο, οι Κρήτες είναι εξαιρετικά ανήσυχοι.
Η λειψυδρία απειλεί τις παραγωγές, οι αγρότες αισθάνονται την έλλειψη νερού και οι Αρχές δεν κρύβουν ότι εφέτος δεν θα είναι αρκετό για τις αρδεύσεις. Ηδη έχουν μεταδώσει προς πάσα κατεύθυνση ότι αν διατηρηθεί η ανομβρία που πλήττει το νησί τα τελευταία δύο χρόνια, θα προτιμήσουν να καλύψουν τις ανάγκες των ανθρώπων και των ζώων, αφήνοντας στην κυριολεξία στο έλεος του Θεού και του καιρού τις καλλιέργειες. Το νερό στο φράγμα της Φανερωμένης έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, οι αποκαλυφθείσες κλοπές νερού έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα και αν δεν βρέξει οι κατάφυτοι ελαιώνες και αμπελώνες θα κινδυνεύσουν πραγματικά από την ξηρασία.
Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, η άνοδος των θερμοκρασιών, οι παρατεταμένοι καύσωνες και η ανομβρία φέρνουν συνθήκες Βόρειας Αφρικής στην Κρήτη, απειλώντας με ερημοποίηση έναν από τους πιο εύφορους και παραγωγικούς κάμπους της χώρας. Και δεν είναι μόνο η Κρήτη και τα περισσότερα των νησιών του Αιγαίου που λόγω του υπερτουρισμού και των αυξημένων αναγκών νερού αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα.
Η παρατηρούμενη ανομβρία, με τις καταστροφικές εξάρσεις των ραγδαίων βροχοπτώσεων και των πλημμυρικών φαινομένων που συνήθως τις συνοδεύουν, πλήττουν και την ηπειρωτική χώρα. Οι παραγωγικοί κάμποι της Λακωνίας, της Μεσσηνίας, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης ακόμη αισθάνονται την απειλή της επάρκειας νερού για τις αρδεύσεις. Αλλά και η πολυπληθής Αττική, βλέποντας τους ταμιευτήρες της λίμνης του Μαραθώνα να υποχωρούν, ενεργοποιεί τις όποιες εφεδρικές λύσεις, αλλά, όπως εξελίσσονται τα πράγματα, η λειψυδρία θα πλήξει και την πρωτεύουσα.
Τι διδάσκει η εμπειρία της Κύπρου
Το πρόβλημα της έλλειψης νερού αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη ένταση εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες η Κύπρος. Οι Αρχές εκεί τοποθετήθηκαν έγκαιρα απέναντι στην απειλή της ερημοποίησης και σε ανύποπτο χρόνο υιοθέτησαν το δόγμα «ούτε σταγόνα νερού στη θάλασσα», επιλέγοντας τόσο την κατασκευή μικρών φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών στους πρόποδες των βουνών όσο και εκτεταμένα δίκτυα αφαλάτωσης θαλασσινού νερού, αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνική της αντίστροφης ώσμωσης, που αποδίδει καθαρό νερό, απαλλαγμένο από άλατα και βαρέα μέταλλα, για όλες τις χρήσεις. Η Κύπρος, έχοντας προ πολλού εγκαταλείψει τις γεωτρήσεις, κάλυπτε σχεδόν το 50% των αναγκών της σε νερό από το ευρύ δίκτυο των μικρών φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών και το υπόλοιπο 50% από τις μονάδες αφαλάτωσης. Τώρα, με την ένταση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, επικαιροποιεί το δόγμα «ούτε σταγόνα νερού στη θάλασσα» και αναζητεί αποτελεσματικότερες λύσεις.
Στην χώρα μας, παρότι η απειλή ήταν εμφανής εδώ και χρόνια, ελάχιστες πρόνοιες έχουν ληφθεί
Στην χώρα μας, παρότι η απειλή ήταν εμφανής εδώ και χρόνια, ελάχιστες πρόνοιες έχουν ληφθεί. Μεγάλα έργα, όπως αυτό του Αχελώου, καρκινοβατούν και το νερό των βροχοπτώσεων καταλήγει ανεκμετάλλευτο στη θάλασσα. Σε ανύποπτο χρόνο, στα μέσα της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετίας, ο Δημήτρης Κούτρας, μια εξέχουσα προσωπικότητα των κατασκευών και τότε διευθύνων σύμβουλος της Ακτωρ, ταξιδεύοντας και παρατηρώντας το ελληνικό ανάγλυφο, είχε αποφανθεί ότι όλο το νερό των βροχοπτώσεων στις οροσειρές της Βόρειας Ελλάδας, από τη Ροδόπη, το Φαλακρό, το Παγγαίο, τον Χολομώντα, το Μπέλλες, το Καϊκμάτσαλαν μέχρι το Βέρμιο, τον Γράμμο, το Βίτσι και την οροσειρά της Πίνδου, καταλήγει σχεδόν ανεμπόδιστο στο Αιγαίο.
