Λειψυδρία στην Ελλάδα: Ποιες περιοχές κινδυνεύουν με δελτίο στο νερό – Τι αποκαλύπτει έρευνα

Το φάσμα της λειψυδρίας που τρομοκράτησε τους Ελληνες στα τέλη της δεκαετίας του 1980 με αρχές αυτής του 1990 επιστρέφει με δριμύτητα. Στην Κρήτη, δήμαρχοι προειδοποιούν ότι αν δεν βρέξει το καλοκαίρι θα αναγκαστούν να κλείσουν τις κάνουλες της άρδευσης για να εξασφαλιστεί η ύδρευση των πολιτών. Μάλιστα, την ίδια ώρα που το νησί διψάει, επιτήδειοι έκλεψαν περίπου τρία εκατομμύρια κυβικά μέτρα (κ.μ.) νερού από το φράγμα της Φανερωμένης, υπόθεση που ήδη διερευνάται από τις Αρχές, καθώς πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά κλοπής υδάτων που έχουν εντοπιστεί.

Την ίδια στιγμή, το μαρτύριο της… σταγόνας περνούν κάτοικοι σε πολλά άλλα νησιά. Η Λέρος και η Σίφνος με απόφαση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας κηρύχθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για έναν μήνα. Παρόμοιες καταστάσεις, ίσως και χειρότερες, βιώνουν και σε άλλα νησιά καθώς τα αποθέματα βρίσκονται στα όρια ή κάτω από τα όρια ασφαλείας, όπως στη Νάξο, στη Σέριφο, στη Μύκονο, στη Σαντορίνη κ.α.

Ωστόσο, δεν ανησυχούν μόνο στα νησιά. Στην Αττική των πέντε εκατομμυρίων κατοίκων η ΕΥΔΑΠ παίρνει μέτρα προκειμένου να μην πει η πρωτεύουσα το νερό νεράκι. Ετσι, έως την Τετάρτη θα έχει ενεργοποιηθεί η άντληση νερού από την Υλίκη και θα τεθούν σε λειτουργία έως και 17 γεωτρήσεις στη Μαυροσουβάλα.  Η ανομβρία της τελευταίας διετίας ελέω κλιματικής αλλαγής, ο υπερτουρισμός, η κακοδιαχείριση και κατάχρηση του νερού, αλλά και οι απώλειες υδάτων από τα παλαιωμένα δίκτυα έχουν στερέψει τους πολύτιμους υδατικούς πόρους, με τους τοπικούς φορείς να εκπέμπουν σήμα κινδύνου, να λαμβάνουν έκτακτα μέτρα και να εκδίδουν οδηγίες για να βάλουν φρένο στη σπατάλη.

Τριπλή λύση για την ΕΥΔΑΠ

Στην Αττική η ΕΥΔΑΠ, η οποία εξυπηρετεί 5 εκατομμύρια καταναλωτές, κινείται σε τριπλό… ταμπλό, με τη λήψη άμεσων μέτρων, κινήσεις για τον περιορισμό της ζήτησης και εφαρμογή εναλλακτικών σεναρίων υδροδότησης. Με δεδομένο ότι φέτος στους τέσσερις ταμιευτήρες της τα αποθέματα είναι 300 με 400 εκατ. κ.μ. λιγότερα – από 1,1 με 1,2 δισ. κ.μ. τα προηγούμενα χρόνια, έπεσαν στα 800 εκατ. κ.μ. – προχωρεί σε πρώτη φάση στην προσθήκη υφιστάμενων αποθεμάτων, όπως της Υλίκης, τα οποία ωστόσο και αυτά έχουν μειωθεί.

