Είναι βιώσιμες σήμερα οι ελληνικές σπουδές στα πανεπιστήμια του εξωτερικού; Πώς επιβιώνουν περίπου 200 προγράμματα διδασκαλίας και εξάπλωσης της ελληνικής κουλτούρας, 200 έδρες Ελληνικών Σπουδών, όταν το ίδιο το ελληνικό κράτος δεν κάνει σχεδόν τίποτε για να τις στηρίξει; Και μέσα σε αυτές, οι 65 πυρήνες των πολύτιμων νεοελληνικών σπουδών που είναι σήμερα ενταγμένοι στα τμήματα Κλασικών Σπουδών των ανωτάτων ιδρυμάτων της υφηλίου;
Στις ΗΠΑ, οι οποίες αποτελούν και το προπύργιο των ελληνικών σπουδών ανά τον κόσμο, φαίνεται ότι οι πολίτες αλλά και οι καθηγητές των πανεπιστημίων εφαρμόζουν έναν ιδιότυπο ακτιβισμό. Εναν ακτιβισμό που αποκαλύπτει ότι ο Ελληνισμός, πολιτιστική «ανάσα» σε άλλες χρονικές περιόδους, που κυκλοφορούσε στα πέρατα της οικουμένης, έχει ακόμη τον δικό του τρόπο να επιβιώνει και να διαδίδεται. Οι σύγχρονοι συμπαραστάτες του δε, ιδιώτες δωρητές, η Ομογένεια, μια δραστήρια νέα γενιά.
Το Πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών του πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο προσφέρει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα. «Ας μιλήσουμε για την έννοια του ελληνοαμερικανικού πολιτισμού» λέει στο «Βήμα» ο διευθυντής του Προγράμματος κ. Γιώργος Αναγνώστου. «Τα νεοελληνικά προγράμματα είναι δυναμικές εστίες αυτού του πολιτισμού, καθώς δεν προσφέρουν μόνο μόρφωση υψηλών προδιαγραφών, αλλά και για τις αξίες που προσφέρουν στην κοινωνία. Συνθέτουν έναν ζωτικό χώρο πολιτισμικής δημοκρατίας» προσθέτει χαρακτηριστικά.
Πρωτοπόροι στην καινοτομία
Το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Οχάιο αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα (ιδρύθηκε το 1870) δημόσια ανώτατα ιδρύματα των ΗΠΑ με περίπου 60.000 φοιτητές και δωρεές που συνολικά φθάνουν τα 7 δισ. δολάρια! Δυνατά του σημεία είναι τόσο η διδασκαλία όσο και η έρευνα στα αντικείμενα που θεραπεύει.
Βρίσκεται μεταξύ των 20 καλύτερων δημόσιων πανεπιστημίων των ΗΠΑ και των 12 κορυφαίων ανώτατων ιδρυμάτων της χώρας σε θέματα έρευνας. Πρόσφατα δε ανακηρύχθηκε ένα από τα πρώτα πανεπιστήμια στη χώρα σε θέματα καινοτομίας. Προσφέρει σήμερα περισσότερα από 12.000 διαφορετικά προγράμματα σε 18 σχολές, με 200 διαφορετικά ακαδημαϊκά κέντρα και ινστιτούτα.
Εκεί ο κ. Αναγνώστου και ο διακεκριμένος συνάδελφός του κ. Γρηγόρης Τζουσδάνης στηρίζουν ένα τμήμα με λαμπρούς φοιτητές, διδάσκοντας τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και γλώσσα. Εκατόν πενήντα φοιτητές παίρνουν μαθήματα ετησίως στο πρόγραμμα, το οποίο λειτουργεί από το 1975, έχοντας μορφώσει με τις νεοελληνικές σπουδές εκατοντάδες νέους και νέες. Η μόρφωση δε των Ελλήνων δεύτερης και τρίτης γενιάς στις ΗΠΑ είναι μια από τις κεντρικές αποστολές του, ενώ το συγκεκριμένο τμήμα έχει μεγάλη ιστορία σε θέματα της ελληνικής Διασποράς.
«Οι Ελληνοαμερικανοί αντλούν υπερηφάνεια από τη σύνδεσή τους με το αρχαίο ιδεώδες της δημοκρατίας. Δεν χρειάζεται να πάνε μακριά για να βιώσουν μια σύγχρονη έκφρασή της: Θα τη βιώσουν στον τρόπο με τον οποίο οι νεοελληνιστές διδάσκουν και διαδίδουν την κουλτούρα μας» λέει ο κ. Αναγνώστου.
