«Είμαι σε διαδικασία εύρεσης παρένθετης μητέρας. Υπάρχει κάποια κοπέλα που ενδιαφέρεται ή γνωρίζει κάποια που το έχει κάνει;». «Είμαστε ζευγάρι από Αθήνα και ψάχνουμε για παρένθετη μητέρα με εμβρυομεταφορά. Θα τηρηθούν όλες οι νόμιμες διαδικασίες. Παρακαλώ στείλτε μας άμεσα μήνυμα». «Υπάρχει κάποια κοπέλα που έχει αποκτήσει παιδί μέσω παρένθετης από Ουκρανία ή Γεωργία;».
Τα μηνύματα δεκάδες. Η ζήτηση στα ύψη. Η προσφορά, αντίθετα, περιορισμένη. Στην Ελλάδα, η περίοδος που διανύουμε βρίσκει τη «βιομηχανία» της παρένθετης μητρότητας στη μεγαλύτερη άνθηση των τελευταίων ετών.
Μια πρόχειρη αναζήτηση στο Διαδίκτυο αποτυπώνει χαρακτηριστικά την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας. Δεκάδες ζευγάρια αναρτούν αγγελίες, ψάχνουν με κάθε τρόπο παρένθετες μητέρες για να αποκτήσουν το δικό τους παιδί. Κάποιες φορές παίρνουν απαντήσεις. Συχνότερα δεν παίρνουν. Και οι συμφωνίες που ολοκληρώνονται σε αυτό το φόντο (οικονομικές ή άλλες) δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθούν πλήρως.
Τι προηγήθηκε; Η παρένθετη μητρότητα (μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων, συχνά της βιολογικής μητέρας, στο σώμα άλλης γυναίκας που κυοφορεί και γεννά το παιδί) θεσμοθετήθηκε στην Ελλάδα το 2002 με έναν νόμο που θεωρείται από τους πλέον φιλελεύθερους στην Ευρώπη, ενώ πέρυσι αναπροσαρμόστηκαν κάποια σημεία του (ηλικία και ποσό αποζημίωσης) με απόφαση της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
20.000 ευρώ η νόμιμη αποζημίωση
Η διαδικασία είναι απλή. Εφόσον υπάρχουν οι (απαραίτητοι) ιατρικοί λόγοι, αυτοί αποτυπώνονται σε βεβαίωση του υπεύθυνου γιατρού. Οταν βρεθεί παρένθετη μητέρα (αυτό πρέπει να γίνει από τους βιολογικούς γονείς, απαγορεύεται δηλαδή διαμεσολάβηση οποιουδήποτε, ακόμα και του γιατρού), εξετάζεται ιατρικά και βεβαιώνεται εάν πληροί τις προϋποθέσεις. Στη συνέχεια κατατίθεται σχετικό αίτημα στο Πρωτοδικείο. Με απόφασή του το δικαστήριο επιτρέπει ή όχι στο ζευγάρι, στους βιολογικούς γονείς δηλαδή, να προχωρήσει η διαδικασία της παρένθετης κυοφορίας.
«Εν συνεχεία», εξηγεί ο γυναικολόγος, ειδικός στην Ιατρική της Αναπαραγωγής Μηνάς Μαστρομηνάς, «μόλις γεννηθεί το παιδί, με βάση τη δικαστική απόφαση, δηλώνεται απευθείας στους βιολογικούς γονείς».
Ο νόμος καθορίζει σαφώς την αποζημίωση της παρένθετης: 20.000 ευρώ (10.000 για απουσία από την εργασία και 10.000 για τη βιολογική καταπόνηση). Αν πρόκειται για κύηση διδύμων, το ποσό είναι 25.000.
Τυπικά, δηλώνουν οι αρμόδιοι, το κόστος όλης της διαδικασίας είναι περίπου όσο και το κόστος μια εξωσωματικής γονιμοποίησης (περίπου 3.000 ευρώ), συν την αποζημίωση της παρένθετης μητέρας και το κόστος της γέννας.
173 αποφάσεις σε μια δεκαετία
Επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των παρένθετων κυήσεων στην Ελλάδα δεν υπάρχουν. Πάντως, μέσα σε μια δεκαετία, από το 2005 έως το 2015, εκδόθηκαν 173 σχετικές αποφάσεις από το Πρωτοδικείο Αθηνών (όπως αναφέρεται σε άρθρο της καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αθηνών και σημερινής αναπληρώτριας προέδρου της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Δήμητρας Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, και των κ.κ. Κοκκινάκη και Σαλάμ-Οικονόμου που δημοσιεύθηκε στο «Νομικό Βήμα»). Να διευκρινίσουμε, όμως, ότι πρόκειται για δικαστικές αποφάσεις που επιτρέπουν την παρένθετη μητρότητα, ενώ δεν είναι γνωστό εάν οι άνθρωποι αυτοί προχώρησαν στη διαδικασία ή, ακόμα περισσότερο, εάν γεννήθηκαν παιδιά από αυτή.
Μια μελέτη των στοιχείων, όμως, δίνει μια κάποια εικόνα. Για παράδειγμα: σε αυτές τις 173 αποφάσεις, 60 υποψήφιες κυοφόροι είχαν ελληνική ιθαγένεια, 15 βουλγαρική υπηκοότητα, 4 μολδαβική, 7 ρουμανική, 15 γεωργιανή, 17 πολωνική, 7 αλβανική, 2 αρμενική, 3 βρετανική, 3 ρωσική, σε 17 περιπτώσεις αναφέρεται απλώς ότι έχουν αλλοδαπή υπηκοότητα και μια είχε 5 υπηκοότητες.
Επίσης, σε 39 από τις 173 περιπτώσεις αναφέρεται συγγένεια εξ αίματος ή εξ αγχιστείας των βιολογικών γονέων με την παρένθετη μητέρα, ενώ 52 ισχυρίζονται ότι έχουν φιλικές σχέσεις.
Ευλογία ή εκμετάλλευση;
Αναμφίβολα η παρένθετη κυοφορία είναι ένας θεσμός που δίνει διέξοδο στα ζευγάρια που θέλουν να τεκνοποιήσουν και δεν μπορούν για ιατρικούς λόγους. Και μπορεί ο νόμος στην Ελλάδα να είναι σαφής, αλλά, όπως συχνά αποδεικνύεται, δυστυχώς, αυτό δεν είναι αρκετό. Για παράδειγμα, δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει τι ακριβώς συμφωνείται ανάμεσα στην παρένθετη μητέρα και στους βιολογικούς γονείς. Ή με ποια διαδικασία βρίσκονται οι παρένθετες μητέρες. Νωπές είναι δε ακόμη στη μνήμη οι λεπτομέρειες της δράσης του κυκλώματος εμπορίας βρεφών που αποκαλύφθηκε το καλοκαίρι στην Κρήτη.
Σε αυτό καταγράφηκαν μεταξύ άλλων 98 γυναίκες-θύματα εμπορίας ανθρώπων οι οποίες τέθηκαν σε εργασιακή εκμετάλλευση ως παρένθετες μητέρες και 13 περιπτώσεις μη σύννομων περιστατικών για διαδικασία απόκτησης τέκνου μέσω προγράμματος παρένθετης μητρότητας. Σύμφωνα πάντα με την Αστυνομία, το όφελος που αποκόμιζε η εγκληματική οργάνωση ανά πρόγραμμα παρένθετης μητρότητας κυμαινόταν συνήθως από 70.000 έως 100.000 ευρώ, ενώ σε ιδιάζουσες περιπτώσεις το κόστος άγγιζε και τις 120.000 ευρώ.
Τι ισχύει στο εξωτερικό
Στην Ελλάδα, στον Καναδά και στη Μεγάλη Βρετανία, για παράδειγμα, η παρένθετη μητρότητα επιτρέπεται μόνο για αλτρουιστικούς λόγους, σε άλλες χώρες (όπως η Γαλλία) απαγορεύεται εντελώς. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι σε άλλες περιοχές της Γης, όπως τη Ρωσία, δεν επιτρέπεται και για οικονομικούς λόγους, ενώ σε αρκετές χώρες υπάρχει κενό νόμου που αφήνει ανάλογα περιθώρια.
Στις ΗΠΑ, επίσης, ο νόμος διαφέρει από Πολιτεία σε Πολιτεία – σε κάποιες μάλιστα υπάρχουν μεσιτικά γραφεία που φροντίζουν για την εύρεση παρένθετης μητέρας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της συμβουλευτικής εταιρείας ερευνών αγοράς Global Market Insights, ο κλάδος της εμπορικής εκμετάλλευσης της παρένθετης μητρότητας, που το 2022 ήταν 14 δισ. δολάρια, εκτιμάται ότι θα φτάσει μέχρι το 2032 τα 129 δισ. δολάρια!
Μαρτυρίες:
«Απλώς δανείζω το σώμα μου»
Σε 4 εβδομάδες η 35χρονη Ευγενία θα γεννήσει δίδυμα, όχι δικά της αλλά φιλικού της ζευγαριού. «Δεν αισθάνομαι ότι είναι δικά μου παιδιά, απλώς δανείζω το σώμα μου» λέει. Η ίδια έχει ήδη δυο γιους, που δεν γνωρίζουν ότι η μητέρα τους έγινε παρένθετη. Το συζήτησε όμως με τον πρώην σύζυγό της («η θετική του γνώμη ήταν απαραίτητη προϋπόθεση»), με τη μητέρα της και δυο-τρεις στενές φίλες. Εξάλλου, η εγκυμοσύνη της δεν φαίνεται καθόλου.
Γελαστή και σίγουρη γι’ αυτό που κάνει, εξηγεί πως θέλησε να βοηθήσει ένα φιλικό της ζευγάρι που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει – οι γιατροί έχουν απαγορεύσει στη 40χρονη γυναίκα να μείνει έγκυος. «Ηξερα ότι προσπαθούν από καιρό και σκέφτηκα γιατί να μην το κάνω αν μπορώ να βοηθήσω; Δεν είχα δεύτερες σκέψεις. Χάρηκα διπλά που είναι δύο μωρά». Η ίδια είναι πολύ ήρεμη. Οι μελλοντικοί γονείς είναι όμως πολύ αγχωμένοι. «Τους στέλνω κάθε μέρα μήνυμα ότι όλα είναι καλά για να ηρεμούν» δηλώνει.
«Εγώ μπορούσα να βοηθήσω…»
Από τις αρχές Απριλίου που «ανέβασε» αγγελία ότι ενδιαφέρεται να γίνει παρένθετη η 21χρονη Μαρία από την Πετρούπολη δεν σταματά να δέχεται μηνύματα. Στην πορεία άλλαξε γνώμη και ο λόγος ήταν, όπως λέει, οι απαιτήσεις των ζευγαριών που επικοινώνησαν. Η Μαρία μεγαλώνει μόνη της τον γιο της, 17 μηνών. Με τον πατέρα του χώρισαν λόγω ενδοοικογενειακής βίας.
«Μου έλεγαν να μη σηκώνεις τον γιο σου, να μη δουλεύεις. Δεν μπορούσα να δεχτώ». Με κάποιους συμφώνησε να τις καταβάλλουν 400 ευρώ τον μήνα (όσα θα έπαιρνε αν δούλευε), αλλά δεν ολοκληρώθηκε η συμφωνία. Η ίδια δεν γνώρισε πατέρα και η μητέρα της την έδιωξε από το σπίτι όταν ήταν 15 ετών. Πριν βάλει αγγελία, το συζήτησε με την 82χρονη γιαγιά της, τον άνθρωπο που τη μεγάλωσε και την στηρίζει. «Μου είπε: “Βεβαιώσου ότι δεν θα πάθει κάτι η υγεία σου και προχώρα. Θα κάνεις καλό”. Στην απόφασή μου μέτρησε η σκέψη ότι είναι σημαντικό μια οικογένεια που θέλει παιδί να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα, κι εγώ μπορούσα να βοηθήσω…».
