«Μαμά, θέλω να απεξαρτηθώ από το κινητό, βοήθησέ με…». Η 50χρονη Μαρίνα κοίταξε έκπληκτη τον έφηβο γιο της ο οποίος, πολύ σοβαρός, μπαίνοντας στο σπίτι απο το σχολείο, άφησε την τσάντα του κάτω και έστρεψε το χέρι του προς την πλευρά της. Ο 15χρονος Νίκος κρατούσε το κινητό του. Η οθόνη του νεκρή. «Εχει κλείσει από μπαταρία» της είπε, «δεν θέλω να το φορτίσουμε. Θα το κρατήσεις εσύ και θα μου το δώσεις όποτε σου το ζητήσω». Είχε αποφασίσει να μείνει λίγες ημέρες χωρίς κινητό τηλέφωνο. Να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Να δει πόσο μπορεί να αντέξει χωρίς παιχνίδια και social media.
«Η αλήθεια είναι βέβαια πως δεν είμαι από τα παιδιά που περνούν ατέλειωτες ώρες στο Internet» λέει ο ίδιος ο Νίκος στο «Βήμα» και περιγράφοντας τη σκηνή της συνομιλίας του με τη μητέρα του. «Κι όταν το χρησιμοποιώ, συνήθως δεν παίζω παιχνίδια ούτε κολλάω στο Instagram. Ωστόσο, ήθελα να κάνω κάποιου είδους αποτοξίνωση, έστω και για λίγες ημέρες». Τελικά άντεξε αρκετά. Ηταν καλοκαίρι, μετά από 4 ημέρες άνοιξε και πάλι το κινητό του για να τσεκάρει αν οι φίλοι του τον αναζητούν. Τελικά, τα πράματα ήταν πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι υπολόγιζε. «Υπάρχει ζωή χωρίς κινητό τηλέφωνο! Και είναι ωραία» λέει σήμερα.
Απομόνωση και στέρηση
Τι κρύβεται όμως πίσω απο τη συναισθηματική εξάρτηση εκατομμυρίων νέων σήμερα σε όλο τον κόσμο από τα κινητά τους; Η ιδέα ότι ανήκουν σε ένα σύνολο, μία ομάδα, ότι αλληλοεπιδρούν διαρκώς με τα μέλη του; Πιο πολύ η ιδέα ότι έχουν κοινά ενδιαφέροντα και προσλαμβάνουσες, λένε οι ειδικοί. Τελικά βέβαια, όπως εξηγούν, καταφέρνουν ακριβώς το αντίθετο: απομονώνονται και αντί του πολύχρωμου συνόλου, βυθίζονται σε έναν μουντό δικό τους κόσμο.
Σύμφωνα με το βιβλίο «Η αγχώδης γενιά» του κοινωνικού ψυχολόγου Τζόναθαν Χάιντ που χτύπησε τον παγκόσμιο συναγερμό για το θέμα «οι εταιρείες έχουν κάνει ελάχιστη – ή και καθόλου – έρευνα για τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των προϊόντων τους στα παιδιά και στους εφήβους πριν τα βγάλουν στην αγορά». Κατά συνέπεια, όπως τονίζεται στο βιβλίο: «Υπάρχουν τέσσερις θεμελιώδεις «βλάβες» που προκαλούνται από τη νέα παιδική ηλικία που βασίζεται στο τηλέφωνο: κοινωνική στέρηση, στέρηση ύπνου, κατακερματισμός της προσοχής και εθισμός».
Οπως λέει ο 15χρονος Νίκος: «Χάνουμε τη στιγμή. Και δεν εννοώ ότι χάνουμε την παράδοση του μαθήματος μέσα στην τάξη, αλλά τις ωραίες στιγμές. Μία ωραία ατάκα μέσα στην τάξη ή ένα αστείο περιστατικό στην αυλή».
Οι ευρηματικοί… παραβάτες
Φέτος, η νέα σχολική χρονιά ξεκίνησε με απαγορεύσεις. Τα κινητά τηλέφωνα απαγορεύονται κατά τις σχολικές ώρες τόσο στα προαύλια όσο και στις σχολικές αίθουσες. Οι απείθαρχοι μαθητές θα τιμωρούνται με αποβολή από 1 έως 5 ημέρες. Ακόμα και με αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, σε περίπτωση που καταγράψουν και αναρτήσουν βίντεο με κάποιον συμμαθητή ή καθηγητή τους. Μάλιστα, οι πρώτες αποβολές δόθηκαν ήδη.
