Σταματήστε τα κινητά-«νταντάδες» τώρα! Η κραυγή αγωνίας υψώνεται από ειδικούς επιστήμονες και εκπαιδευτικούς σε διεθνές επίπεδο, οι οποίοι διαπιστώνουν όλο και περισσότερο στις έρευνές τους ότι κάτι πηγαίνει τρομερά… στραβά στην ανάπτυξη των εφήβων στις σύγχρονες κοινωνίες.

Κινητά τηλέφωνα, μικρές οθόνες «έξυπνων» συσκευών, διαρκής εναλλαγή εικόνων, διαρκής εναλλαγή γρήγορων (και συχνά αγχωτικών) συναισθημάτων, έλλειψη επίβλεψης, έλλειψη ορίων. Ενα περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν σήμερα τα παιδιά μας και το οποίο επιστήμονες στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό χαρακτηρίζουν ως «εχθρικό προς την ανθρώπινη ανάπτυξη και πολιτισμό»…

Ανησυχητικά στοιχεία

Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Τα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους στις Ηνωμένες Πολιτείες – αρκετά σταθερά στη δεκαετία του 2000 – αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% από το 2010 έως το 2019. Το ποσοστό αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 48% για εφήβους ηλικίας 10 έως 19 ετών. Για τα κορίτσια ηλικίας 10 έως 14 ετών αυξήθηκε κατά 131%. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ. Παρόμοια μοτίβα εμφανίστηκαν περίπου την ίδια εποχή στον Καναδά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία, στις σκανδιναβικές χώρες, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περισσότεροι από 14 εκατομμύρια νέοι και νέες ηλικίας 15-29 ετών στις χώρες της ΕΕ αντιμετώπισαν πρόβλημα ψυχικής υγείας το 2019. Σε πρόσφατη έκθεση της UNICEF αναφέρεται ότι η αυτοκτονία είναι η δεύτερη συνηθέστερη αιτία θανάτου των νέων στην Ευρώπη, μετά τα τροχαία δυστυχήματα. Με λίγα λόγια, τα μέλη της Γενιάς Ζ (γεννημένα το 1996 και μετά) υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη, αυτοτραυματισμό και συναφείς διαταραχές σε επίπεδα υψηλότερα από οποιαδήποτε άλλη γενιά για την οποία έχουμε στοιχεία.

«Στην πλειονότητά μας σήμερα, οι γονείς των εφήβων είναι σαν να παρακολουθούμε τα παιδιά μας να κάνουν χρήση ναρκωτικών μέσα στο σαλόνι του σπιτιού μας και να μην κάνουμε τίποτα γιατί απλά το κάνουν όλοι»

Κοινωνική ζωή στο Internet

Αναζητώντας τις αιτίες αυτού του φαινομένου, πολλοί ειδικοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι τελευταίες δύο δεκαετίες είναι τα χρόνια που οι έφηβοι στις ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν να κάνουν χρήση των «έξυπνων» κινητών και μετέφεραν σημαντικό μέρος της κοινωνικής τους ζωής στο Διαδίκτυο, ιδίως σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Από τη στιγμή που οι νέοι άρχισαν να κουβαλούν ολόκληρο το Διαδίκτυο στην τσέπη τους και να έχουν πρόσβαση σε αυτό μέρα και νύχτα, άλλαξαν οι καθημερινές τους εμπειρίες και η αναπτυξιακή τους πορεία σε όλους τους τομείς. Οι φιλίες, τα ραντεβού, η σεξουαλικότητα, η σωματική άσκηση, ο ύπνος, οι ακαδημαϊκές σπουδές, η πολιτική, η οικογενειακή δυναμική, η ταυτότητα, όλα επηρεάστηκαν – και φυσικά αυτή η νέα πραγματικότητα είχε άμεσες επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία.

90% των ελληνόπουλων 5-12 ετών επισκέπτεται το Διαδίκτυο, ενώ το 97% των παιδιών ηλικίας 10+ είναι fan του Ιnternet σύμφωνα με την έρευνα Focus on Tech Life tips (Μάρτιος – Ιούνιος 2023)

Αγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση

Το πέρασμα από τη χρήση στην κατάχρηση και στις επιπτώσεις στην ψυχολογική υγεία των νέων ήταν ζήτημα χρόνου. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Γεράσιμος Α. Κολαΐτης, ομότιμος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, «σημαντικό εύρημα από δική μας πρόσφατη μελέτη (2-3/2023), στην οποία συμμετείχαν περί τους 6.000 μαθητές ηλικίας 12-16 ετών από 51 Γυμνάσια από τους Νομούς Αττικής, Θεσσαλονίκης, Ηλείας, Καρδίτσας, Κεφαλληνίας και Κυκλάδων, είναι ότι το 43% των ελλήνων έφηβων μαθητών Γυμνασίου κάνουν υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών συσκευών και αυτοί έχουν υψηλότερη επιβάρυνση συναισθήματος και συμπεριφοράς».

Και προσθέτει: «Από πολλές μελέτες προκύπτει ότι η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από ανηλίκους (εκείνη δηλαδή που επηρεάζει ικανοποίηση από τη ζωή, ψυχική υγεία, σχολείο, σχέσεις με οικογένεια και συνομηλίκους και πιθανώς ενέχει συμπτώματα εξάρτησης) συνδέεται με χαμηλότερη ευεξία σε όλους τους παραπάνω τομείς, περισσότερα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, χαμηλή αυτοεκτίμηση και παθολογικά διατροφικά θέματα».

Η κυρία Κατερίνα Λυκούδη, μητέρα ενός εφήβου, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Θα χρησιμοποιούσα ένα οξύ τρόπο για να περιγράψω το φαινόμενο λέγοντας ότι στην πλειονότητά μας σήμερα οι γονείς των εφήβων είναι σαν να παρακολουθούμε τα παιδιά μας να κάνουν χρήση ναρκωτικών μέσα στο σαλόνι του σπιτιού μας και να μην κάνουμε τίποτα γιατί απλά το κάνουν όλοι. Αν μπορούσα, πραγματικά θα ευχόμουν να εξαφανιστούν τα κινητά τηλέφωνα και οι μικρές και εύχρηστες «έξυπνες» οθόνες από τα χέρια των νέων. Το φαινόμενο είναι πλέον εξαιρετικά επικίνδυνο. Οι έφηβοι δεν ζουν πια μαζί μας. Ζουν εξ ολοκλήρου σε έναν ψηφιακό κόσμο, κρύβοντας συχνά την προσωπικότητα ή την εμφάνισή τους, υποδυόμενοι ρόλους, κυκλοφορώντας σε ψηφιακούς δρόμους χωρίς έλεγχο ή κανόνες και βέβαια χωρίς καμία ασφαλιστική δικλίδα για να απορροφήσει τις παρενέργειές τους. Δεν διαβάζουν πια, μετά βίας ασχολούνται με τα σχολικά βιβλία τους. Δεν ξέρω πραγματικά ποια είναι η λύση σε αυτό το πρόβλημα, που νομίζω είναι διεθνές».

185 λεπτά είναι μέσος ημερήσιος χρόνος σύνδεσης στο Ιnternet από το κινητό στην Ελλάδα (σύμφωνα με τη Focus on Tech Life tips) στις ηλικίες 16-24

«Τους λείπει ο χρόνος να σκεφτούν»

Από την πλευρά της η παιδοψυχίατρος κυρία Σαββίνα Μυλωνά υπογραμμίζει ότι «έχει αλλάξει εντελώς ο τρόπος κοινωνικοποίησης και γενικότερα η ψυχοπαθολογία των παιδιών. Τα social media και το Διαδίκτυο κυριαρχούν στην καθημερινότητα των νέων, αλλά και των ενηλίκων. Αυτό που θα έλεγα ότι λείπει κυρίως από τους εφήβους κυρίως είναι ο χρόνος: ο χρόνος να σκεφτούν, ο χρόνος με τον εαυτό τους. Γεγονός είναι ότι περισσότερα παιδιά επισκέπτονται τον παιδοψυχίατρο και κάνουν ψυχοθεραπεία. Εκείνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια σαφή αύξηση στην κατάθλιψη και στο άγχος στα παιδιά και στους εφήβους. Επίσης έχουν αυξηθεί πολύ τα περάσματα στην πράξη, όπως οι αυτοτραυματισμοί. Ακόμα βλέπουμε μια αύξηση στις απόπειρες αυτοκτονιών» σημειώνει η κυρία Σαββίνα Μυλωνά.