Παρότι όμως οι κλασικές σπουδές έρχονται ξανά στην επιφάνεια, μετά την επέλαση των θετικών σπουδών και της Τεχνητής Νοημοσύνης σε ολόκληρη την υφήλιο, καθώς και τους προβληματισμούς που έχει δημιουργήσει, φαίνεται ότι η οικονομική κρίση εξακολουθεί να χτυπάει την εξάπλωσή τους. «Η λύση έχει εντοπιστεί στις ιδιωτικές χορηγίες» λέει ο κ. Αναγνώστου, προσθέτοντας: «Στις ΗΠΑ σημαντικές έδρες έχουν χορηγίες είτε από ιδιώτες είτε από θεσμούς, κοινότητες ή πολιτιστικούς οργανισμούς. Κάτι που άλλωστε θα μπορούσε να λειτουργήσει και στα ελληνικά πανεπιστήμια, τα οποία ακόμα και σήμερα, παρότι ο νόμος το επιτρέπει, ούτε το ενθαρρύνουν ούτε το αποδέχονται, καθώς βρίσκονται στο έλεος κουκουλοφόρων και βίαιων μειοψηφιών».
Η έρευνα και η διδασκαλία έτσι μένουν ζωντανές όσον αφορά τον ελληνικό πολιτισμό στο εξωτερικό. Βασικό συστατικό τους είναι η ανάγκη επαφής με τις τοπικές κοινωνίες στις πόλεις στις οποίες εδρεύουν τα πανεπιστήμια που προσφέρουν τις σπουδές του, αλλά και η γενικότερη ανάγκη συντονισμού της χρηματοδότησης αλλά και του περιεχομένου τους. Ετσι, κρίσιμη θα ήταν τελικά και η δημιουργία ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου για τις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό.
Ενα πρόγραμμα με διακρίσεις
Το Νεοελληνικό Πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο έχει διακριθεί επανειλημμένως και έχει συμβάλει μεταξύ άλλων και στη μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας και της σχέσης της με την κοινωνία. Φιλοξενεί μάλιστα καθηγητές που έχουν συνεισφέρει στο επιστημονικό αυτό πεδίο και αναγνωρίζονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Είναι σήμερα το μοναδικό τμήμα αντίστοιχων σπουδών στις ΗΠΑ που έχει αποκλειστικής απασχόλησης πανεπιστημιακούς καθηγητές με πλήρες ωράριο, αφιερωμένο στη μελέτη της ελληνικής Διασποράς και των Ελληνοαμερικανών.
Μεταξύ των άλλων δραστηριοτήτων του είναι το Εργαστήριο για την Ελληνική Διαλεκτολογία, το Τμήμα Γλωσσολογίας, όπου μάλιστα διδάσκει ο διεθνούς φήμης καθηγητής Brian Joseph, ειδήμων στη διαχρονική γλωσσολογία της Ελλάδας, το Τμήμα Κλασικών και Βυζαντινών Σπουδών με καθηγητή τον κ. Αντώνη Καλδέλλη κ.ά.
Κάθε καλοκαίρι το Τμήμα συνεργάζεται με το πρόγραμμα των ελληνικών σπουδών ΘΥΕΣΠΑ του Πανεπιστημίου Αθηνών που προσφέρει υποτροφίες σε προπτυχιακούς ή μεταπτυχιακούς φοιτητές και μέλη του διδακτικού προσωπικού σε γνωστικά αντικείμενα που έχουν σχέση με τις ελληνικές σπουδές. Ο δρ Χριστόφορος Μπράουν είναι η ψυχή αυτών των προσπαθειών.
«Η ελληνική ταυτότητα σημαίνει πολλά σήμερα στις ΗΠΑ» λέει ο κ. Αναγνώστου. «Πρόσφατα παρατήρησα ότι στο πλαίσιο του ελληνοαμερικανικού πολιτισμού αναπτύσσεται μια πρωτοβουλία, και συγκεκριμένα το εγχείρημα να οριστεί ο Ελληνας στην Αμερική ως εκείνος ο πολίτης που συμμετέχει στα κοινά με γνώμονα το κοινό καλό, την υπεράσπιση των πολιτικών δικαιωμάτων για όλους και τη μόρφωση για τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν διάφορες ευπαθείς ομάδες. Συνάμα γίνονται προσπάθειες να διερευνηθεί πώς συμβάλλει η ελληνική πολιτισμική κληρονομιά στη διαμόρφωση του πολίτη με αυτόν τον τρόπο. Οι νεοελληνικές σπουδές στο αμερικανικό πανεπιστήμιο αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις» συνεχίζει. «Και τα νεοελληνικά προγράμματα θα έπρεπε να έχουν ευρύτερη παρουσία στον δημόσιο, μη πανεπιστημιακό χώρο. Οπως λένε συχνά φοιτητές μας, τα μαθήματα που προσφέρουμε αποτελούν πηγή αυτογνωσίας. Συχνά οι μαθητές μας αναφέρουν τη φράση «μέσα από τα μαθήματα επιτέλους κατάλαβα την οικογένειά μου και τον εαυτό μου». Τα προγράμματα προσφέρουν επίσης στους φοιτητές μια πρωτόγνωρη οπτική για τη σύγχρονη Ελλάδα, μια οπτική η οποία συμβάλλει στη γνωριμία τους με τον πολιτισμό της χώρας πέρα από στερεότυπα».
