Αυστηρές νέες διατάξεις, αύξηση των προστίμων και ποινές φυλάκισης ακόμα και για αμέλεια στην πρόκληση πυρκαγιών, προανήγγειλε τις προηγούμενες ημέρες από τη Βουλή ο πρωθυπουργός της χώρας Κυριάκος Μητσοτάκης, ενώ έκλεισε και δεύτερη εβδομάδα με τις δυνάμεις της Πυροσβεστικής να εξακολουθούν να δίνουν μάχη με τις αναζωπυρώσεις στα δάση του Εβρου.
Παράλληλα, και άλλες φωτιές μικρότερης κλίμακας ξέσπασαν εντός της εβδομάδας (Μαγνησία, Φάρσαλα, Εύβοια), ενώ ο κίνδυνος για εκδήλωση νέων πυρκαγιών παραμένει υψηλός. Ο τελικός απολογισμός των καμένων εκτάσεων από την Επιχειρησιακή Μονάδα BEYOND του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών κατατάσσει το 2023 στη δεύτερη θέση της λίστας με τις πιο καταστροφικές χρονιές των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα, με το 2007 να βρίσκεται στην πρώτη θέση με 2,7 εκατομμύρια στρέμματα καμένα και το 2021 στην τρίτη με 1,33 εκατομμύρια στρέμματα. Εως την περασμένη Παρασκευή είχαν καεί 1,45 εκατομμύρια στρέμματα στη χώρα και αυτό πριν ακόμη ολοκληρωθεί η αντιπυρική περίοδος. Από αυτά, περίπου τα 800.000 στρέμματα ήταν στον Εβρο, εκ των οποίων το 73% προστατευόμενες περιοχές Natura. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη φωτιά από το 2000, οπότε ξεκίνησε η συλλογή δεδομένων. Οι καταστροφές στο Εθνικό Πάρκο Δάσος Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου εκτιμώνται σε περίπου 140.000 στρέμματα, με πολλές καμένες εκτάσεις να βρίσκονται εντός του πυρήνα του, εκεί όπου φωλιάζουν σπάνια και απειλούμενα είδη πτηνών και ζώων.
Τι πήγε λάθος στο κεφάλαιο της δασοπυρόσβεσης; Υπάρχουν λύσεις; Ειδικοί απαντούν στο «Βήμα» για θέματα διαχείρισης των πυρκαγιών.
Πώς θα μειωθεί η καύσιμη ύλη
Του Βασίλειου Παπαναστάση
Ενα από τα κύρια αίτια των εκτεταμένων δασικών πυρκαγιών είναι η σωρευμένη καύσιμη ύλη στα δάση εξαιτίας της εγκατάλειψής τους και της απουσίας ουσιαστικής διαχείρισης. Αν δεν μειωθεί δραστικά η ύλη αυτή, είναι αδύνατον να ελεγχθούν οι δασικές πυρκαγιές, ακόμα και αν εφαρμοστεί το τελειότερο δασοπυροσβεστικό σύστημα! Μια παραδοσιακή αλλά δοκιμασμένη μέθοδος απομάκρυνσης της καύσιμης ύλης από τα δάση είναι η βόσκηση αγροτικών ζώων.
Στο παρελθόν, τα δάση που βόσκονταν δεν κινδύνευαν από τις πυρκαγιές, τουλάχιστον στον βαθμό που κινδυνεύουν σήμερα. Και αυτό γιατί τα ζώα και ιδιαίτερα τα γίδια κατανάλωναν σε μεγάλο βαθμό και απομάκρυναν την υπόροφη βλάστηση, από την οποία ξεκινά περίπου το 90% των δασικών πυρκαγιών. Ετσι, όχι μόνο ο κίνδυνος έκρηξης και διάδοσης μιας πυρκαγιάς ήταν μειωμένος, αλλά αξιοποιούνταν και η σωρευμένη καύσιμη ύλη για την παραγωγή πολύτιμων ζωικών προϊόντων.
Σήμερα, τα αγροτικά ζώα έχουν φύγει από τα δάση και μαζί τους και οι κτηνοτρόφοι. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη «δαιμονοποίηση» της γίδας με το αιτιολογικό ότι καταστρέφει τη φυσική αναγέννηση των δασών. Αν και αυτό συνέβαινε ως έναν βαθμό, η αιτία δεν ήταν το ζώο αυτό καθαυτό, αλλά η αδυναμία εφαρμογής ορθολογικής διαχείρισης της βόσκησης στα δάση. Παρ’ όλα αυτά, θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι για την απομάκρυνση της γίδας από τα δάση. Μάλιστα, στη δασική νομοθεσία υπάρχει ακόμα διάταξη της εποχής Μεταξά για την επιδότηση της σφαγής των γιδιών που βόσκουν σε δάση!
Σήμερα, είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να επαναφέρουμε τα αγροτικά ζώα σε όλα τα δάση, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Μπορούμε όμως να τα χρησιμοποιήσουμε στα πυρόπληκτα δάση των κωνοφόρων, όπου κατά κύριο λόγο συμβαίνουν οι δασικές πυρκαγιές. Αυτό είναι δυνατόν να γίνει αν δοθεί οικονομική ενίσχυση στους κτηνοτρόφους για να βοσκήσουν τα ζώα τους σε τέτοια δάση εντάσσοντάς τα σε κάποιο από τα οικολογικά σχήματα που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ 2023-2027). Είναι βέβαιο ότι πολλοί κτηνοτρόφοι, κυρίως αιγοτρόφοι, θα σπεύσουν να εκμεταλλευτούν ένα τέτοιο σχήμα, οπότε θα γίνουν και «φύλακες» αυτών των δασών, όπως συνέβαινε και στο παρελθόν. Προϋπόθεση βέβαια αποτελεί η εφαρμογή ορθολογικής βόσκησης, η οποία μπορεί να εξασφαλιστεί αν επιτέλους συνταχθούν και εφαρμοστούν τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης, τα οποία εκκρεμούν από το 2019. Τα δάση της χώρας μας, ιδιαίτερα τα μεσογειακά που είναι ευάλωτα στις δασικές πυρκαγιές, έχουν εξελιχθεί διαχρονικά με την παρουσία του ανθρώπου και των αγροτικών του ζώων.
{IDI}Ο κ. Βασίλειος Παπαναστάσης είναι δασολόγος, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, τακτικό μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας{IDI}.
Οι τρεις προτεραιότητες
Των Σπυρίδωνος Κίντζιου και Παλαιολόγου Παλαιολόγου
Οι επιστήμονες του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών έχουν ήδη επεξεργαστεί μία ολοκληρωμένη πρόταση αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών μέσω της στοχευμένης διαχείρισης της καύσιμης ύλης. Τι ακριβώς προτείνουν; Σε πρώτη φάση τρεις στόχους: α) τη χαρτογράφηση της εμπορικά διαθέσιμης βιομάζας στα ελληνικά δασικά οικοσυστήματα ώστε να μπορούμε να μετρήσουμε το οικονομικό όφελος των προτεινόμενων σχεδίων διαχείρισης της καύσιμης ύλης, β) τη χαρτογράφηση των περιοχών όπου μεγάλες δασικές πυρκαγιές μπορούν να ξεκινήσουν και να μεταδοθούν σε οικισμούς, με παράλληλη κατανόηση των οικοσυστημάτων και περιοχών που αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγή κινδύνου για αυτούς και ιεράρχησή τους βάσει της έκθεσής τους σε μεγάλες πυρκαγιές, και γ) τον κεντρικό σχεδιασμό των προγραμμάτων και περιοχών που πρέπει να δεχθούν διαχείριση της καύσιμης ύλης κατά την επόμενη δεκαετία, με εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς τους και του οικονομικού οφέλους-κόστους που αυτά θα έχουν.
Είναι πολύ βασικό πρώτα να εντοπίσουμε και να χαρτογραφήσουμε ποιες περιοχές της χώρας χρήζουν άμεσων επεμβάσεων και διαχείρισης γύρω από τις αστικές και περιαστικές περιοχές. Συνήθως, οι πυρκαγιές που πλήττουν τους οικισμούς μας ξεκινούν πολλά χιλιόμετρα μακρύτερα και φτάνουν σε αυτούς καίγοντας εκτάσεις που ανήκουν σε διαφορετικά μοτίβα και πρότυπα βλάστησης και καύσιμης ύλης. Η περιοχή γύρω από έναν οικισμό που ξεκινούν πυρκαγιές και φτάνουν εντός των ορίων του ονομάζεται «πυρο-όριο» ή Fireshed. Η διαχείριση πρέπει να γίνεται εντός του πυρο-ορίου του οικισμού και όχι μόνο σε μια στενή ζώνη γύρω από αυτόν.
Για να βρούμε πώς θα κινηθούν οι μελλοντικές πυρκαγιές στο πεδίο υπό ακραίες μετεωρολογικές συνθήκες, αξιοποιούμε αλγόριθμους προσομοιώσεων πυρκαγιών, όχι μόνο μιας αλλά χιλιάδων, με διαφορετικά σημεία ανάφλεξης και μετεωρολογικές συνθήκες, ώστε να λάβουμε υπόψη όλα τα πιθανά σενάρια. Αφού γίνει αυτό για όλη την Ελλάδα, θα μπορέσουμε να ιεραρχήσουμε τους οικισμούς ανάλογα με την έκθεσή τους σε αυτά τα πιθανά περιστατικά πυρκαγιών. Η ιεράρχηση θα δείξει πού πρέπει να εστιάσουμε τις άμεσες δράσεις μας, εντός των πυρο-ορίων των πλέον εκτεθειμένων οικισμών. Το πόσοι οικισμοί θα δεχθούν διαχείριση της καύσιμης ύλης στο πυρο-όριό τους εξαρτάται από τα διαθέσιμα ποσά χρηματοδότησης.
Η εμπορικά διαθέσιμη δασική βιομάζα θα χαρτογραφηθεί συνδυάζοντας δορυφορικά δεδομένα, καταγραφές με drones αλλά και αξιοποιώντας τις υπάρχουσες διαχειριστικές μελέτες των δασαρχείων.
Επειτα, με λογισμικά Scenario Planning θα εισαγάγουμε όλα τα απαραίτητα δεδομένα σε επίπεδο συστάδας ώστε να σχεδιάσουμε τη χωροθέτηση έργων διαχείρισης της καύσιμης ύλης προκαθορισμένης έκτασης και με σαφώς καθορισμένους διαχειριστικούς στόχους ώστε να υπολογίσουμε το πόσο το κάθε έργο θα συμβάλει στην επίτευξη του κάθε στόχου αλλά και αν υπάρχουν «αντισταθμίσματα – tradeoffs» (π.χ. μείωση της έκθεσης των οικισμών, μείωση της επικινδυνότητας της καταστολής, αύξηση της απόληψης ξυλείας κ.ά.).
{IDI}Ο κ. Σπυρίδων Κίντζιος είναι πρύτανης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και ο κ. Παλαιολόγος Παλαιολόγου καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Ιδρύματος στο Καρπενήσι{IDI}.