Τηρείται όμως το νέο μέτρο; Μία παρέα μαθητών έξω από το Γυμνάσιο της Καλλιθέας σχολάει νωρίτερα. Βγάζουν από την τσάντα και ενεργοποιούν τα κινητά τους τηλέφωνα. Ο Πέτρος εξηγεί τη διαδικασία: «Μπαίνοντας στο σχολείο κλείνουμε τα κινητά μας και τα βάζουμε στο κουτί της διευθύντριας. Κάποια παιδιά, αν υπάρχει λόγος ιατρικός, μπορούν να τα ανοίξουν και στο διάλειμμα για να επικοινωνήσουν με τους δικούς τους. Κανονικά όμως τα παίρνουμε στο σχόλασμα». «Και το τηρούν όλοι οι μαθητές;» τους ρωτάω. Τα παιδιά κοιτάζονται μεταξύ τους και κρυφογελάνε. Η αλήθεια είναι – όπως θα μου αποκαλύψουν αργότερα – ότι τα παιδιά μηχανεύονται τους πιο ευφάνταστους τρόπους για να κρύψουν τα κινητά τηλέφωνα από τους καθηγητές και να τα πάρουν μαζί τους στην τάξη. Οι μαθητές αποκαλύπτουν κάποια από τα πιο «δημοφιλή» κόλπα, όπως μέσα στην κασετίνα, ανάμεσα στις σελίδες των βιβλίων ή κάτω από το θρανίο. Συγκεκριμένα, όπως λέει η Μαρία: «Αν έχεις πολλά βιβλία κάτω από το θρανίο, το κινητό δεν φαίνεται και μπορείς να ρίχνεις κλεφτές ματιές όταν δεν σε βλέπει ο καθηγητής». «Τα λυκειάκια τα βάζουνε και μέσα στις γλάστρες για να τα δουν στο διάλειμμα» συμπληρώνει ο Γιώργος. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, τουλάχιστον στην αρχή, οι καθηγητές είναι αυστηροί στα λόγια αλλά όχι στην πράξη. Κάνουν δηλαδή αυστηρές συστάσεις για τη χρήση των κινητών τηλεφώνων, ωστόσο σε αυτό το στάδιο της προσαρμογής είναι πιο επιεικείς με τις τιμωρίες. «Ενας συμμαθητής μας έβγαλε κινητό την ώρα του μαθήματος. Τον είδαμε αλλά δεν είπαμε τίποτα στην καθηγήτρια γιατί είναι φίλος μας» λέει η Αγγελική. «Δεν τον είδε ή έκανε τα στραβά μάτια;» τη ρωτάω. «Νομίζω πως δεν τον είδε γιατί κάθεται στο τελευταίο θρανίο και μπροστά του κάθονται δύο ψηλά παιδιά» μου απαντάει.
Σκρολάροντας βέβαια στο Τik tok διαπιστώνει κανείς ότι εκατοντάδες βιντεάκια έχουν αναρτηθεί ήδη τις τελευταίες ημέρες από σχολικές τάξεις και αυλές. Ωστόσο, οι μαθητές συμφωνούν ότι το μέτρο είναι στη σωστή κατεύθυνση αφού και τα ίδια τα παιδιά παραδέχονται ότι το κινητό τηλέφωνο τους αποσπά από την παράδοση των μαθημάτων, το διάβασμα και τις υπόλοιπες δραστηριότητες. Πόσες ώρες ξοδεύουν οι μαθητές στο Internet; «Συχνά 14 ώρες», «7 ώρες», «5 ώρες»… Αυτές είναι οι απαντήσεις που δίνουν οι ίδιοι. Από την άλλη πλευρά, η απαγόρευση του υπουργείου, επί της ουσίας, έλυσε και τα χέρια των καθηγητών που αδυνατούν τα τελευταία χρόνια να κάνουν μάθημα.