Την τελευταία διετία λόγω της ανομβρίας τα νερά που καταναλώνει η Αττική (περί τα 400 εκατομμύρια κ.μ.) δεν αναπληρώνονται. Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ, Χάρης Σαχίνης, η έλλειψη βροχών των τελευταίων ετών σε συνδυασμό με την αυξημένη κατανάλωση που παρατηρείται το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν περιορίσει σημαντικά τα υδατικά αποθέματα των ταμιευτήρων που τροφοδοτούν την Αττική.  «Η ΕΥΔΑΠ ενεργοποιεί ήδη συμπληρωματικές πηγές, όπως προβλέπεται στον προγραμματισμό της, ενώ για την περίπτωση που η ανομβρία συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής, συνδράμει ήδη το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας στην εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων με γνώμονα το χαμηλότερο δυνατό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος» επισημαίνει ο κ. Σαχίνης. Ταυτόχρονα, η εταιρεία καλεί τους καταναλωτές να μην σπαταλούν το νερό – η κατανάλωση το τελευταίο εξάμηνο έχει αυξηθεί κατά 8% – ώστε να μην επιστρέψουμε στην εποχή με τα τούβλα στο καζανάκι.

Στις άμεσες κινήσεις που θα προβεί η ΕΥΔΑΠ είναι η άντληση νερού της Υλίκης και η λειτουργία 17 γεωτρήσεων στη Μαυροσουβάλα (παρότι το ενεργειακό κόστος τους είναι μεγάλο) έως την Τετάρτη, μέτρα που θα συνεισφέρουν περίπου 300.000 κ.μ. την ημέρα, συμπληρώνοντας το βασικό υδατικό σύστημα Εύηνου – Μόρνου.

Πέρα από τα άμεσα μέτρα, η ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εξετάζει εναλλακτικά σενάρια υδροδότησης, στην περίπτωση που συνεχιστεί η ανομβρία, ώστε να εφαρμοστούν εντός των επόμενων τριών-τεσσάρων ετών, πριν δημιουργηθεί σοβαρό πρόβλημα στην Αττική. Αφορούν την ένταξη νέων ταμιευτήρων στο υδροδοτικό σύστημα (π.χ. παραποτάμους λίγο πιο μακριά από τον Εύηνο), τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα με ανακυκλωμένο νερό από τα Κέντρα Επεξεργασίας Λυμάτων (π.χ. της Ψυτάλλειας, του Θριασίου κ.ά.), την αφαλάτωση, αλλά και εκμετάλλευση των βρόχινων υδάτων σε υποδομές συγκέντρωσης ομβρίων.

Το εκτιμώμενο κόστος, σύμφωνα με τον κ. Σαχίνη, για τα συγκεκριμένα εναλλακτικά σενάρια εκτιμάται από 500 έως 750 εκατομμύρια ευρώ. Οσον αφορά τις αντικαταστάσεις παλαιωμένων δικτύων, προκειμένου να περιοριστούν και οι διαρροές υδάτων, για την ερχόμενη πενταετία η ΕΥΔΑΠ προχωρεί στην εφαρμογή προγράμματος μαζικής αντικατάστασης. Οι διαγωνιστικές διαδικασίες έχουν ολοκληρωθεί και αναμένεται εκκίνηση των έργων που περιλαμβάνουν 480 χλμ. αγωγών δευτερεύοντος και τριτεύοντος δικτύου και εξυγίανση-αντικατάσταση περίπου 150.000 υδρομετρητών ακινήτων.

Στη Κρήτη έπιασε πάτο ο Αποσελέμης

Στην Κρήτη η παρατεταμένη ανομβρία έχει αδειάσει τα φράγματα, με τους δήμους και την περιφέρεια να αναζητούν εναγωνίως λύσεις. Το φράγμα του Αποσελέμη, που υδρεύει πάνω από τον μισό πληθυσμό του νησιού, αλλά και εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες, διαθέτει μόνο 5,9 εκατ. κ.μ. νερού (από 25,3 εκατομμύρια κ.μ. το 2019), καταγράφοντας δηλαδή μια πληρότητα μόλις 23%. Γενικότερα, τα αποθέματα στο μεγαλύτερο νησί της χώρας με δυσκολία μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης έως το τέλος του έτους.

«Είχαμε κανονίσει από τον Μάρτιο με τις ΔΕΥΑ Ηρακλείου, Χερσονήσου και Αγίου Νικολάου τις ποσότητες υδάτων που θα παίρνουν από τον Αποσελέμη ώστε να κανονίσουν να συμπληρώνουν τις υπόλοιπες ανάγκες τους από γεωτρήσεις. Αν συνεχιστεί πάντως η ανομβρία, από το 2025 και μετά θα τεθούν μέτρα περιορισμού. Θα δούμε βεβαίως πώς θα πάει ο Ιούλης» αναφέρει ο διευθυντής Διαχείρισης Υδραυλικών Εργων του Οργανισμού Ανάπτυξης Κρήτης, Βαγγέλης Μαμαγκάκης.

Την ίδια στιγμή ωστόσο που η Κρήτη διψά, στο άλλο σημαντικό φράγμα του νησιού, της Φανερωμένης, ψάχνουν να βρουν ποιος έκλεψε τρία εκατομμύρια κυβικά νερού. «Εχουν εντοπίσει δύο σημεία με παρεμβάσεις στα δίκτυα και αναζητούν τους κλέφτες. Φαίνεται ότι το κλέψιμο γινόταν από παλιά, αλλά όταν το φράγμα ήταν γεμάτο δεν φαινόταν η διαφορά. Τώρα που η πληρότητα είναι στο 10% – από 18 εκατ. κ.μ. έπεσε στα 2,1 εκατ. κ.μ. – αποκαλύφθηκε. Ο δήμαρχος Φαιστού έχει κινήσει και τις νομικές διαδικασίες» αναφέρει ο κ. Μαμαγκάκης.

Η κακοδιαχείριση και η δύσκολη εξίσωση

Σύμφωνα με τον δήμαρχο Αρχανών-Αστερουσίων Μανώλη Κοκοσάλη, το πρόβλημα δεν οφείλεται μόνο στην ανομβρία, αλλά και στην κακοδιαχείριση από την αυτοδιοίκηση και τους δημότες που θεωρούν ότι το νερό είναι ανεξάντλητος φυσικός πόρος. «Στα Αστερούσια έχουμε φαινόμενα ερημοποίησης και αν δεν προσέξουμε κάποια στιγμή θα δούμε Σαχάρα στην Κρήτη. Παράλληλα, θέλει λελογισμένη άρδευση, στην οποία καταναλώνεται το 80%-85% των υδάτων. Εχουμε πάρει απόφαση για στάγδην άρδευση, αλλά δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως γιατί δεν πειθαρχούν οι δημότες. Επίσης, πρέπει να περιορίσουμε την κλοπή υδάτων που στις αρδευτικές περιοχές είναι μεγάλη και τις διαρροές των δικτύων που οδηγούν σε απώλεια του 50% των νερών» σημειώνει ο δήμαρχος.

Μάλιστα με δεδομένο ότι τα χειρότερα έρχονται, ο κ. Κοκοσάλης είναι κατηγορηματικός: «Αν την επόμενη χρονιά δεν βρέξει ο Θεός, εγώ δεν μπορώ να διακινδυνεύσω την ύδρευση των οικισμών. Σταδιακά θα αρχίσω να κόβω την άρδευση και να κάνω εφεδρείες γεωτρήσεων προς ύδρευση των οικισμών. Το έχω πει και στην Περιφέρεια. Προτεραιότητα έχουν οι άνθρωποι, τα ζώα κι έπειτα οι καλλιέργειες. Αλλά θα προσπαθήσουμε να κάνουμε σωστή διαχείριση του νερού (στάγδην άρδευση, περιορισμό των ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων, επανάχρηση υδάτων κ.λπ.) για να το αποφύγουμε. Είμαστε ένας αγροτικός δήμος, οι κάτοικοι εδώ έχουν ελιές, αμπέλια… Αν δεν ποτιστούν δεν θα μπορέσουν να ζήσουν. Είναι δύσκολη η εξίσωση».

ΣΤΕΓΝΩΣΑΝ ΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ

Σενάρια και για «δελτίο» στα νησιά του Αιγαίου

Στα νησιά του Αιγαίου, κάτοικοι και τοπικοί φορείς κοιμούνται και ξυπνούν με το ίδιο ερώτημα. «Θα έχουμε νερό για το υπόλοιπο καλοκαίρι»; Ηδη η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας έχει κηρύξει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για έναν μήνα, λόγω λειψυδρίας, τη Λέρο και τη Σίφνο. Μάλιστα, η νέα δημοτική αρχή Λέρου επιρρίπτει ευθύνες στην προηγούμενη, καταγγέλλοντας ότι δεν προχώρησε σε συντήρηση των υποδομών αφαλάτωσης. Στο μεταξύ έχει κινηθεί η διαδικασία για να μεταφερθεί νερό με υδροφόρα πλοία σε δεξαμενή του νησιού.
Αλλά και στη Σαντορίνη η αφαλάτωση που είχε κατασκευαστεί με προοπτική 15ετίας, τελικά κάλυψε το νησί για 5 χρόνια, καθώς η κατανάλωση υδάτων έχει υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Στο Αιγαίο λειτουργούν συνολικά 57 μονάδες αφαλάτωσης, με πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος. Ειδικά στις Κυκλάδες το 51% του πληθυσμού πίνει νερό από αφαλατώσεις, δευτερευόντως από υπόγεια υδατικά συστήματα και ένα μικρό ποσοστό από επιφανειακές πηγές.

Στο Αιγαίο λειτουργούν συνολικά 57 μονάδες αφαλάτωσης, με πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο «Βήμα» η γενική διευθύντρια της Ενωσης όλων των Δημοτικών Επιχειρήσεων Υδρευσης – Αποχέτευσης της χώρας (ΕΔΕΥΑ) Ολγα Κοτσελίδου, το μεγαλύτερο πρόβλημα λειψυδρίας εντοπίζεται κυρίως στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. «Πέρα από το ότι οι υδάτινοι πόροι είναι εξαιρετικά περιορισμένοι, υπάρχει τρομερή ανομβρία κυρίως στο ανατολικό τμήμα της χώρας, όπου οι βροχές είναι περιορισμένες. Οι αφαλατώσεις – πέρα από το γεγονός ότι είναι ενεργοβόρες, παρότι η τεχνολογία έχει κάνει πρόοδο – έχουν λειτουργικά όρια. Επίσης, η φέρουσα ικανότητα των νησιών είναι περιορισμένη. Δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το τσουνάμι τουριστών. Μια λύση θα μπορούσε να προέλθει από την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων νερών, η οποία σήμερα είναι μόλις στο 2% πανελλαδικά, όταν στο Ισραήλ και την Κύπρο ξεπερνάει το 90%» σημειώνει η ίδια.

Ηδη από την άνοιξη το φάσμα της λειψυδρίας πλανιέται πάνω από πολλά νησιά, όπως τη Νάξο, τη Μύκονο, την Κύθνο, τη Σέριφο, όπου τα φράγματα έχουν στεγνώσει. Η ανεπάρκεια νερού συχνά οδηγεί στην υπεράντληση υδάτων μέσω γεωτρήσεων (π.χ. σε Λέσβο, Λήμνο, Νότια Χίο, Σάμο, Νάξο κ.α.), οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν φτάσει ακόμη και κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Αλλά, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά παράγοντας των Κυκλάδων, «άμα το πηγάδι ξεραθεί, τότε θυμούνται το νερό του».

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της ΕΔΕΥΑ Γιώργος Μαρινάκης θέτει ως προαπαιτούμενο την καλή διαχείριση των υδάτων από τους δήμους, αλλά και τη σωστή χρήση από τους πολίτες. Οπως τονίζει, «εάν δεν προσέξουμε, σε λίγο θα έχουμε νερό με το δελτίο».