Από τις αρχές του 2020, παράλληλα με την πανδημία του SARS-CoV-2 εξελισσόταν και μια άλλη πανδημία. Αλλά καθώς δεν αφορούσε το ανθρώπινο είδος, πέρασε σχετικά κάτω από το ραντάρ της κοινής γνώμης. Βεβαίως αυτή η πανδημία δεν διέλαθε την προσοχή των επιστημόνων οι οποίοι διαπίστωναν τις «επεκτατικές τάσεις» του ιού της γρίπης των πτηνών τόσο ως προς τα είδη που αυτός έπληττε (των θηλαστικών συμπεριλαμβανομένων) όσο και ως προς τη γεωγραφία της εξάπλωσής του.

Και έτσι βεβαίως γεννήθηκε το μεγάλο ερώτημα που απασχολεί αυτή τη στιγμή επιστήμονες και αρμόδιους φορείς: πόσο πιθανόν είναι να προκληθεί μια νέα πανδημία από τον ιό της γρίπης των πτηνών;

Αυτό ήταν το θέμα πρόσφατου διαδικτυακού σεμιναρίου με τίτλο «H5N1 Avian Influenza:the path from panzootic to pandemic» το οποίο διοργανώθηκε από τη Διεθνή Εταιρεία Αντιμικροβιακής Χημειοθεραπείας (ISAC). Συντονιστής του σεμιναρίου ήταν ο έλληνας γιατρός Γιώργος Παππάς ο οποίος είναι επικεφαλής της ομάδας εργασίας της ISAC για τις ζωονόσους και ομιλητές οι Ιζαμπέλα Μόνε (Isabella Monne), επικεφαλής του εργαστηρίου ιικής γενομικής στο ινστιτούτο IZSVe (Istituto Zooprofilattico Sperimentale delle Venezie) της Βενετίας, ο ιολόγος Τόμας Πίκοκ (Thomas Peakock) από το Imperieal College του Λονδίνου και ο Τσαρλς Ντέιβιντ (Charles David), επικεφαλής του Τμήματος Ιολογίας, Επαγρύπνησης και Διάγνωσης της γρίπης στο αμερικανικό Κέντρο για τον Ελεγχο των Ασθενειών (CDC). «Το Βήμα» παρακολούθησε το σεμινάριο και σας μεταφέρει τα τελευταία δεδομένα.

Επεκτατικές διαθέσεις

Ο ιός της γρίπης των πτηνών που προκαλεί τώρα ανησυχία στους επιστήμονες πρωτοπαρατηρήθηκε στην Κίνα το 1996 και έχει από τότε προκαλέσει διάφορες εξάρσεις. Φυσικοί φορείς και δεξαμενές του ιού (ο οποίος βάσει των κανόνων για την ονοματοδοσία των ιών της γρίπης βαφτίστηκε Η5Ν1) είναι τα άγρια αποδημητικά πουλιά, τα οποία ακριβώς επειδή είναι αποδημητικά αποτελούν το καλύτερο όχημα μεταφοράς του ιού σε μακρινές αποστάσεις.

Μέχρι πρότινος οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι ο ιός προκαλεί ήπια νόσο στα άγρια πουλιά (αγριόπαπιες, αγριόχηνες, κύκνους κ.λπ.) ενώ κατά τις περιόδους εξάρσεων η μετάδοσή του στα πουλερικά ήταν συνήθως θανατηφόρος. Από το 2020 όμως η παραπάνω εικόνα άρχισε να αλλάζει. Αφενός ο ιός, και για την ακρίβεια το στέλεχος 2.3.4.4b, άρχισε να προκαλεί βαριά νόσο και στα άγρια πουλιά, αποδημητικά ή μη. Αφετέρου, το εν λόγω στέλεχος αποδείχθηκε ικανό να μεταδίδεται όχι μόνο στα πτηνά αλλά και στα θηλαστικά, ενώ η δραστηριότητά του δεν μετριαζόταν τους καλοκαιρινούς μήνες. Ετσι οι ερευνητές που είναι επιφορτισμένοι με το καθήκον να επιτηρούν τη δράση του ιού της γρίπης άρχισαν τα καταγράφουν ανησυχητικά φαινόμενα, όπως μαζικούς θανάτους πτηνών και ζώων (θαλάσσιων αλλά και της ξηράς) και μάλιστα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οπως χαρακτηριστικά σημείωσε ο κ. Παππάς «οι περιστασιακές εξάρσεις του ιού στα ζώα μορφοποιήθηκαν σε μια ζωική πανδημία η οποία επιμένει καθ΄ όλη τη διάρκεια του χρόνου». Πράγματι, μαζικοί θάνατοι παρατηρήθηκαν σε όλο τον πλανήτη και αφορούσαν θαλάσσιους λέοντες και θαλάσσιους ελέφαντες, πιγκουίνους και κορμοράνους, χήνες και γυπαετούς, αλλά και τον απειλούμενο με εξαφάνιση Κόνδορα της Καλιφόρνιας.

