Κάτω από το επικοινωνιακό Βατερλό του Μπάκιγχαμ με τη δημοσίευση και την απόσυρση μιας «αθώας» αλλά παραποιημένης οικογενειακής φωτογραφίας κρύβονται δύο παγόβουνα. Το ένα παγόβουνο είναι η κρίση στις σχέσεις της βρετανικής βασιλικής οικογένειας με τον Τύπο. Το άλλο παγόβουνο είναι η διασπορά παραποιημένων εικόνων (και βίντεο) και η προσπάθεια των μεγάλων ειδησεογραφικών πρακτορείων να διαφυλάξουν την αξιοπιστία τους εν μέσω ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων.
Η Κέιτ και οι παρεμβάσεις
Το σκάνδαλο ξέσπασε όταν το πριγκιπικό ζεύγος Κέιτ και Γουίλιαμ με αφορμή την Ημέρα της Μητέρας ανάρτησε στους λογαριασμούς που διατηρεί στα κοινωνικά δίκτυα μια φωτογραφία της πριγκίπισσας με τα παιδιά τους, Τζορτζ, Σάρλοτ και Λούις. Το στιγμιότυπο έκανε αμέσως τον γύρο του κόσμου καθώς ήταν ταυτόχρονα μια απάντηση στα επίμονα ερωτήματα για την κατάσταση της υγείας της Κέιτ μετά την εγχείρηση στην οποία υποβλήθηκε στα μέσα Ιανουαρίου.
Η φωτογραφία της Κέιτ με τα παιδιά της Τζορτζ, Σάρλοτ και Λούις. Τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία την απέσυραν ως παραποιημένη καθώς εντόπισαν τουλάχιστον 16 σημεία αλλοίωσης.
Ομως, λίγες ώρες αργότερα, τα τέσσερα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά πρακτορεία του κόσμου (Associated Press, Reuters, Getty, AFP) καθώς και το εθνικό πρακτορείο ειδήσεων PA απέσυραν τη φωτογραφία ως παραποιημένη. Ειδικοί εντόπισαν τουλάχιστον 16 σημεία αλλοίωσης ενώ ορισμένοι υποστήριξαν ότι το κεφάλι της πριγκίπισσας προέρχεται από άλλη φωτογράφιση. Η Κέιτ έκανε λόγο για δικές της «ερασιτεχνικές παρεμβάσεις» βγάζοντας από το κάδρο των ευθυνών τον διάδοχο του βρετανικού θρόνου.
Οι παραποιήσεις είναι συνυφασμένες με την ιστορία της φωτογραφίας από τα πρώτα βήματά της. Στα μέσα του 19ου αιώνα, στο πρώτο φωτορεπορτάζ από τον πόλεμο της Κριμαίας, καθώς και σε τουλάχιστον μία φωτογραφία του Αβραάμ Λίνκολν, όπου το κεφάλι του αμερικανού προέδρου τοποθετήθηκε στο σώμα του θεωρητικού της δουλείας Τζον Καλχούν. Η φωτογραφία κυκλοφόρησε μετά τη δολοφονία του Λίνκολν, όμως πέρασε σχεδόν ένας αιώνας μέχρι να αποκαλυφθεί η αλήθεια.
Φωτογραφία του Αβραάμ Λίνκολν, όπου το κεφάλι του αμερικανού προέδρου τοποθετήθηκε στο σώμα του θεωρητικού της δουλείας Τζον Καλχούν.
Οταν ο Στάλιν «εξαφάνισε» τον Γεζόφ
Τις στημένες φωτογραφίες από τα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ακολούθησαν οι «εξαφανίσεις» θυμάτων της σταλινικής τρομοκρατίας. Από το πλευρό του σοβιετικού ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν σβήστηκε και ο επικεφαλής της διαβόητης NKVD Νικολάι Γεζόφ, όταν από θύτης έγινε και εκείνος θύμα των εκκαθαρίσεων. Στη ναζιστική Γερμανία ο αρχιπροπαγανδιστής Γιόζεφ Γκέμπελς «χάθηκε» από μια φιλική συντροφιά με τον Χίτλερ το 1937, πιθανώς γιατί στεκόταν δίπλα στην κινηματογραφίστρια Λένι Ρίφενσταλ, με την οποία φημολογούνταν ότι διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση.
Ο Γιόζεφ Γκέμπελς «χάθηκε» από φωτογραφία με τον Χίτλερ πιθανώς γιατί στεκόταν δίπλα στην κινηματογραφίστρια Λένι Ρίφενσταλ, με την οποία φημολογούνταν ότι διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση.
