Χωρίς ηθική «πανοπλία» φαίνεται ότι βρίσκονται σήμερα οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα στα σχολεία τους. Ενα ποσοστό 61% των μαθητών και μαθητριών δηλώνει πως το σχολείο δεν του διδάσκει ηθικές ή κοινωνικές αξίες – κι αυτό είναι κάτι παραπάνω από κώδωνας κινδύνου σε μια εποχή που ως κοινωνία προβληματιζόμαστε και αναζητούμε λύσεις για την αύξηση της ενδοσχολικής βίας. Κι όμως, αυτή την πραγματικότητα φέρνει στο φως ανάλυση για την παιδική φτώχεια του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ).

Παράλληλα με το κομμάτι της οικονομικής φτώχειας (που καταγράφει τις καθαρά οικονομικές μεταβλητές), αναλύεται στην έρευνα και η «ηθική εκπαίδευση», η «σχόλη» και η δημόσια υγεία. «Οταν εξετάζουμε θέματα φτώχειας και ευημερίας», λέει η ερευνήτρια του ΚΕΠΕ Ειρήνη Λεριού (με αντικείμενο τα οικονομικά των ανθρώπινων πόρων, το δημογραφικό και το ασφαλιστικό), «πρέπει να εξετάζουμε και αυτά τα θέματα. Το να καλλιεργούμε στα παιδιά τις κοινωνικές αξίες είναι άλλωστε πολύ σημαντικό για την ευημερία μας, όπως υποστηρίζουν οι οικονομολόγοι που θεμελίωσαν τη θεωρία της οικονομίας της ευημερίας – ανάμεσά τους οι Ξενοφών Ζολώτας, Arthur Cecil Pigou, Adam Smith, Keynes, Scitovsky, Little, Edgeworth».

Κάθε χρόνο και χειρότερα

Η διάσταση της ηθικής εκπαίδευσης ήταν μια καινοτομία της έρευνας της κυρίας Λεριού, στην οποία καθορίστηκαν οι 6 παράγοντες που πρέπει να καλλιεργούνται μέσα σε μια σχολική τάξη: η ενσυναίσθηση, η αγάπη προς τον άνθρωπο, προς τα ζώα, προς τη φύση, η καλλιέργεια των κοινωνικών ή ηθικών αξιών και η κοινωνική αλληλεγγύη. Σύμφωνα με τα ευρήματα από το 2010 που υπάρχουν καταγραφές, η κατάσταση χειροτερεύει κάθε χρόνο με αποκορύφωμα τη φετινή σχολική χρονιά. Σε τρεις από τους 6 παράγοντες (τις κοινωνικές αξίες, την ενσυναίσθηση και την κοινωνική αλληλεγγύη) το ποσοστό των μαθητών που απαντά ότι το σχολείο δεν τους καλλιεργεί είναι πάνω από το 50%! Τέλος, το 49,5% λέει ότι το σχολείο δεν καλλιεργεί την αγάπη για τα ζώα, το 42,3% ότι δεν καλλιεργεί την αγάπη προς τη φύση και το 36,9% ότι δεν καλλιεργεί την αγάπη για τον άνθρωπο ανεξαρτήτως χρώματος, κουλτούρας, θρησκείας, φύλου κ.λπ.

Το 54,5% κλεισμένο στο σπίτι

Ενδιαφέρον έχει και ο παράγοντας «σχόλη», ο οποίος περιλαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο (αν υπάρχει κι αν είναι ποιοτικός), το παιχνίδι στην ύπαιθρο (ή, για τους εφήβους, βόλτα ή άθληση έξω από το σπίτι), και τις διακοπές (αν έχουν πάει έστω μια φορά τον χρόνο). Και αυτές οι συνιστώσες φέτος καταγράφουν αύξηση με το 54,4% των παιδιών να μένουν κλεισμένα στο σπίτι, το 23,1% να μην έχουν ποιοτικό ελεύθερο χρόνο και το 13,9% των παιδιών να μην έχουν δυνατότητα για διακοπές.

Τα ήρεμα παιδιά της Αίγινας

Το δείγμα κάθε χρόνο είναι περίπου 2.000 παιδιά. Το υπουργείο Παιδείας παρέχει τη σχετική άδεια στους ερευνητές να επισκέπτονται τα ίδια σχολεία (δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια) σε όλη την Ελλάδα. «Σε ένα από αυτά, ένα δημοτικό στην Αίγινα, παρατηρούσα πως τα παιδιά ήταν ιδιαίτερα ευγενικά και ήρεμα» διηγείται η κυρία Λεριού. «Οταν μετά από χρόνια το είπα στη δασκάλα, μου αποκάλυψε πως κάθε μέρα τούς κάνει μια ώρα μάθημα ποίησης. Κι εγώ το έβλεπα, ήταν φανερή η επίδραση που είχε αυτό. Αναφέρω το παράδειγμα γιατί υπάρχουν δάσκαλοι που προσπαθούν να καλλιεργήσουν αυτό που λέμε «ηθική κουλτούρα». Και το υπουργείο Παιδείας προσπαθεί να υιοθετήσει τέτοια μαθήματα. Υπάρχει μεν ένα ρεύμα, μια τάση, αλλά το σχολείο ως οντότητα δεν έχει αντιδράσει γρήγορα σε όλη αυτή τη βία. Γιατί η απάντηση στη βία είναι η ηθική εκπαίδευση».