Βασικές προϋποθέσεις

Ενας ιός των ζώων δεν μπορεί εν μιά νυκτί να μετατραπεί σε ανθρώπινο ιό. Για να τα πετύχει αυτό, θα πρέπει να ξεπεράσει βαθμηδόν μια σειρά από εμπόδια. Εν προκειμένω, ο ιός της γρίπης των πτηνών θα μας απειλήσει εφόσον μπορέσει να προσαρμοστεί (μέσω γενετικών μεταλλάξεων) στον ανθρώπινο οργανισμό. Ειδικότερα, θα πρέπει να μπορέσει να προσδένεται αποτελεσματικά στα ανθρώπινα κύτταρα, να μπορεί να πολλαπλασιάζεται στο εσωτερικό των κυττάρων, να ξεπεράσει τα εμπόδια που του στήνει το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα προκειμένου να προκαλεί τη νόσο και να αποκτήσει την ικανότητα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Κάποια από αυτά τα εμπόδια είναι ευκολότερο από άλλα για να ξεπεραστούν: έτσι οι ερευνητές πιστεύουν ότι ενώ ο ιός εύκολα θα μπορούσε να αλλάξει ώστε να πολλαπλασιάζεται και σε ανθρώπινα κύτταρα, θα του ήταν όμως δυσκολότερο να πετύχει αποτελεσματική πρόσδεση σε αυτά και τούτο επειδή τα δικά μας κύτταρα δεν φέρουν υποδοχείς για αυτόν τον ιό. Επιπροσθέτως, ο ιός της γρίπης των πτηνών μεταδίδεται κυρίως μέσω του γαστρεντερικού συστήματος (τροφή-περιττώματα), ενώ ο ανθρώπινος ιός της γρίπης μέσω της αναπνευστικής οδού.

Επικίνδυνη συνύπαρξη

Ο αποτελεσματικότερος τρόπος με τον οποίο οι ιοί προσαρμόζονται σε νέους ξενιστές είναι η ανακατανομή του γενετικού υλικού τους. Αυτό συμβαίνει όταν ένας ξενιστής φιλοξενεί δύο διαφορετικούς ιούς οι οποίοι έτσι βρίσκονται να μολύνουν τα ίδια κύτταρα και έχουν την ευκαιρία να ανταλλάξουν γενετικό υλικό. Αυτός είναι και ο λόγος που το ραντάρ των επιστημόνων έχει στραφεί σε δύο είδη, τους χοίρους και τα μινκ. Και τα δύο αυτά ζώα μπορούν να φιλοξενήσουν τόσο τον ανθρώπινο όσο και τον ιό της γρίπης των πτηνών και να αποτελέσουν έτσι τα εκκολαπτήρια ενός νέου ιού που θα διαθέτει τα πλεονεκτήματα και των δύο.

Ευτυχώς, προς το παρόν, δεν έχει παρατηρηθεί φαινόμενο ανακατανομής γενετικού υλικού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει στο μέλλον. Διόλου τυχαία τα μινκ θυσιάζονται μαζικά όταν αποκαλύπτεται μόλυνση με ιούς που θα μπορούσαν να απειλήσουν τον άνθρωπο.

Οσα οικόσιτα ή ζώα εκτροφής και αν θυσιάσουμε όμως, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι είναι σχεδόν αδύνατον να εμποδιστεί η ανακατανομή γενετικού υλικού μεταξύ άγριων ζώων. Ετσι, παράλληλα με την επαγρύπνηση για τον άμεσο εντοπισμό επικίνδυνων στελεχών, κάθε χρόνο οι αρμόδιες αρχές ετοιμάζουν και τα κατάλληλα πρωτοτυποποιημένα εμβόλια αλλά και τα απαιτούμενα διαγνωστικά εργαλεία ώστε να ανακοπεί το συντομότερο δυνατόν μια νέα πανδημία.