Ο επικεφαλής της διαβόητης NKVD Νικολάι Γεζόφ εξαφανίζεται από το πλευρό του Ιωσήφ Στάλιν όταν έπεσε και εκείνος θύμα των εκκαθαρίσεων.
Την ίδια εποχή ο Μπενίτο Μουσολίνι αυτοαναγορεύθηκε προστάτης των μουσουλμάνων στη Λιβύη και πόζαρε έφιππος κραδαίνοντας το Ξίφος του Ισλάμ, σβήνοντας όμως τον ιπποκόμο που συγκρατούσε το άλογο.
Ο Μπενίτο Μουσολίνι πόζαρε έφιππος κραδαίνοντας το Ξίφος του Ισλάμ, σβήνοντας όμως τον ιπποκόμο που συγκρατούσε το άλογο.
Δεκαετίες αργότερα, στο όνομα της πολιτικής ορθότητας, οι διοργανωτές μιας έκθεσης για τη βρετανική ιστορία εξαφάνισαν το πούρο που είχε στο στόμα του ο Γουίνστον Τσόρτσιλ καθώς έκανε το σήμα της νίκης.
Οι διοργανωτές μιας έκθεσης για τη βρετανική Ιστορία εξαφάνισαν το πούρο που είχε στο στόμα του ο Γουίνστον Τσόρτσιλ στο όνομα της πολιτικής ορθότητας.
Αυτό είναι μάλλον πταίσμα σε σύγκριση με την προπαγανδιστική φωτογραφία του κορμοράνου που ψυχορραγεί λουσμένος στο πετρέλαιο δήθεν κατά τον πόλεμο του Περσικού Κόλπου το 1991, ενώ ήταν από οικολογική καταστροφή σε άλλη γωνιά του πλανήτη. Είτε σε σύγκριση με τη «δραματοποίηση» στα εξώφυλλα μεγάλων περιοδικών της φωτογραφίας του Ο. Τζέι Σίμπσον από τη σύλληψή του.
Το περιοδικό «TIME» σκούρυνε τη φωτογραφία του Τζέι Σίμπσον για να δώσει δραματικότητα.
Η παραποίηση φωτογραφιών σε μικρό ή μεγάλο βαθμό υπονομεύει την αξιοπιστία των μέσων και των επαγγελματιών του κλάδου, επισημαίνουν μιλώντας στο «Βήμα» δύο διεθνώς καταξιωμένοι έλληνες φωτορεπόρτερ.
Πώς τα πρακτορεία ελέγχουν το υλικό
Την τελευταία δεκαετία δημιουργούνται ασφαλιστικές δικλίδες που θα πιστοποιούν τη γνησιότητα των φωτογραφιών, όμως η μεγάλη πρόκληση είναι να τιθασεύσουμε την τεχνητή νοημοσύνη, λέει ο Αλκης Κωνσταντινίδης, που έχει τιμηθεί δύο φορές με Pulitzer καθώς και με το βραβείο World Press Photo 2023. Επικεφαλής του τηλεοπτικού και φωτογραφικού τμήματος του Reuters για Ελλάδα και Κύπρο, ο κ. Κωνσταντινίδης σημειώνει ότι το υλικό ελέγχεται με αυστηρούς κανόνες, με λογισμικό ανάλυσης εικόνας όταν απαιτείται. Το πρακτορείο συνεργάζεται με άλλη εταιρεία για την ανάπτυξη προγράμματος με το οποίο θα ενσωματώνεται στα αρχεία ψηφιακή υπογραφή.
Τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία και ΜΜΕ επιλέγουν με αυστηρούς όρους τις πηγές και τους συνεργάτες τους, μας είπε ο Λευτέρης Πιταράκης, βετεράνος φωτογράφος και βιντεοδημοσιογράφος του Associated Press, ο οποίος ερευνά περιστατικά παραποίησης και χρήσης φωτογραφιών δίνοντας σχετικές ομιλίες σε πανεπιστήμια και σχολές. Επισημαίνει ότι στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης και των deep fakes υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας εικόνων, προσώπων και «γεγονότων» κατά παραγγελία, κάτι που αναδεικνύει τη σημασία της εμπιστοσύνης σε αξιόπιστους οργανισμούς. Γιατί με τους ρυθμούς που εξελίσσεται η τεχνολογία ίσως δούμε στο μέλλον να διαδίδονται «ντοκουμέντα» από τη μάχη του Βατερλό, γιατί όχι και από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας…
