Το οροπέδιο Δομοκού είναι γεωλογικά ξεχωριστό, αποτέλεσμα της κίνησης των τεκτονικών πλακών, ηφαιστειακών εκρήξεων διαρκείας και κατακλυσμιαίων γεγονότων σε βάθος εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων. Η γεωμυθολογία θέλει το συγκεκριμένο οροπέδιο πηγή ζωής και καταγωγής των Ελλήνων μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Εκεί και η χώρα των Μυρμιδόνων, το βασίλειο του ομηρικού Αχιλλέα που οριζόταν από τον Ενιπέα ποταμό και εκτεινόταν από τη Μελιταία μέχρι τα Φάρσαλα και τις Φερές (Βελεστίνο), όπως δηλώνει και ο νομισματικός σύνδεσμος των περιοχών που είχαν ως σήμα το στάχυ.

Οπως και να έχει το οροπέδιο μεσολαβεί μεταξύ Στερεάς και Θεσσαλίας και γεωγραφικά ορίζεται από το όρος Οθρυς, μια παραφυάδα της Πίνδου, που σβήνει στον Παγασητικό και εκτείνεται μέχρι τα Αγραφα, αποτελώντας ένα είδος φυσικού συνόρου μεταξύ Στερεάς και Θεσσαλίας.

Από τη μεγάλη μεταμόρφωση του ’53…

Το τοπίο εξελίχθηκε στον χρόνο και είναι καταγεγραμμένο από την ιστορική εποχή ως τόπος των δημητριακών και της δρυός. Συγκροτείται από δύο χαρακτηριστικές λεκάνες, τη λεκάνη της Ξυνιάδας και εκείνη της Μελιταίας. Η πρώτη στα χρόνια του Μεσοπολέμου καλυπτόταν από την ομώνυμη αβαθή λίμνη, που έφερε από την αρχαιότητα το όνομα Ξυνιάς ή Ξυνίαι. Εκτεινόταν σε περίπου 31.000 στρέμματα και η αποστράγγισή της ξεκίνησε το 1937, ολοκληρώθηκε το 1942, αλλά η γεωργική εκμετάλλευση των εδαφών που αποκαλύφθηκαν άρχισε το 1953 και πήρε τη σημερινή μορφή το 1972 με την ολοκλήρωση των στραγγιστικών έργων.

Τα διλήμματα και οι αντιδράσεις των αγροτών – Μεταξύ 1.600 και 2.000 ευρώ το στρέμμα προσφέρουν οι επενδυτές στους αγρότες, όταν πριν λίγα χρόνια σπάνια έφταναν τα 500 ευρώ

Στην περιβαλλόμενη από βουνά λεκάνη της Μελιταίας διακλαδίζονται χείμαρροι που σχηματίζουν τον ιστορικό Ενιπέα ποταμό που διαπερνά τα όρη, βρίσκει περάσματα, κατεβαίνει στη Θεσσαλία και εκβάλλει στον Πηνειό. Στα προπολεμικά χρόνια η περιοχή καλυπτόταν από κατακερματισμένη γεωργική γη και διάσπαρτες συστάδες δρυός, συνοδευόμενες από πλατάνια και ιτιές κοντά στα ρέματα, που περιόριζαν την εκμετάλλευσή της. Η μεγάλη μεταμόρφωση του τοπίου εκκινεί το 1953 με την έναρξη ενός από τους πρώτους αναδασμούς στην Ελλάδα και τη μαζική εκχέρσωση, εκρίζωση κατά βάση, δασωμένων εκτάσεων δρυός με σκοπό την αποκάλυψη και επαύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Τα συγκεκριμένα έργα προφανέστατα επέδρασαν στο περιβάλλον και στο τοπίο.

Φυσικοί φυτικοί φράχτες εκριζώθηκαν, χείμαρροι καλύφθηκαν, η απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων οδήγησε στη διάβρωση και στην υποβάθμιση των εδαφών και κατέληξε στις μέρες μας, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, σε ένα μωσαϊκό καλλιεργειών στους σχεδόν πάντα ηλιόλουστους λόφους του οροπεδίου, σε αυτές τις «κυματοειδείς αναδιπλώσεις του εδάφους», όπως τις περιγράφουν ειδικοί επιστήμονες, που διακόπτονται από την παρουσία των φυσικών σχηματισμών των ρεμάτων, διαδρόμων νερού επί της ουσίας, με διάσπαρτα δέντρα, που τεκμηριώνουν την ύπαρξη των εκριζωμένων συστάδων δρυός στην περιοχή.

…στη δεύτερη με τους μαυροπίνακες

Τώρα η περιοχή βιώνει μια δεύτερη μεταμόρφωση. Εισερχόμενος ο επισκέπτης στην αρχή του οροπεδίου νιώθει σχεδόν αυτόματα την αντανάκλαση του γυαλιού, των λείων μαυροπινάκων των εγκατεστημένων φωτοβολταϊκών. Από το ορεινό Παλαμά τυφλώνεσαι κοιτώντας τον Αγιο Στέφανο και η Δύση του ηλίου χάνεται στην Παναγιά και στις πλαγιές της Κορομηλιάς από την κινεζική επένδυση. Και δεν είναι η μόνη. Εσχάτως πλήθυναν οι αγορές γεωργικής γης από μεγάλα επενδυτικά σχήματα που προετοιμάζουν την εγκατάσταση γιγάντιων ενεργειακών πάρκων.

Στην περιοχή της Αχλαδιάς έχουν ήδη αγοραστεί περίπου 3.000 στρέμματα ημιορεινής καλλιεργήσιμης γης – παραγωγικά υποβαθμισμένης λένε οι επενδυτές και βεβαιώνουν οι Αρχές – από επενδυτικό σχήμα που εφοπλιστή Τσάκου, το οποίο προχωρεί στη διαμόρφωση του χώρου. Τεράστιες μπουλντόζες και βαρέα οχήματα ισιώνουν, σκάβουν, τοποθετούν πασσάλους και συρματοπλέγματα περίφραξης σε μαζική κλίμακα. Αντιστοίχως στα όρια της Σκοπιάς και των χωριών της επαρχίας Φαρσάλων έτερο συνεργατικό ελληνο-ισπανικό σχήμα έχει προβεί σε μαζικές εξαγορές χωραφιών χιλιάδων στρεμμάτων επίσης για την εγκατάσταση γιγαντιαίων φωτοβολταϊκών πάρκων. Στην ευρύτερη περιοχή αναμένεται να κατασκευαστούν τα μεγαλύτερα ενεργειακά πάρκα της χώρας.

Δέλεαρ τα 2.000 ευρώ για κάθε στρέμμα

Οι λιγοστοί κάτοικοι του οροπεδίου βλέπουν τα σταροχώραφα, «τους κυματοειδείς αναδιπλούμενους λόφους» να ισοπεδώνονται και λένε με θλίψη και σαρκασμό «προσεχώς γυαλιά», «ο κάμπος μας σε λίγο θα γίνει γυάλινος» σχολιάζουν αποκαρδιωμένοι και αποκαμωμένοι. Η αλήθεια είναι ότι η περιοχή είναι πληθυσμιακά αποψιλωμένη. Σε μια έκταση 60-70.000 στρεμμάτων πρέπει να προσπαθήσεις πολύ να συναντήσεις άνθρωπο, τα 36 χωριά της άλλοτε ακμάζουσας επαρχίας Δομοκού παρακμάζουν και αδειάζουν, μόνο τον Αύγουστο γεμίζουν και αποκτούν λίγη ζωή.

Οι λιγοστοί κάτοικοι του οροπεδίου βλέπουν τα σταροχώραφα, «τους κυματοειδείς αναδιπλούμενους λόφους» να ισοπεδώνονται και λένε με θλίψη και σαρκασμό «προσεχώς γυαλιά»

Κατά βάση έχουν απομείνει εξαντλημένοι γέροντες αγρότες που αντιμετωπίζουν τους νεόφερτους επενδυτές ως την τελευταία ευκαιρία της ζωής τους. Το δέλεαρ είναι μεγάλο. Οι επενδυτές προσφέρουν για τα υποβαθμισμένα χωράφια, όπως λένε, από 1.600 έως 2.000 ευρώ το στρέμμα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια οι όποιες αγοραπωλησίες μετά βίας ξεπερνούσαν τα 300 ευρώ το στρέμμα και σπάνια έφθαναν τα 500 ευρώ το στρέμμα. Μπορείτε να φανταστείτε έναν 65χρονο αγρότη της περιοχής που κατείχε εκατό στρέμματα, τα οποία μετά βίας στην καλύτερη σοδειά τους να του απέδιδαν 10.000 ευρώ τον χρόνο, πώς θα αντιμετωπίσει μια πρόταση 200.000 ευρώ για την εξαγορά τους.

Εντονες αντιδράσεις από τους αγρότες

Παρά ταύτα οι εναπομείναντες, κατ’ επάγγελμα, αγρότες διαμαρτύρονται εντόνως για την ανεξέλεγκτη, όπως την περιγράφουν, καταστροφή καλλιεργήσιμων εκτάσεων, ζητούν να μπουν φραγμοί και όρια στην εγκατάσταση των γιγάντιων ενεργειακών πάρκων και να ληφθούν πρόνοιες για την προστασία του περιβάλλοντος που στην κυριολεξία μεταμορφώνεται. Επιπλέον αμφισβητούν τον χαρακτηρισμό των κτημάτων ως παραγωγικά υποβαθμισμένων και διεκδικούν διαφάνεια στις αποφάσεις των Αρχών της περιοχής.

Ηδη οι τοπικοί αγροτικοί σύλλογοι έχουν εγερθεί και πιέζουν τις περιφέρειες Στερεάς και Θεσσαλίας να είναι φειδωλές στη χορήγηση νέων αδειών εγκατάστασης φωτοβολταϊκών πάρκων σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Εσχάτως πάντως, υπό το βάρος των αιτημάτων και γενικότερης αντίδρασης, κατατίθενται προτάσεις για ενδιάμεσες λύσεις βάσει και εμπειριών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Προτείνεται για παράδειγμα η ανύψωση των φωτοβολταϊκών τόξων, ώστε να επιτρέπεται ενδιαμέσως η καλλιέργεια οπωροκηπευτικών, όπως και η βόσκηση εντός των πάρκων μικρών ζώων, προβάτων κυρίως, σε μια προσπάθεια να υπηρετηθούν και οι δύο σκοποί της ενεργειακής μετάβασης και της διατήρησης των καλλιεργειών και των βοσκοτόπων.

Οπως και να έχει πάντως η ζώνη της Πύρρας και του Δευκαλίωνα βιώνει μια ακόμη μεταμόρφωση, αυτή τη φορά περιβαλλοντικά και οικονομικά πιο βίαιη από ποτέ. Το τοπίο αλλάζει, οι καθρέφτες και τα γυαλιά υποκαθιστούν τα εναλλασσόμενα χρώματα των εποχών με εκείνα της εκτυφλωτικής αντανάκλασης του ήλιου που δεν αντέχεται… Είναι ίσως η πιο σκοτεινή πλευρά της προόδου, των πολέμων, των γεωπολιτικών συγκρούσεων και της απαιτούμενης ενεργειακής μετάβασης.