Ενα πρόβλημα και μια ιστορία

Πριν από λίγες μέρες ο Δήμος Καρπενησίου προσκάλεσε σε μια δράση αντιπροσωπείες από τα σχολεία της πόλης (δυο γυμνάσια, ένα γενικό και ένα επαγγελματικό λύκειο) μαζί με το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ), το ειδικό σχολείο και το Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Σκοπός ήταν οι μαθητές να φτιάξουν λαμπάδες για να προσφέρουν στο Θεραπευτήριο Χρονίων Παθήσεων. Από όλα τα σχολεία ανταποκρίθηκε μόνο ένα! «Την ίδια μέρα ήρθε ένας καθηγητής μας, νέος άνθρωπος, ξέρω ότι είναι μεγάλης ευαισθησίας» διηγείται η διευθύντρια του Επαγγελματικού Λυκείου Καρπενησίου (το μοναδικό που συμμετείχε στη δράση) Ροδοθέα Καρφή. «Μου λέει: έστειλες τα παιδιά να φτιάξουν λαμπάδες και εγώ ήθελα να τους κάνω φυσική. Είχε τελειώσει την ύλη και ήθελε να τους κάνει από την τράπεζα θεμάτων. Του εξήγησα ότι για μένα είναι σημαντικό οι μαθητές μας να καθίσουν δίπλα σε παιδιά με ειδικές ανάγκες και μαζί τους να φτιάξουν δώρα για ανθρώπους άρρωστους και ηλικιωμένους. Δείτε, όμως, τι συμβαίνει: μας πιέζει η ύλη, η τράπεζα θεμάτων, η αξιολόγηση, η απίστευτη γραφειοκρατία… Ολα αυτά μας απομακρύνουν από το να βάλουμε τα παιδιά βιωματικά στο κομμάτι της ενσυναίσθησης, της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς. Είναι τέτοιο και το αναλυτικό πρόγραμμα, χωρίς τη νότα του ανθρωπισμού, με όλες αυτές οι εξετάσεις να καθοδηγούν το μάθημα. Αφενός, λοιπόν, δεν υπάρχει το θεωρητικό υπόβαθρο, αυτό που λέμε ουμανιστική παιδεία, και από την άλλη δεν μπορούμε και βιωματικά να το παρέχουμε στα παιδιά. Είναι πολλά τα κενά. Και βέβαια και εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε την απαραίτητη επιμόρφωση, δεν γνωρίζουμε τον τρόπο να χειριζόμαστε τέτοιες καταστάσεις». Οπως επισημαίνει η κυρία Καρφή, τα πράγματα είναι πολύ σύνθετα, γίνονται δύσκολα και τα αποτελέσματα θα τα εισπράξουμε από τα παιδιά. «Ποτέ δεν ρίχνω το φταίξιμο στα παιδιά, είναι και τα θύματα. Γιατί, από τη μια, δεν έχουν τη χαρά τού να μαθαίνουν, και από την άλλη δεν θα νιώσουν ποτέ την ικανοποίηση ότι θα τα κοιτάξουν με ευγνωμοσύνη, ότι κάποιος θα τα θυμάται για το καλό που έκαναν» καταλήγει.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Το 60,9% των μαθητών κατά το σχολικό έτος 2023-2024 δηλώνει ότι το σχολείο δεν τους διδάσκει τις ηθικές, τις κοινωνικές αξίες.

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

Το ποσοστό των μαθητών που δηλώνουν ότι το σχολείο δεν καλλιεργεί την ενσυναίσθηση το τρέχον σχολικό έτος φτάνει το 52,5% πανελλαδικά.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ

Κατά 51,3% οι μαθητές του σχολικού έτους 2023-2024 πανελλαδικά απαντούν πως το σχολείο δεν καλλιεργεί την κοινωνική αλληλεγγύη.

ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΟ ΥΠΑΙΘΡΟ

Ενα ποσοστό 54,4% των παιδιών που συμμετέχουν στην πανελλαδική έρευνα δηλώνει πως δεν παίζει (ή δεν πηγαίνει βόλτα ή δεν αθλείται) στο ύπαιθρο.