Εξι χρόνια νωρίτερα, από το σημείο όπου γράφεται αυτό το ρεπορτάζ, σε ένα υπερυψωμένο κομμάτι του δρόμου στην περιοχή του Ψυρρή, όταν το βλέμμα εγκατέλειπε το πληκτρολόγιο, θα έπεφτε ακριβώς πάνω στην εικόνα της Ακρόπολης. Σήμερα, με θέα την πίσω όψη μιας πολυκατοικίας που έχει χτιστεί 2,10 μέτρα ψηλότερη καθ’ υπέρβασιν του επιτρεπόμενου ύψους (για την οποία εδώ και τέσσερα χρόνια έχει βγει τελεσίδικη δικαστική απόφαση αλλά δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ), η συζήτηση επί του θέματος μοιάζει σχεδόν ουτοπική.
Στο ερώτημα «τελικά μέχρι πού μπορεί να φτάσει το ύψος ενός κτιρίου στο κέντρο της πόλης», ερώτημα που μοιάζει κάπως ειρωνικό και – βέβαια – ακολουθείται από το σχετικό μειδίαμα όταν διατυπώνεται, απαντούν στο «Βήμα» αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, αλλά και κάτοικοι της πόλης, καθώς το θέμα επανέρχεται δυναμικά στην επικαιρότητα.
Αφενός, λόγω της πρόσφατης απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας που κρίνει αντισυνταγματικό και αντίθετο στην κοινοτική νομοθεσία το να λαμβάνονται μέτρα που οδηγούν σε άκρατη ενίσχυση της δόμησης χωρίς προηγούμενη μελέτη (σ.σ.: απόφαση που ελήφθη ύστερα από προσφυγή κατοίκων του Δήμου Αλίμου έναντι οικοδομικής άδειας με το «µπόνους» που δίνει ο Νέος Οικοδοµικός Κανονισµός στις οικοδομές και οδήγησε στην κατασκευή οικοδοµής ύψους 25,9 µέτρων έναντι των προβλεπόμενων 17 µέτρων).
Αφετέρου, λόγω της σφράγισης των δύο τελευταίων ορόφων και του rooftop bar γνωστού ξενοδοχείου στην περιοχή Μακρυγιάννη από το υπουργείο Τουρισμού.
Τι είναι τα «μπόνους»
Το θέμα έχει προκαλέσει μικρούς «σεισμούς» σε διάφορες περιοχές της Αττικής (Αλιμος, Βάρη – Βούλα – Βουλιαγμένη, Κηφισιά), με τους δήμους τους να αποφασίζουν την αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών για κτίρια που κάνουν χρήση των ίδιων «μπόνους» του ΝΟΚ. Τι είναι ακριβώς αυτά τα «μπόνους»; Εάν το κτίριο που θα κτιστεί έχει π.χ. ενεργειακό κέλυφος ή φυτεμένο δώμα, παίρνει ως «μπόνους» τη δυνατότητα να αυξήσει κάποιους συντελεστές του, όπως το ύψος. Και με το κέντρο της πρωτεύουσας και το ιστορικό του κομμάτι τι γίνεται; Πόσο ψηλά κτίρια μπορούν, τελικά, να χτίζονται σε μια πόλη σαν την Αθήνα, στην οποία ούτως ή άλλως λόγω της άναρχης δόμησης η ποιότητα ζωής έχει σε πολλές περιπτώσεις υποβαθμιστεί, ενώ απειλείται εμφανώς ο αρχιτεκτονικός της πλούτος;
«Κατά τη διάρκεια της επταετίας άρχισαν σταδιακά να αυξάνονται τα ύψη των κτιρίων με αποκορύφωμα τον ΝΟΚ του 2012, ο οποίος επιβάρυνε το αστικό και φυσικό περιβάλλον με μπόνους σε συντελεστές δόμησης και σε ύψη. Με την πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ κρίθηκαν αντισυνταγματικές αυτές οι ρυθμίσεις του ΝΟΚ» λέει στο «Βήμα» η Ειρήνη Φρεζάδου, αρχιτέκτων – πολεοδόμος και μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ).
Μάλιστα, σχετικά με τα «μπόνους» ο δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας έστειλε επιστολή στον υπουργό Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Θεόδωρο Σκυλακάκη, με την οποία επισημαίνει ότι η Αθήνα δεν αντέχει άλλο τσιμέντο, μεγαλύτερα ύψη και μεγαλύτερους συντελεστές δόμησης, ζητώντας «κατεπειγόντως» τον εξορθολογισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού της πόλης και των χρήσεων γης και καλώντας τον υπουργό να προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες, ώστε να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη δόμηση
Γύρω από την Ακρόπολη
Η τωρινή απόφαση του ΣτΕ δεν είναι η μόνη. Εχουν προηγηθεί αποφάσεις της Ολομέλειας που εκδόθηκαν με αφορμή την προστασία της περιοχής Μακρυγιάννη – Ακρόπολης. «Μια μεγάλη νίκη που ξεκίνησε με τον δικό μας αγώνα για την περιοχή Μακρυγιάννη – Ακρόπολη ήταν οι αποφάσεις της Ολομέλειας ΣτΕ 705/2020, 706/2020 και 2103/2019. Η προστασία της περιοχής Μακρυγιάννη – Ακρόπολη ήταν η αφορμή, αλλά έχει πλέον καθολική ισχύ σε όλη την επικράτεια» λέει η κυρία Φρεζάδου.
Τι ισχύει λοιπόν; Η Αριάδνη Βοζάνη, αρχιτέκτων – μηχανικός, καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), συμπληρώνει: «Σε όλες τις περιοχές που προϋπάρχουν Προεδρικά Διατάγματα σχετικά με τα οικοδομικά ύψη, αυτά κατισχύουν όλων των άλλων ρυθμίσεων. Αυτό, άλλωστε, είναι σύμφωνο με το άρθρο 24 του Συντάγματος, το οποίο επιτάσσει ότι οποιαδήποτε πολεοδομική και χωροτακτική νομοθεσία θα πρέπει να βελτιώνει το φυσικό περιβάλλον και όχι να το επιδεινώνει» συμπληρώνει.
«Στο κέντρο της Αθήνας το μέγιστο ύψος των κτιρίων μετά και τον ΓΟΚ του 1973 έχει ήδη οριστεί στους έξι με επτά ορόφους διαμορφώνοντας την κατάσταση της πόλης που όλοι γνωρίζουμε. Η υπέρβαση του ύψους αυτού σε περιοχές που γειτνιάζουν με σημαντικά ιστορικά μνημεία και τους λόφους της πόλης και ιδιαίτερα με την Ακρόπολη θα ήταν λάθος, όχι μόνο γιατί θα εμπόδιζε την οπτική επαφή αλλά και επειδή θα διατάρασσε τη σχεδόν ενιαία σε ύψος κτιριακή μάζα που την περιβάλλει ως υπόβαθρο. Ο μοναδικός σε σημασία λόφος της Ακρόπολης αποτελεί σημείο αναφοράς και της σύγχρονης πόλης και η ανάγκη του βλέμματός μας να τη συναντά είναι αδιαπραγμάτευτη» λέει η κυρία Βοζάνη.
«Μη δαιμονοποιούμε τα ψηλά κτίρια»
«Η Αθήνα, όμως, έχει πολλά και διαφορετικής φυσιογνωμίας κέντρα και περιοχές» συνεχίζει η κυρία Βοζάνη. «Σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και πόλεις (όπως το Παρίσι, το Λονδίνο ή το Μιλάνο), με τα ιστορικά τους κέντρα σε καθεστώς προστασίας, συναντάμε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων την οργάνωση περιοχών με ιδιαίτερα ψηλά κτίρια – ουρανοξύστες ως σύμβολα οικονομικής κυρίως ανάπτυξης. Η καθ’ ύψος ανάπτυξη των κτιρίων επιτρέπει συχνά στις περιοχές αυτές την απόδοση του εδάφους της πόλης στη φύτευση ή και σε πολύτιμους δημόσιους υπαίθριους χώρους. Δεν έχει νόημα επομένως να δαιμονοποιούμε την κατηγορία των υψηλών κτιρίων, αλλά να θέσουμε τις προϋποθέσεις και τους κανόνες σχεδιασμού για να αναπτυχθεί προς όφελος της πόλης».
Πάντως, η χωρίς συνολικό σχεδιασμό, χωρίς τον σεβασμό της γεωμετρίας του δομημένου χώρου, της αρμονίας στη σχέση «πλάτος δρόμων/ύψη κτιρίων» μπορεί, σύμφωνα με την κυρία Φρεζάδου, να οδηγήσει σε «ραγδαία επιδείνωση της ποιότητας ζωής με τη δραματική μείωση του ηλιασμού και αερισμού – ιδιαίτερα των χαμηλότερων ορόφων των κτιρίων –, με την κυκλοφοριακή ασφυξία, την υπερβάλλουσα ρύπανση και την επιβάρυνση των δικτύων κοινής ωφελείας» όπως επισημαίνει.
Η ρίζα του προβλήματος ίσως να βρίσκεται στην έλλειψη συνολικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Οπως λέει χαρακτηριστικά στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Αθανάσιος Παγώνης, είναι θέμα της σχέσης ανάμεσα στα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα.
