Η Δικαιοσύνη στην εποχή των social media

Μπορεί μία ανάρτηση στο Instagram ή στο Facebook να μετατραπεί σε «μάρτυρα» στο πλαίσιο μίας αντιδικίας που φτάνει στη Δικαιοσύνη; Τι πιθανότητες έχει ένα μήνυμα στο WhatsApp να μετατραπεί σε «όπλο», όταν ο αντίδικος έχει φροντίσει να μην το διαγράψει και να το κρατά στο αρχείο του τηλεφώνου του;

Τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά στο παρελθόν θα τις αναζητούσαμε σε σενάριο κάποιας κινηματογραφικής ταινίας. Τα τελευταία χρόνια όμως η ελληνική Δικαιοσύνη, πέρα από τα βήματα που έχουν γίνει στον τομέα της ψηφιοποίησης, έχει αλλάξει σελίδα και κινείται πλέον στους ρυθμούς των social media. Οι αναρτήσεις μας σε αυτά δε αξιολογούνται πλέον ως αποδεικτικά μέσα, ικανά να θεμελιώσουν αποφάσεις τόσο στο αστικό όσο και στο ποινικό πεδίο της απονομής της.

Οχι μόνον έγγραφα και φωτογραφίες

Οι δικαστές έτσι, όπως προκύπτει από μία σειρά αποφάσεων δικαστικών σχηματισμών όλων των βαθμίδων, δεν μένουν πια στην αξιολόγηση των παραδοσιακών αποδεικτικών μέσων, όπως είναι τα έγγραφα, οι μαρτυρικές καταθέσεις ή οι τυπωμένες φωτογραφίες, αλλά υπό προϋποθέσεις αντλούν στοιχεία και από τη δεξαμενή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Η βεντάλια τέτοιων αποφάσεων, στο σκεπτικό των οποίων οι δικαστές εξηγούν και αναλύουν το πώς και το γιατί δέχονται τα σύγχρονα αυτά αποδεικτικά μέσα, είναι μεγάλη. Το περιεχόμενό τους αφορά σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας. Η δυνατότητα επίκλησης και αξιοποίησης αναρτήσεων που πραγματοποιούνται κατ’ εξοχήν στο Facebook και στο Instagram, όπως έχει δείξει η δικαστηριακή πρακτική, μπορούν να αποτελέσουν νόμιμα αποδεικτικά μέσα για την ανεύρεση της ουσιαστικής αλήθειας. Και μάλιστα όχι μόνο στο ποινικό πεδίο απονομής της δικαιοσύνης, αλλά και σε υποθέσεις που εκδικάζονται ενώπιον των αστικών-πολιτικών δικαστηρίων, οι οποίες αφορούν άμεσα την καθημερινότητα χιλιάδων πολιτών σε δίκες που αφορούν από επιμέλεια τέκνων και καταβολή διατροφής μέχρι και μισθωτικές διαφορές ή ακόμα και ρύθμιση οφειλών.

Ιδιωτικό και δημόσιο Διαδίκτυο

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο σκεπτικό μιας τέτοιας ενδιαφέρουσας απόφασης: «Το Facebook παρέχει έναν δημόσιο διαδικτυακό χώρο στον οποίο οι χρήστες κατά κανόνα αποκαλύπτουν πληθώρα στοιχείων της ζωής τους και της προσωπικότητάς τους». Οι δικαστές επικαλούνται μάλιστα την επίσημη σελίδα του συγκεκριμένου μέσου δικτύωσης με βάση την οποία «θεσπίζεται τεκμήριο ότι ο χρήστης επιθυμεί τη διάδοση των πληροφοριών του και όχι την προστασία τους». Για λόγους πολιτικής προστασίας της ιδιωτικότητας του Facebook, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις που προσφέρει, οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίσουν τον βαθμό δημοσιότητας του προφίλ τους.

«Ειδικότερα», αναφέρουν οι δικαστές στο σκεπτικό τους, «ο χρήστης έχει τη δυνατότητα και μάλιστα ανά πάσα στιγμή και όχι μόνο κατά τη δημιουργία του λογαριασμού του να προβεί σε ρυθμίσεις ιδιωτικότητας στο προφίλ του, εάν επιθυμεί να περιορίσει τον κύκλο των προσώπων που έχουν πρόσβαση σε αυτό, στις φωτογραφίες του και γενικότερα στις αναρτήσεις του, δηλαδή να προβεί σε ρυθμίσεις περιορισμού πρόσβασης στις πληροφορίες του – κλειστό προφίλ, που είναι προσβάσιμο μόνο σε καταχωρημένους φίλους». «Επίσης» συνεχίζουν οι δικαστές, «έχει τη δυνατότητα να καταστήσει δημόσια κι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους (ακόμη και σε χρήστες το Διαδικτύου που δεν έχουν λογαριασμό στο Facebook) τα στοιχεία αυτά, με την καταχώρισή τους στον εν λόγω ιστότοπο χωρίς ρυθμίσεις ασφαλείας – ανοιχτό προφίλ».

Οικονομική αδυναμία; Το fb δείχνει άλλα…

Οφειλέτρια η οποία ζητούσε να ενταχθεί στις ευνοϊκές διατάξεις του «νόμου Κατσέλη» ανακάλυψε την επιρροή του Facebook με επώδυνο τρόπο. Το Ειρηνοδικείο όπου εκδικάστηκε η υπόθεσή της δέχθηκε ως αποδεικτικά έγγραφα τις αναρτήσεις στην προσωπική σελίδα της αιτούσας στο Facebook που προσκομίστηκαν από την τράπεζα και οι οποίες έδειχναν την ίδια και τον σύζυγό της να διαμένουν και να εργάζονται στο Λονδίνο. Αυτές ήταν αρκετές για να διαψεύσουν τους ισχυρισμούς της περί οικονομικής αδυναμίας.

Σε άλλη υπόθεση, περιφερειακό Ειρηνοδικείο δέχθηκε ότι τα μηνύματα μέσω της εφαρμογής WhatsApp ήταν νόμιμα αποδεικτικά μέσα και δικαίωσε τον μισθωτή απορρίπτοντας την αγωγή του ιδιοκτήτη, ο οποίος διεκδικούσε επιπλέον χρήματα για πρόωρη εγκατάλειψη του μισθίου. Πολλές αποφάσεις επίσης έχουν εκδοθεί για διατροφή παιδιών ή την επιμέλεια τέκνου που έχουν στηριχτεί σε δημόσιες αναρτήσεις των γονέων που ο ένας χρησιμοποίησε εναντίον του άλλου για να κερδίσει τη δικαστική μάχη.

Οι κατηγορίες υποθέσεων

Υπάρχουν διάφορα είδη υποθέσεων στις οποίες έγιναν δεκτά αποδεικτικά στοιχεία μέσα από τα social media. Οι πιο χαρακτηριστικές κατηγορίες είναι οι εξής: