Στα χωριά Εύλαλο, Σήμαντρα, Ηλιόπετρα και Αβατο της Ξάνθης θα συναντήσει κανείς κατοίκους που δεν μοιάζουν με το στερεότυπο που μπορεί να έχουμε για τους γηγενείς. Πρόκειται για τους Αφροέλληνες της Θράκης. Ελληνες πολίτες, μουσουλμάνοι το θρήσκευμα, φοιτούν σε ελληνικά σχολεία, εκτελούν τις στρατιωτικές υποχρεώσεις τους, κάνουν μεικτούς γάμους, καλλιεργούν με αγάπη τη γη και εκτρέφουν ζώα, εισφέροντας το δικό τους μερίδιο στην ελληνική οικονομία, έχοντας ριζώσει σε αυτόν τον τόπο ήδη από τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αναζητώντας την καταγωγή τους
Οι ακριβείς συνθήκες που τους οδήγησαν εκεί παραμένουν άγνωστες, με τους ίδιους να αναζητούν τα τελευταία χρόνια όλο και πιο επίμονα, όλο και πιο συντεταγμένα, την αρχική καταγωγή τους. Προς το παρόν, όμως, η «επίσημη» ιστορία τους παραμένει χαμένη στα βάθη των αιώνων και μπλέκεται με τους θρύλους της προφορικής παράδοσης. Για την Αγγελική Γιαννακίδου, ιδρύτρια και πρόεδρο του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, ο ερχομός και η εγκατάστασή τους στην περιοχή ανάγεται στα προεπαναστατικά χρόνια. «Η Θράκη ήταν ένας τόπος στον οποίο οι Οθωμανοί επεδίωξαν και ενίσχυαν τις μετακινήσεις πληθυσμών γιατί ήταν η πιο εύφορη έκταση από τα εκατομμύρια στρέμματα βαλκανικών εδαφών που κατείχαν». Οι ανάγκες για εργατικά χέρια και αύξηση της γεωργικής παραγωγής, αλλά και η πραγματοποίηση απαραίτητων δημοσίων έργων, αποτελούν πιθανότατα τους βασικούς λόγους που επέτασσαν την έλευση και εγκατάσταση επιπλέον εργατικού δυναμικού από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας.
«Η Θράκη αποτελούσε ένα πληθυσμιακό μωσαϊκό, έναν τόπο διασταύρωσης, όπου συνέβαιναν πολλές πληθυσμιακές μετακινήσεις» σημειώνει η Αγγελική Γιαννακίδου. «Το γόνιμο έδαφός της όριζε έναν ελπιδοφόρο τόπο εγκατάστασης, στον «ενδιάμεσο χώρο» Ανατολής και Δύσης. «Πολλοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν και έμειναν, άλλοι ενσωματώθηκαν και άλλοι ακροβατούσαν στην αναζήτηση της ταυτότητάς τους». Κατά συνέπεια, οι Αφροέλληνες της Θράκης αποτελούν «ένα σύνολο ανθρώπων εντός του οποίου καταγράφονται τα ίχνη μιας παρελθούσης εποχής, ορίζοντας τα υπολείμματα μιας ανθρωπογεωγραφίας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας».
Στα οθωμανικά αρχεία οι απαντήσεις
Οπως εξηγεί ο Γιώργος Σταμάτης, βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας και πρώην γενικός γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, «οι πρόγονοι των Αφροελλήνων μεταφέρθηκαν πιθανότατα ως σκλάβοι στην περιοχή πριν από δύο και τρεις αιώνες». Ωστόσο, οι λεπτομέρειες για τις ακριβείς συνθήκες άφιξής τους στη Θράκη παραμένουν ασαφείς, όσο και η καταγωγή τους. «Αυτό που εξετάζεται τώρα είναι μια συνεργασία με εξειδικευμένους πανεπιστημιακούς φορείς ώστε να δοθούν οι απαραίτητες απαντήσεις στα ερωτήματά τους». Η πρόεδρος του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, από την πλευρά της, εκτιμά πως είναι πολύ πιθανό οι απαντήσεις αυτές να βρίσκονται χωμένες στις κιτρινισμένες σελίδες των Οθωμανικών Αρχείων, υπογραμμίζοντας πως «όλες οι μετακινήσεις πληθυσμών που έγιναν ανά τους αιώνες καταγράφηκαν σε αυτά και μάλιστα τα περισσότερα είναι διαθέσιμα στο κοινό. Ο κάθε ενδιαφερόμενος επιστήμονας θα μπορούσε να τα εξετάσει».
Ως προς το γιατί δεν αναζήτησαν νωρίτερα και πιο επισταμένα την ταυτότητά τους, υποστηρίζει ότι «αυτό το κομμάτι των ανθρώπων είναι κατ’ ουσία αγρότες και κτηνοτρόφοι, στις παρυφές μιας κοινωνικής και οικονομικής εγγραφής και ένταξης. Δεν είναι άνθρωποι όπως οι αστοί που ξέρουν από πού κατάγονται». Παράλληλα, τονίζει πως με δεδομένη την ένταξη της Θράκης στο σύγχρονο ελληνικό κράτος τα τελευταία 100 χρόνια, «οι όποιες αναζητήσεις βρίσκονταν σε καταστολή, οπότε μια ολόκληρη γενιά έχασε το νήμα. Μπορεί το νήμα αυτό να το κρατά μια γλώσσα, μια λατρευτική συμπεριφορά, μια κοινωνική συνήθεια, αλλά είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί».
«Κάποιοι, όπως μου εξομολογήθηκαν, έχουν ταξιδέψει στην Αφρική, κυρίως στη Νιγηρία και στο Σουδάν, προκειμένου να ερευνήσουν την καταγωγή τους, να δουν αν προέρχονται από εκείνα τα μέρη. Νομίζω ότι είναι μια καλή ευκαιρία να βοηθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους να μάθουν από ποια χώρα της Αφρικής έχουν προέλθει» καταλήγει ο Γιώργος Σταμάτης.
Παλεύοντας για ένα καλύτερο αύριο
Μπορεί το χθες να αποτελεί για τους Αφροέλληνες της Θράκης τον άγνωστο κοινό παρονομαστή, οι ίδιοι όμως, όπως λένε, ζουν το σήμερα και παλεύουν για ένα καλύτερο αύριο. Η Γκιουλσερέν Ογλού και η κόρη της Νουρ είναι δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγχρονων γυναικών που επιλέγουν να παραμείνουν στον τόπο τους, να δουλέψουν τη γη και να εμπλακούν στα κοινά προς όφελος της τόσο μοναδικής τοπικής κοινωνίας. Το χρώμα τους δεν τις χαρακτήρισε ποτέ, ούτε στάθηκε εμπόδιο προκειμένου να χτίσουν γερές σχέσεις με τους – λευκούς – συντοπίτες τους, μουσουλμάνους ή χριστιανούς. Σε αυτή τη γωνιά της Ελλάδας, άλλωστε, το χρώμα του δέρματος έχει εδώ και αιώνες ελάχιστη σημασία. Δηλώνουν υπερήφανες για την καταγωγή τους και αποφασισμένες να μην αφήσουν τη Θράκη, παρά τις σειρήνες των ανέσεων των μεγάλων αστικών κέντρων.
Αρμονική συμβίωση
Η Γκιουλσερέν, 39 ετών, ζει στο Εύλαλο Ξάνθης και ασχολείται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. «Δεν θα άφηνα με τίποτα τον τόπο μου. Δεν θέλω να αλλάξει κάτι για εμένα, αν θέλω κάποια αλλαγή στη ζωή μου θα φροντίσω να την κάνω η ίδια» ξεκαθαρίζει. Συμβιώνει αρμονικά με τους γείτονές της, έχοντας διδαχθεί από τους γονείς και τους παππούδες της πως το χρώμα της δεν την καθορίζει: «Τίποτα εδώ δεν μας χωρίζει ή μας ξεχωρίζει. Είτε είσαι λευκός ή μαύρος, είτε είσαι πλούσιος ή φτωχός. Εμείς δεν κάναμε ποτέ πίσω και μάθαμε να κρατάμε το κεφάλι μας ψηλά».
Συζητώντας για την αναζήτηση της ταυτότητάς της, υποστηρίζει πως ούτε ο πατέρας της αλλά ούτε και ο παππούς της είχαν καταφέρει να εντοπίσουν τον αρχικό τόπο καταγωγής τους. Ομως, ο εξάδελφός της είναι αρκετά δραστήριος, αναζητώντας τις ρίζες του γενεαλογικού τους δέντρου. «Ο εξάδερφός μου ψάχνει, όσο πιο βαθιά μπορεί να φτάσει, ψάχνει. Οταν έρχεται εδώ τα καλοκαίρια για διακοπές, ο κόσμος τρελαίνεται. Με ρωτούν πού είναι για να τους πει τις ιστορίες που έχει μάθει ψάχνοντας». Τέλος, αναφερόμενη στις σχέσεις και ιδίως στον έρωτα, λέει πως «δεν χωρούν διακρίσεις. Εμείς οι Αφροέλληνες κάνουμε μεικτές σχέσεις και γάμους. Εγώ παντρεύτηκα λευκό άνδρα και ο εξάδερφός μου λευκή γυναίκα. Η κόρη μου είναι μελαμψή» επισημαίνει με περηφάνια.
«Ολοι διαφορετικοί είμαστε»
Η 15χρονη κόρη της Νουρ είναι μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου και ζει μια τυπική εφηβική ζωή. Δεν έχει ακόμα κάνει σκέψεις για την καταγωγή της. Εξάλλου, αυτό δεν απασχολεί κανένα παιδί της ηλικίας της, παρά μόνο τους μεγαλύτερους, σαν τη μητέρα και τον θείο της. «Η μητέρα μου το ψάχνει περισσότερο, εγώ όχι και τόσο. Αν θέλω να μάθω κάτι, ρωτάω εκείνη» παραδέχεται.
Πώς είναι, όμως, η εφηβεία στο Εύλαλο; «Η ζωή μου είναι μια χαρά. Περνάμε όμορφα. Ποτέ μου δεν αντιμετώπισα κανένα θέμα λόγω του χρώματός μου. Ολοι διαφορετικοί είμαστε άλλωστε». Η καθημερινότητα κυλά ήρεμα, όπως στα περισσότερα αγροτικά χωριά της Θράκης. Είναι ενεργή στα social media, ιδίως στο TikTok, αλλά ταυτόχρονα απολαμβάνει τις άπειρες ομορφιές της φύσης που περιβάλλει το χωριό της παρέα με τις φίλες της, με τις οποίες περνάει σχεδόν ολόκληρη τη μέρα. «Λατρεύουμε τη μουσική. Εχουμε και ελληνικά και τουρκικά ακούσματα. Μια άλλη μεγάλη αγάπη μου είναι τα δύο σκυλάκια μου». Οσο για το μέλλον, δεν το πολυσκέφτεται, όπως, εξάλλου, και το παρελθόν. «Είναι νωρίς για σχέδια σπουδών. Σίγουρα, πάντως, δεν θα ήθελα να αφήσω το χωριό μου. Τώρα που το σκέφτομαι, μάλιστα, δεν θα ήταν κακή ιδέα να άνοιγα τη δική μου επιχείρηση υπηρεσιών ομορφιάς εδώ».