«Δυστυχώς η πορεία που πήραμε από τη μεταπολεμική περίοδο και μετά στηρίζεται στην απόλυτη θυσία των συλλογικών δικαιωμάτων και αγαθών (όπως ο δημόσιος χώρος, οι αντιληπτικές σχέσεις, η συνοχή και η λειτουργικότητα του αστικού ιστού) έναντι των ατομικών δικαιωμάτων δόμησης απευθείας στο οικόπεδο και στον μεμονωμένο ιδιοκτήτη χωρίς κανένα άλλο κριτήριο. Απόλυτη έκφραση αυτής της ποσοτικής λογικής είναι ο ΓΟΚ. Με την αιτιολογία της κατοχύρωσης «σωστών τεχνικά κανόνων» στην ουσία καταστρατηγεί κάθε έννοια πολεοδομικού συνόλου και συνοχής και τοπικών συνθηκών έναντι τυφλών κανόνων καθολικής εφαρμογής. Αντί για τους όρους δόμησης και τον προσδιορισμό των χρήσεων, χρειαζόμαστε περισσότερους τοπικούς πολεοδομικούς κανονισμούς».
Στον λαβύρινθο της γραφειοκρατίας
«Είμαστε ιδιοκτήτες διαμερίσματος σε πολυκατοικία του Κουκακίου από το 1964» διηγείται η κυρία Αννα Μαλλίρη. Σε ένα στενό δρομάκι πίσω από την πολυκατοικία τους, το 2018 δόθηκε άδεια σε οικόπεδο 113,47 τ.μ. να χτιστεί ένα 6ώροφο κτίριο κατοικιών με ισόγειο και δώμα. Οταν η ίδια και συγκάτοικοί της αντελήφθησαν ότι η άδεια έδινε ύψος καθ’ υπέρβασιν αυτού που επιτρέπεται στην περιοχή, άρχισε ένας… γολγοθάς. Οι ενστάσεις προς την υπηρεσία δόμησης του δήμου δεν απέδωσαν και το 2019 κατέφυγαν στο Διοικητικό Εφετείο Αθηνών. Στο μεταξύ, η οικοδομή ολοκληρώθηκε σε ύψος 23,10 μέτρα (με ανώτατο επιτρεπόμενο στην περιοχή τα 21 μέτρα). Το 2020 βγήκε απόφαση από το Διοικητικό Εφετείο η οποία τους δικαίωσε ως προς το ύψος. Παρά το ότι τελεσιδίκησε η απόφαση, δεν εφαρμόζεται, ούτε έχει γίνει ανάκληση της άδειας. Μια διαδικασία που ξεκίνησε το 2019 βρίσκεται ακόμα χαμένη στις… υπηρεσίες.
Αντίστοιχη είναι και η ιστορία της κυρίας Θεοδοσίας Οικονομίδου. Κατοικεί σε περιοχή του Ψυρρή που το επιτρεπόμενο ύψος είναι 11 μέτρα. Πριν από 8 χρόνια κάποιος αποφάσισε να χτίσει ένα κτίριο που υπερβαίνει τα 18. «Με βάση έγγραφο που πήρε από την Αρχαιολογία, η οποία “ξέχασε” ότι υπάρχουν νέοι όροι δόμησης και του έδωσε βεβαίωση για 18 μέτρα, έβγαλε άδεια και άρχισε την οικοδομή» λέει η ίδια. «Γυρίζοντας από διακοπές, βρήκαμε να χτίζεται ένα πενταώροφο κτίριο, με προοπτική στην ταράτσα να γίνει αυτό που γίνεται κατά κόρον στην περιοχή με πολλές παράνομες ταράτσες με πέργκολες, ομπρέλες κ.λπ. – ένας ακόμη όροφος δηλαδή». Η κυρία Οικονομίδου, δικηγόρος, προχώρησε σε καταγγελία. Ο ιδιοκτήτης του 5ώροφου έκανε νομιμοποίηση, υποστηρίζοντας ότι η κατασκευή είχε γίνει πριν από το 2011. Με αποδεικτικό της, την εικόνα από το Google streets που έδειχνε ότι το επίμαχο χρονικό σημείο το κτίριο ήταν διώροφο, η κυρία Οικονομίδου πήγε στη Πολεοδομία, έκανε καταγγελία στο ΤΕΕ και στα δικαστήρια. Αποτέλεσμα ήταν να επιβληθεί ένα υψηλότατο διοικητικό πρόστιμο και να γίνει παύση εργασιών λόγω υπέρβασης ύψους. Σήμερα στην περιοχή στέκει ένας σιδερένιος σκελετός 5 ορόφων.