«Ο ψηφιακός κόσμος είναι ο κόσμος τους»
Οπως λέει χαριτολογώντας η καθηγήτρια Φυσικής Ελένη Σπύρου «μπαίνουμε πια στην τάξη και έχουμε να ανταγωνιστούμε έναν ισχυρό αντίπαλο, αυτούς τους «ψηφιακούς δαίμονες»». Πρόκειται για μία γενιά που μεγάλωσε με τα κινητά τηλέφωνα, σε αντίθεση με την προηγούμενη. «Ο ψηφιακός κόσμος είναι ο κόσμος τους» λέει η κυρία Σπύρου, «καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να κερδίσουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον τους. Η πρόκληση είναι μεγάλη. Ευτυχώς, όταν μπαίνουμε στο εργαστήριο και το μάθημα γίνεται λίγο πιο διαδραστικό, βγαίνουν για λίγο από τον ψηφιακό τους κόσμο και έρχονται στον κόσμο μας». Οπως υποστηρίζουν οι καθηγητές, αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να είναι και οι γονείς των παιδιών, καθώς οι συνέπειες της αλόγιστης χρήσης είναι πολυεπίπεδες.
Πάντως, ο Νικηφόρος Κωνσταντίνου, μέλος της ΟΛΜΕ, βάζει στην κουβέντα μας μια άλλη παράμετρο, αυτή της επιβράβευσης. «Το μέτρο είναι προς τη σωστή κατεύθυνση» λέει. «Βέβαια απαγορεύσεις υπήρχαν πάντα, απλά τώρα προστέθηκαν και οι ποινές. Εμείς, ως παιδαγωγοί, θεωρούμε ότι οι ποινές θα πρέπει να συνδυάζονται με τις επιβραβεύσεις. Δηλαδή, μία εβδομάδα χωρίς κινητό θα μπορούσε να έχει μία επιβράβευση για την τάξη ή το σχολείο. Στην εκπαιδευτική διαδικασία μαζί με τις ποινές έρχονται πάντα και οι αμοιβές» καταλήγει.
Τι ισχύει για τα κινητά – Απαγορεύσεις και στην Ευρώπη
Η απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία μπορεί για την Ελλάδα να είναι ένα πρωτόγνωρο μέτρο, ωστόσο σε πολλές χώρες της Ευρώπης ισχύει εδώ και χρόνια. Στη Μεγάλη Βρετανία τα κινητά απαγορεύονται, ωστόσο η ποινή ορίζεται από τους διευθυντές των σχολείων ανάλογα με την περίσταση. Η Πορτογαλία κάνει κάτι καινοτόμο. Επιτρέπει τα κινητά ορισμένες ημέρες της εβδομάδας ώστε να διαπιστώσουν οι μαθητές από μόνοι τους πόσο κακό κάνει η χρήση του τηλεφώνου στη συγκέντρωσή τους και να συνειδητοποιήσουν μόνοι τους τη σημασία τού να μην το χρησιμοποιούν στην τάξη. Στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και στη Φινλανδία τα έξυπνα κινητά απαγορεύονται, όπως και όλες οι ψηφιακές συσκευές, εκτός αν χρησιμοποιούνται ομαδικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Η απαγόρευση εντάσσεται στο πλαίσιο καταπολέμησης της κόπωσης, της απομόνωσης αλλά και της βίας, αφού σε πολλές χώρες υπήρχαν καθημερινά δεκάδες υποθέσεις μπούλινγκ από προσβλητικά βίντεο που καταγράφηκαν και αναρτήθηκαν από τις σχολικές τάξεις.
Την ίδια στιγμή, οι μαθητές έχουν αναπτύξει σε παγκόσμιο επίπεδο και τις δικές τους ψηφιακές κοινότητές για να στηρίζει ο ένας τον άλλον χωρίς σύνορα. Πρόκειται για ομάδες chat στο Διαδίκτυο που συνδέονται συνήθως με παιχνίδια ή online δραστηριότητες, όπου οι μεγαλύτεροι μαθητές στηρίζουν τους μικρότερους, ακόμα κι αν ζουν σε διαφορετικές χώρες. Οι πιο έμπειροι μαθητές εξηγούν τα θετικά και τα αρνητικά του Διαδικτύου, τα οφέλη και τις συνέπειες. Κάποιοι, έχοντας περάσει από το στάδιο του εθισμού, πλέον μπορούν και δίνουν συμβουλές για να προλάβουν ή να βγάλουν άλλα παιδιά από αυτή την κατάσταση.