Το σχέδιο συλλογής του βρόχινου νερού
Στη βάση αυτής της διαπίστωσης και διαβλέποντας το πρόβλημα της έλλειψης νερού, είχε εμπνευστεί ένα μεγαλειώδες – σχεδόν φαραωνικό για τα μέτρα της εποχής – έργο, που προέβλεπε τη συλλογή του βρόχινου νερού μέσω της κατασκευής ενός εκτεταμένου δικτύου μικρών φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών στους πρόποδες των προαναφερθέντων βουνών. Και από εκεί, μέσω ενός δικτύου μεταφοράς νερού στη βάση της κατασκευαζόμενης τότε Εγνατίας Οδού, σε όλη τη χώρα. Η ιδέα του κ. Κούτρα είχε και οικονομική λογική. Ελεγε τότε ότι η Ελλάδα έχει έκταση 132.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή 132 εκατομμύρια στρέμματα. Χωρίς νερό, η αξία της ως οικοπέδου, με 1.000 ευρώ το στρέμμα, περιοριζόταν στα 132 δισ. ευρώ. Με νερό, σημείωνε με νόημα, η αξία θα διπλασιαζόταν, θα ξεπερνούσε τα 260 δισ. ευρώ. Με πρόχειρους υπολογισμούς μια τέτοιου μεγέθους επένδυση συλλογής και μεταφοράς νερού θα κόστιζε το 2007 με 2008 κοντά στα 30 δισ. ευρώ. Ποσό υπερβολικό σε εκείνες τις συνθήκες και χωρίς εμφανή, όπως τώρα, την απειλή του κλιματικού φαινομένου και της επαπειλούμενης λειψυδρίας.
Παρά ταύτα πίστευε από τότε ότι το έργο θα μπορούσε να εξασφαλίσει διεθνή χρηματοδότηση και να προσφέρει τη βάση πρωτοφανούς αναγέννησης της γεωργικής παραγωγής στη χώρα μας. Εκτοτε κύλησε πολύς χρόνος, οι κλιματικές συνθήκες άλλαξαν, η παραγωγή τροφίμων μετά την πανδημία και την πρωτοφανή διαταραχή που προκάλεσε στις εφοδιαστικές αλυσίδες έλαβε άλλες διαστάσεις και πλέον το πρόβλημα του νερού αναδεικνύεται σε μείζον, υπαρξιακής φύσεως, ζήτημα. Είναι προφανές ότι τόσο οι κλιματικές συνθήκες όσο και οι εθνικές προτεραιότητες έναντι αυτής έχουν αλλάξει. Επιπλέον η Εγνατία Οδός δεν έχει απλώς κατασκευαστεί, αλλά και ιδιωτικοποιηθεί. Το 2025 θα έχει αποδοθεί στους νέους διαχειριστές, που τυχαίνει να είναι κατασκευαστές από τους ισχυρότερους και επαρκέστερους στη χώρα.
Χρειάζονται οραματικά σχέδια
Θα μπορούσαν οι νέοι διαχειριστές της Εγνατίας Οδού να δουν την επένδυση συλλογής και μεταφοράς νερού σε όλη τη χώρα σαν ένα πρότζεκτ εθνικής σημασίας, ικανό να συγκροτήσει διεθνείς επενδυτικές κοινοπραξίες και να διεκδικήσει τους απαιτούμενους χρηματοδοτικούς πόρους από τη διεθνή αγορά, που συνεχώς επικαλείται τους κλιματικούς κινδύνους και είναι σε θέση να συλλάβει τις υπεραξίες που μπορεί να γεννήσει μια τέτοια επιλογή;
Οπως και να έχει, το θέμα του νερού αναδεικνύεται σε μείζον. Η επερχόμενη έλλειψή του, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, θα κλονίσει υπάρχουσες παραγωγικές και οικιστικές δομές και θα απαξιώσει την ίδια τη χώρα. Πλέον δεν χωρούν ημίμετρα, ούτε εμβαλωματικές λύσεις. Μόνο εμπνευσμένα και οραματικά σχέδια μπορούν να αντιστρέψουν την εικόνα της επερχόμενης κλιματικής καταστροφής και της κρίσης του νερού, που πλέον δεν μπορεί να χάνεται ανεκμετάλλευτο στις θάλασσές μας…