Οι ειδικοί τονίζουν επίσης ότι το πιο μεγαλύτερο κόστος της νέας πραγματικότητας είναι η κατάρρευση του χρόνου που αφιερώνουν τα παιδιά στην αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους, πρόσωπο με πρόσωπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τελευταίο διάστημα όλο και πληθαίνουν οι αναφορές σε δημοσιεύματα που αφορούν αυτοκτονίες αλλά και απόπειρες αυτοκτονίας ανθρώπων ηλικίας 15 με 19 ετών στην χώρα μας, ενώ δεν γίνεται σχεδόν καμία αναφορά για τους αυτοτραυματισμούς ή τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Επιπλέον, παρατηρείται μια αισθητή αύξηση των κλήσεων που λαμβάνει το Κέντρο Πρόληψης της Αυτοκτονίας στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018 από νεαρές ηλικίες με αιτήματα ή αναφορές που σχετίζονται με τον αυτοκτονικό ιδεασμό ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

84% των νέων στην ΕΕ χρησιμοποιεί το Ιnternet για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία

«Δεν μιλάνε, απλά… σκρολάρουν»

«Θέλετε να με… σκρολάρετε κι εμένα;» ρώτησε πρόσφατα καθηγήτρια του Επαγγελματικού Λυκείου του κέντρου της Αθήνας. Οπως λέει η ίδια, όλοι οι μαθητές και μαθήτριες έχουν σήμερα τα κινητά τους τηλέφωνα στα σχολεία τους (παρότι απαγορεύεται) και μάλιστα πολλές φορές χαζεύουν τις οθόνες τους κρυφά και την ώρα του μαθήματος.

«Τα παιδιά δεν μιλάνε πια μεταξύ τους», λέει χαρακτηριστικά, «απλά… σκρολάρουν. Αδυνατούν να εκφραστούν, συχνά συμμετέχουν ακόμα και σε ηλεκτρονικές κοινότητες τζόγου ή ντύνονται κάθε μέρα με προσοχή μόνο για να φωτογραφηθούν και να ανεβάσουν φωτογραφίες τους στα κοινωνικά δίκτυα».

«Δεν έχουν αίσθηση της εξάρτησής τους»

Υπεύθυνη στη μονάδα «έγκαιρης παρέμβασης για την προβληματική χρήση του Διαδικτύου» του ΚΕΘΕΑ για εφήβους (13 έως 21 ετών) και οικογένειες είναι η κοινωνιολόγος κυρία Αναστασία Βλαχογεωργάκη. Οπως επισημαίνει. «σε εμάς καταφεύγουν περισσότερο οικογένειες, καθώς οι ίδιοι οι μαθητές δεν έχουν αίσθηση της εξάρτησής τους. Τα περιστατικά που αντιμετωπίζουμε αυξάνονται με τα χρόνια, η αύξηση όμως δεν είναι αντίστοιχη του προβλήματος – που είναι πολύ μεγάλο. Ενας λόγος είναι πως πολλοί (μικροί – μεγάλοι) κάνουν κατάχρηση της οθόνης, άρα αυτό στις μέρες μας μάς φαίνεται σαν κάτι φυσιολογικό. Ενας παράγοντας που κινητοποιεί τους γονείς είναι όταν βλέπουν να πέφτει η σχολική απόδοση».

«Η συχνή χρήση των κινητών τηλεφώνων ως μέσο επικοινωνίας συντελεί σε ελλιπή συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των νέων» λέει σχετικά ο Γιάννης Κατράδης, διευθυντής στο 1ο Λύκειο Γέρακα. «Αυτό φαίνεται να επηρεάζει την ικανότητα του μαθητή να επικοινωνεί με τους άλλους και να ελέγχει τον εαυτό του. Μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας έχουν την προσοχή τους στο κινητό, το οποίο έχουν ενεργοποιημένο, για τυχόν μηνύματα που θα λάβουν ή που θα αποστείλουν, έτσι χάνουν την επαφή με τη μαθησιακή διαδικασία».

Τα αποτελέσματα του προγράμματος διεθνούς αξιολόγησης PISA που διεξάγει ο ΟΟΣΑ κάθε τρία χρόνια στις χώρες του σε μαθητές της Α’ Λυκείου, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, επηρεάζονται και από την υπερβολική χρήση κινητών από τους μαθητές. Στο εισαγωγικό κείμενο μάλιστα της τελευταίας αξιολόγησης (2022) σημειώνεται ότι: «H τεχνολογία που χρησιμοποιείται για αναψυχή και όχι για κατάρτιση, όπως είναι τα κινητά τηλέφωνα, συχνά φαίνεται ότι έχει σχέση με τα άσχημα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μαθητές που ανέφεραν ότι τους αποσπούσαν την προσοχή οι ηλεκτρονικές συσκευές άλλων μαθητών κατέγραψαν τουλάχιστον 15 πόντους λιγότερους από τους άλλους που ανέφεραν ότι δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο».